Είναι το παραμύθι που μεγάλωσε γενιές και γενιές κι αγαπήθηκε από μικρούς και μεγάλους. Και είναι από τις περιπτώσεις εκείνες, που πέρα από το «ζήσαμε εμείς καλά και αυτοί καλύτερα» έχει και παιδευτικό χαρακτήρα. Και δεν είναι τυχαίο, που η πιο διάσημη μαριονέτα και η μύτη της που μεγάλωνε με κάθε ψέμα, έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης κι ερευνών, ακόμη και κορυφαίων ινστιτούτων ανά τον κόσμο.
Αν το ψέμα έχει μορφή, αυτή είναι σίγουρα του Πινόκιο. Άλλωστε, η ξύλινη μαριονέτα που στο τέλος μεταμορφώθηκε σε αγοράκι, είχε το ψέμα δεύτερη φύση της. Και κάθε φορά που έλεγε κι ένα, μεγάλωνε η μύτη. Αλήθεια, και ποιος από εμάς δε λέει τη φράση «θα σου μεγαλώσει η μύτη, αν λες ψέματα»;
Ο Πινόκιο είναι από τα πιο εμπορικά και διάσημα παραμύθια σε όλο τον κόσμο. Και η ιστορία του είναι ξακουστή στα πέρατα της γης. Και ποιος δεν έχει συγκινηθεί στο τέλος, που η Νεράιδα μεταμορφώνει τον Πινόκιο σε αγοράκι, ενώ προηγουμένως εκείνος έχει βρει τον μαστρό-Τζεπέτο στην κοιλιά ενός κήτους;
Κι, όμως, το αρχικό φινάλε του Πινόκιο δεν ήταν γραμμένο με δάκρυα χαράς και συγκίνησης. Και σίγουρα δεν ήταν ένα τυπικό happy end, όπως σε όλα τα παραμύθια. Αντίθετα, είχε δολοφονίες, αίμα, φυλακή κι ένα φρικτό θάνατο για τον μικρό ήρωα, τον Πινόκιο.
Η γέννηση της πιο διάσημης μαριονέτας
Ο Κάρλο Λορεντσίνι έμεινε γνωστός με το καλλιτεχνικό όνομα Κάρλο Κολόντι. Με αυτό υπέγραψε ένα από τα πιο διάσημα παιδικά παραμύθια, «Οι περιπέτειες του Πινόκιο». Μέχρι, όμως, να φτάσει στα 1880, ο Ιταλός συγγραφέας είχε αναπτύξει μία έντονη πολεμική και πολιτική διαδρομή.
Κατά τους πολέμους της Ιταλικής Ανεξαρτησίας εναντίον της Αυστριακής Αυτοκρατορίας (1848-1860) ο Κολόντι υπηρέτησε ως εθελοντής του στρατού της Τοσκάνης. Ήταν ένα ανήσυχο πνεύμα με έντονες πολιτικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις. Και μέσα από τη συγγραφή, κατέθετε τις προσωπικές του απόψεις.
Μετά το 1856, η φήμη του άρχισε να εξαπλώνεται και ο ίδιος καταπιανόταν με τη συγγραφή σατιρικών παραστάσεων και ιστοριών. Το 1875, αποφάσισε να ασχοληθεί με την παιδική λογοτεχνία, όπου κι εκεί έδινε το πολιτικό του στίγμα, καυτηριάζοντας κυρίως τα κακώς κείμενα της εποχής του.
Και κάπου εκεί, γεννήθηκε στον Κάρλο Κολόντι η ιδέα να δημιουργήσει ένα παιδικό βιβλίο με κεντρικό ήρωα έναν συμπαθή μεν, αθεόφοβο και μεγάλο ψεύτη δε, εκφράζοντας με αυτό τον αλληγορικό τρόπο τις δικές του πεποιθήσεις. Άλλωστε, ο χαρακτήρας που ενέπνευσε τον συγγραφέα, δεν ήταν φανταστικός. Τον συναντούσε συχνά, κυρίως, στους πολιτικούς κύκλους, όπου κινούνταν και ο ίδιος.
Έτσι, το 1880 ξεκίνησε να γράφει την «Ιστορία μίας μαριονέτας», που στην πορεία μετονομάστηκε σε «Οι περιπέτειες του Πινόκιο». Αρχικά, δημοσιεύονταν κάθε εβδομάδα στην πρώτη ιταλική παιδική εφημερίδα, Il Giornale dei Bambini. Και κατόπιν, τρία χρόνια μετά ολοκληρώθηκε ως βιβλίο.
Ο Κάρλο Λορεντσίνι πέθανε το 1890 στη Φλωρεντία και δεν πρόλαβε να δει τη φήμη και τη δόξα που γνώρισαν πέρα από τα σύνορα της Ιταλίας, οι περιπέτειες της μικρής του μαριονέτας.
Ο άνθρωπος που δεν είχε παιδιά έγραψε ένα διάσημο παιδικό παραμύθι
Ο συγγραφέας δεν είχε αποκτήσει παιδιά, κι, όμως, παρέδωσε στα παιδιά ένα από τα καλύτερα παραμύθια. Η αλήθεια είναι ότι αρχικά, ο Κολόντι δεν είχε στο μυαλό του το τυπικό παιδικό παραμύθι. Γι’ αυτό και το αρχικό φινάλε της ιστορίας, μόνο ως τραγικό μπορεί να χαρακτηριστεί.
Λέγεται, λοιπόν, πως στην αρχική έκδοση ο Πινόκιο έβρισκε φρικτό θάνατο, όταν η αλεπού και ο γάτος τον έστελναν στην κρεμάλα (τον κρέμασαν στο δέντρο) για τα όσα λάθη είχε κάνει. Προηγουμένως, η ξύλινη μαριονέτα είχε σκοτώσει με ένα σφυρί τον Τζίμινι Κρίκετ. Και μπορεί στην ταινία της Ντίσνεϊ το 1940 ο γρύλος να είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στο πλευρό του Πινόκιο και κατόπιν συνεννοήσεως με τη Μπλε Νεράιδα να έγινε η συνείδησή του, όμως, στο βιβλίο του Κολόντι ως ρόλος ήταν δευτεραγωνιστής.
Σύμφωνα με το στόρι της αρχικής έκδοσης, ο Τζεπέτο προσπαθεί να φτιάξει τα ξύλινα πόδια του Πινόκιο μετά από ένα ατύχημα που είχε. Ο Πινόκιο τρέχει χαρούμενος στο δρόμο, όπου τον βλέπουν οι αστυνομικοί. Και καθώς πιστεύουν πως ο Τζεπέτο τον κακομεταχειρίζεται και κακοποιεί, τον στέλνουν στη φυλακή, όπου πεθαίνει μόνος και αβοήθητος.
Ο Πινόκιο μετά τη φυλάκιση του θετού πατέρα του, επιστρέφει στο σπίτι, όπου ο Τζίμινι Κρίκετ προσπαθεί να τον συμβουλεύσει και να του εξηγήσει τα λάθη του. Ο Πινόκιο είναι αναστατωμένος και πάνω στο θυμό του, παίρνει ένα σφυρί και τον σκοτώνει.
Το τέλος της ιστορίας δεν άρεσε καθόλου στον εκδότη και κατάλαβε και ο ίδιος ο συγγραφέας πως θα ήταν φρικτό για μία παιδική ψυχή. Και, κυρίως, πως δεν θα γινόταν αποδεκτό το βιβλίο του από τον κόσμο. Έτσι, το άλλαξε στο φινάλε που όλοι γνωρίζουμε: ο Πινόκιο παραδέχεται τα λάθη του και η Μπλε Νεράιδα τον μεταμορφώνει σε πραγματικό παιδί, με τον μάστρο-Τζεπέτο να τον υιοθετεί.
Ένα παραμύθι με παιδευτικό χαρακτήρα
Το στόρι του παραμυθιού αφορά τις περιπέτειες μίας μικρής ξύλινης μαριονέτας, που κατασκεύασε ένας φτωχός και άκληρος ξυλουργός, ο μάστρο-Τζεπέτο. Η Μπλε Νεράιδα ζωντανεύει τον Πινόκιο και του λέει πως μπορεί να γίνει ένα αληθινό αγόρι, εάν αποδείξει ότι είναι γενναίος, ανιδιοτελής και κυρίως φιλαλήθης. Μάλιστα, του λέει πως κάθε φορά που θα λέει ένα ψέμα, θα μεγαλώνει η μύτη του. Ο Πινόκιο, όμως, έχει τις ανησυχίες ενός παιδιού και άθελά του μπλέκει σε ένα σωρό περιπέτειες συναντώντας στο δρόμο του διάφορους περίεργους τύπους.
Κοντά του έχει τον Τζίμινι Κρίκετ, που έχει το ρόλο της συνείδησής του. Στο τέλος, ο μικρός ξύλινος ήρωας δείχνει γενναιότητα, ανιδιοτέλεια κυρίως ως προς την αγάπη του για τον Τζεπέτο και λέει για πρώτη φορά αλήθεια. Έτσι, η Μπλε νεράιδα τον μεταμορφώνει σε αγόρι.
Η νουβέλα του Κολόντι το 1940 μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη από την Walt Disney και ήταν η δεύτερη μεγάλου μήκους της εταιρείας, μετά τη μεγάλη επιτυχία της ταινίας «Η Χιονάτη και οι εφτά νάνοι». Οι κριτικοί προσδιόριζαν την ταινία ως μία απλή και ηθική ιστορία που μπορεί να διαπαιδαγωγήσει τα παιδιά, δίνοντάς τους παράλληλα και αξίες. Έλαβε και Όσκαρ τραγουδιού, όμως, εισπρακτικά δεν είχε επιτυχία. Αλλά, όταν το 1945 κυκλοφόρησε η νέα έκδοσή της, σημείωσε τεράστια επιτυχία θεωρείται πλέον μία από τις πιο σημαντικές ταινίες κινουμένων σχεδίων της Disney, αλλά και μία από τις σπουδαιότερες όλων των εποχών.
Οι κριτικές, πάντως, και οι απόψεις για τον ύφος της ταινίας, αλλά και τα νοήματα που προσέφερε στο κοινό, ήταν ποικίλες. Για παράδειγμα, μία άποψη την οποία υποστήριζε ο Κιθ Μπούκερ ήταν πως η ταινία καταπιανόταν με το ήθος του καπιταλισμού, περισσότερο από κάθε άλλη παιδική. Και μάλιστα, υποστήριζε πως ο μικρός πρωταγωνιστής έπρεπε να παλέψει σκληρά για να αποδείξει στον κόσμο των ενηλίκων την αξία του.
Άλλοι έβλεπαν τον Πινόκιο απλά ως «μία ηθική ιστορία, ιδανική για διαπαιδαγώγηση», αποτελώντας ένα πολύτιμο εργαλείο για τους γονείς. Και δεν ήταν λίγοι εκείνοι, που θεώρησαν ότι η ιταλική αυτή νουβέλα αποτέλεσε «μία μεταφυσική μεταφορά για τη διαπαιδαγώγηση των Αμερικανών ανηλίκων στα μέσα του αιώνα». Μάλιστα, ο Νίκολας Σάμμοντ υποστήριξε πως η ταινία της Disney έχει ως επίκεντρο τη μεσαία τάξη και σκοπός της είναι να βοηθήσει ώστε να εγκλιματιστούν τα παιδιά της μεσαίας τάξης και ότι αυτά είναι οι εμπειρίες του μέσου Αμερικανού.
Όπως και αν έχει και ο, τι και αν ισχύει, η ιστορία του Πινόκιο, είτε με το αρχικό είτε με το οριστικό φινάλε, δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση ένα παραδοσιακό παραμύθι. Άλλωστε, αυτός ήταν και ο στόχος του δημιουργού του, ο οποίος χάρισε στα παιδιά και στους ενήλικες μία ενδιαφέρουσα ιστορία, πρόσφορη για συζήτηση και ανάλυση. Μία ιστορία που αποτελεί ένα από τα ωραιότερα παραμύθια που μέχρι και σήμερα μεγαλώνει τα παιδιά. Και να σκεφτεί κανείς πως ο Κάρλο Κολόντι, λέγεται πως μισούσε τα παιδιά!
