Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Γράφει Γιώργος Καραγιάννης
Το εργοστάσιο της Tupperware στη Θήβα ήταν ένα από αυτά. Ξεκίνησε το 1967 και ήταν ένα από τα τέσσερα του αμερικανικού κολοσσού των πλαστικών τάπερ στην Ευρώπη και ένα από τα πιο σύγχρονα του κόσμου. Οι καιροί, όμως, αλλάζουν, το πλαστικό δεν πουλάει όσο παλιά. Η -μητρική στις ΗΠΑ- Tupperware έφτασε ένα βήμα πριν από τη χρεοκοπία και, στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσής της, το ελληνικό εργοστάσιο που παρήγαγε τα ταπεράκια τα οποία πρωταγωνιστούσαν στις επιδείξεις για το αεροστεγές τους κλείσιμο έβαλε και επίσημα λουκέτο.
Δεν είναι μόνον αυτό, ωστόσο. Μια σειρά λουκέτων ιστορικών εργοστασίων που έβαλαν τη σφραγίδα τους στο «Made in Greece», από την Tupperware στη Γιούλα (όπου φτιάχνονταν τα καπάκια των αναψυκτικών και των μπιρών μας), στην Pitsos, στη Frigoglass, στη Reckitt Benckiser (εδώ φτιαχνόταν το μαλακτικό Quanto), στην Pirelli και την Goodyear, την ΤΕΟΚΑΡ, την Κεράνης, την Κλωνατέξ, τη Διεθνή Βιομηχανία Ενδυμάτων, την καλτσοβιομηχανία Madison και πολλές ακόμα, έχουν μετατραπεί σε σύμβολα μιας Ελλάδας που έσβησε.
Οταν έσβησαν τα φουγάρα
Κατά έναν δραματικά ειρωνικό τρόπο, οι δεκαετίες των 80s-90s, που θυμόμαστε ως τις πιο παραγωγικές σε ό,τι αφορά τη βιομηχανία, ήταν και αυτές κατά τις οποίες άρχισαν να σβήνουν -και μάλιστα μαζικά- τα φουγάρα. Ηταν ουσιαστικά η περίοδος της αποβιομηχάνισης της χώρας, η οποία και ολοκληρώθηκε στη διάρκεια της δεκαετούς κρίσης του 2008.
Μερικές φορές οι αριθμοί είναι ικανοί να περιγράψουν μια πραγματικότητα πιο γλαφυρά από τα ίδια τα γεγονότα. Σε αυτές τις δύο δεκαετίες, λοιπόν, όπως αναφέρει παλαιότερη έκθεση της PwC, έκλεισαν 26.570 επιχειρήσεις του μεταποιητικού τομέα και χάθηκαν 160.000 θέσεις εργασίας. Το ερώτημα, βέβαια, είναι γιατί συνέβη σε αυτό σε μια Ελλάδα που παρήγαγε σχεδόν τα πάντα. Από οδοντογλυφίδες μέχρι αυτοκίνητα.
Η απάντηση σε αυτό είναι πολύ σύνθετη. Από τη μία είναι οπωσδήποτε η «εχθρική» ή έστω «ατυχής» πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης αλλά και της ευρωπαϊκής ηγεσίας για την επιχειρηματικότητα και από την άλλη ένα μείγμα κακών συγκυριών. Μια πυρκαγιά, για παράδειγμα, όπως αυτή που ξέσπασε στο εργοστάσιο της μεγαλύτερης -και μάλιστα εξαγωγικής- βιομηχανίας παραγωγής παιχνιδιών στην Ελλάδα, της El Greco, στην Ανω Γλυφάδα, ήταν αρκετή για να της βάλει λουκέτο. «Μας έκαψε ο Φωτεινούλης», έλεγαν κλαίγοντας οι εργαζόμενοι της El Greco, τότε, αναφερόμενοι στο βραχυκύκλωμα της γραμμής παραγωγής της δημοφιλέστατης (και στην Ιταλία) κούκλας με αυτό το όνομα.
Το «σβήσιμο των φουγάρων», λοιπόν, ξεκίνησε από τότε, με μεγάλες βιομηχανικές επιχειρήσεις, όπως η Πειραϊκή Πατραϊκή και τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά να καταρρέουν, συνεχίστηκε τις επόμενες δεκαετίες και το προδιαγεγραμμένο έργο ρίχνει τίτλους τέλους με το λουκέτο σε ιστορικές βιομηχανίες, όπως η υαλουργία Γιούλα. Κάποια από αυτά τα λουκέτα, άφησαν σημάδια, σηματοδοτώντας το τέλος εποχής.
«Εσπασε το γυαλί» στη Γιούλα
Αν το φετινό λουκέτο της Tupperware είναι η ταφόπλακα στις αναμνήσεις μιας εποχής, το περσινό της υαλουργίας Γιούλα ήταν το ράγισμα του γυαλιού, αφού ήταν και το τελευταίο εργοστάσιο του κλάδου στην Ελλάδα. Η ιστορική υαλουργία, η μεγαλύτερη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, έπειτα από 77 χρόνια ιστορίας και αφού είχε περάσει (από το 2016) στα χέρια του πορτογαλικού ομίλου BA Vidro έβαλε λουκέτο.
Το υψηλό ενεργειακό κόστος και το υψηλό κόστος δανεισμού έκαναν την υαλουργία εύθραυστη απέναντι στον διεθνή ανταγωνισμό. Ετσι, τον Μάρτιο του 2024, το ιστορικό εργοστάσιο της υαλουργίας στο Αιγάλεω κατέβασε διακόπτες…
Πάγωσαν τα ψυγεία
Αν και είχε ιδρυθεί το 1865 από την οικογένεια Πίτσου, το πρώτο εργοστάσιό της -το οποίο παρήγαγε γκαζιέρες- το άνοιξε το 1940. Η έκρηξη ήρθε το 1959, όταν ξεκίνησε την παραγωγή ηλεκτρικών ψυγείων, απόφαση με την οποία θα ξεκινούσε να γράφει Ιστορία στις ηλεκτρικές οικιακές συσκευές, μπαίνοντας σχεδόν σε κάθε ελληνικό νοικοκυριό και αποτελώντας συνώνυμο με την καινοτομία.
Η Πίτσος ήταν αυτή που σύστησε στο ελληνικό κοινό τα ψυγεία No Frost, τις κουζίνες POP (με τα κουμπιά που πετάγονταν με το άγγιγμα), αλλά κι αυτές με πυρόλυση, τους ψυγειοκαταψύκτες Astro, καθώς και τις εντοιχιζόμενες οικιακές ηλεκτρικές συσκευές. Εφερε επίσης τηλεοράσεις με τηλεκοντρόλ, θερμάστρες, ηλεκτρικές σκούπες, πλυντήρια πιάτων και πολλά ακόμα.
Στο πέρασμα των χρόνων η Πίτσος συνεργάστηκε με γερμανικές εταιρείες, όπως η Siemens, και μεγάλωσε. Εως το 2021, όταν η εκ Γερμανίας πια, ιδιοκτήτρια εταιρεία Bosch Siemens Hausgerate (BSH) αποφάσισε να κλείσει το ιστορικό, τεράστιο (53.000 τ.μ.) εργοστάσιο στου Ρέντη, όπου κατασκευάζονταν εστίες φούρνων για τη διεθνή αγορά και άλλες ηλεκτρικές συσκευές.
Το εργοστάσιο, παρά τις προσπάθειες των εργαζομένων, έκλεισε (θα ξανανοίξει με άλλη χρήση, καθώς έχει περάσει στα χέρια της Σκλαβενίτης), ενώ το παραμύθι της Πίτσος είχε, καθώς φαίνεται, καλό τέλος, αφού αναστήθηκε στα χέρια μιας άλλης ελληνικής εταιρείας, της Pyramis.
H απεργία «έσκασε» την Pirelli
«Τα λάστιχά μου είναι ελληνικά» έγραφε το αυτοκόλλητο που «φόραγαν» δεκάδες Ι.Χ. αυτοκίνητα, φορτηγά και λεωφορεία. Τα περισσότερα από αυτά προέρχονταν από το εργοστάσιο της ιταλικής βιομηχανίας ελαστικών Pirelli, στην Πάτρα και διέθεταν τον πλέον σύγχρονο εξοπλισμό.
Το 1991 το εργοστάσιο της Pirelli έβαλε αιφνιδιαστικά λουκέτο και μετακόμισε στο Κοτζαέλι της Τουρκίας, όπου, όπως φαντάζεται κανείς, υπήρχαν πολύ μικρότερα εργατικά κόστη. Υπάρχουν πολλά σενάρια ως προς το γιατί οι Ιταλοί αποφάσισαν να κλείσουν το εργοστάσιο, με το επικρατέστερο να αναφέρει πως έπειτα από πολυήμερες απεργιακές κινητοποιήσεις, οι εργαζόμενοι έτειναν προς την αποδοχή της αύξησης 5,5% που πρόσφερε η διοίκηση. Επειτα από παρέμβαση συνδικαλιστών από την Αθήνα, ωστόσο, η απεργία συνεχίστηκε, με αίτημα να γίνουν οι αυξήσεις 6% και τους Ιταλούς να απαντούν με λουκέτο.
Κατά ένα άλλο σενάριο, ωστόσο, το εργοστάσιο έκλεισε για λόγους αντεκδίκησης, καθώς η κυβέρνηση έπαψε να κάνει απευθείας προμήθειες ελαστικών για την ΕΑΣ (τα αστικά λεωφορεία της Αθήνας) και αποφάσισε να προκηρύξει διαγωνισμό, τον οποίο κέρδισε τότε κορεάτικη εταιρεία. Κατά το σενάριο αυτό, η Pirelli, η οποία είχε ετοιμάσει απόθεμα ελαστικών για τα 1.800 λεωφορεία της ΕΑΣ, διαπίστωσε ότι το εμπόρευμα θα της έμενε αδιάθετο και ότι δεν είχε τη «σιγουριά» των συμφωνιών με το Ελληνικό Δημόσιο και… απάντησε με μετακίνηση στην Τουρκία.
«Εσβησε» η Nissan-TEOKAΡ
Τον χειμώνα του 1962 ο εισαγωγέας ανταλλακτικών αυτοκινήτων από την Ιαπωνία Νίκος Θεοχαράκης συμφώνησε για την εισαγωγή αυτοκινήτων μιας άγνωστης τότε βιομηχανίας στην Ευρώπη. Την ίδια χρονιά, ένα Nissan Pickup 320 έφτασε στην Ελλάδα. Ηταν το πρώτο αυτοκίνητο του μετέπειτα κολοσσού της αυτοκίνησης που πάτησε τις ρόδες του στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Αυτή η συνεργασία διατηρήθηκε και επεκτάθηκε σε τέτοιον βαθμό που ο Νίκος Θεοχαράκης κατάφερε να πείσει τους Ιάπωνες να δώσουν το ΟΚ για τη μεταφορά τεχνογνωσίας στην Ελλάδα και να πάρει την άδεια να ανοίξει το πρώτο από τα 48 εργοστάσια της Nissan, που δεν ήταν αμιγώς θυγατρική της ιαπωνικής αυτοκινητοβιομηχανίας.
Κάπως έτσι, τον Ιανουάριο του 1979, παρουσία του Νικόλαου Θεοχαράκη, εκπροσώπου της Nissan και επισήμων, ένας εργαζόμενος της ΤΕΟΚΑΡ έθεσε τον θεμέλιο λίθο του εργοστασίου, εμβαδού 35.000 τ.μ., που παρήγαγε «ελληνικά» αυτοκίνητα. Από τη γραμμή παραγωγής έβγαιναν τα -θρυλικά πια- Datsun Pickup 1500, Datsun Cherry σε εκδόσεις 1,0 και 1,2 λίτρων, τα Nissan Sunny και το 100ΝΧ το 1991. Μόνο την πρώτη χρονιά λειτουργίας του εργοστασίου συναρμολογήθηκαν 4.685 αυτοκίνητα, ενώ το κράτος από το ’81, έβαζε το «λιθαράκι» του, επιτρέποντας την πώληση αυτοκινήτων που συναρμολογούνταν στην Ελλάδα με μερική πίστωση, σε αντίθεση με τα εισαγόμενα.
Και ενώ η Nissan σχεδίαζε να δημιουργήσει ένα μεγαλύτερο εργοστάσιο στον Βόλο για να καλύπτει όλη την Ευρώπη, το Ελληνικό Δημόσιο που επέμενε να έχει πλειοψηφική σχέση στην επένδυση, άρχισε να το σαμποτάρει με μια σειρά αποφάσεων. Ανάμεσα σε αυτές και η αιφνιδιαστική ανακοίνωση του μέτρου της απόσυρσης, που δεν άφησε περιθώρια αναπροσαρμογής της παραγωγής και η αιφνιδιαστική διακοπή του, που άφησε το εργοστάσιο με απούλητο απόθεμα, ή η μεταβολή του ΕΦΚ. Κάπως έτσι, όταν ο τότε πρόεδρος της Nissan Γιουτάκα Κούμε μετέβη στον Βόλο για να συζητήσει για νέα επένδυση δεν έγινε δεκτός από κανέναν Ελληνα αξιωματούχο. Κλήθηκε στο Λονδίνο, όπου συνάντησε τη Μάργκαρετ Θάτσερ και έγινε το αναπόφευκτο. Η ΤΕΟΚΑΡ θα σταματούσε την παραγωγή αυτοκινήτων τον Απρίλιο του 1995, ενώ ήδη λειτουργούσε το νέο εργοστάσιο της Nissan στο Σάντερλαντ…
Το μαλακτικό Quanto
Το άρωμα ελληνικών νησιών είναι ένα από τα δημοφιλέστερα αρώματα του hero product της βρετανικής πολυεθνικής Reckitt Benckiser, του μαλακτικού Quanto που παραγόταν στο εργοστάσιο της Reckitt Benckiser, στη Χαλκίδα.
Για περισσότερες από δύο δεκαετίες, στην Ελλάδα παραγόταν το δημοφιλέστερο, ίσως, προϊόν του βρετανικού ομίλου, όπως και το απορρυπαντικό πλυντηρίου ρούχων Finish Salt. Το εργοστάσιο σταμάτησε την παραγωγή του στο τέλος του 2022, με τη διοίκηση να πουλάει το ακίνητο των 9.328 τ.μ. το πρώτο δίμηνο του 2023.
