Η Ευρωομάδα στερείται θεσμικής υπάρξεως και χαρακτηρίζεται από έλλειμμα δημοκρατικότητας και πλεόνασμα αδιαφάνειας. Ωστόσο διαθέτει μεγάλη εξουσία στη γραφειοκρατία της ΕΕ, αν και στην περίπτωση της χώρας μας τα ανακλαστικά της άργησαν να ενεργοποιηθούν.
Το Eurogroup (ή, ελληνιστί, Ευρω-ομάδα) είναι ένα όργανο της ΕΕ χωρίς «επίσημη» θεσμική ύπαρξη. Υπάρχουν λίγες μόνο γραμμές στη Συνθήκη της Λισαβόνας, το Πρωτόκολλο 14, που ορίζουν ότι «οι υπουργοί των κρατών- μελών με νόμισμα το ευρώ (σήμερα 19 χώρες από τις 28 της ΕΕ) συναντώνται άτυπα μεταξύ τους. Οι συναντήσεις αυτές πραγματοποιούνται, εφόσον είναι αναγκαίο, για να συζητήσουν θέματα που σχετίζονται με τις συγκεκριμένες ευθύνες που έχουν στο κοινό νόμισμα ».
Γράφει ο Πάνος Καρβούνης (*)
Το Eurogroup μπορεί να συνεδριάζει επίσης και σε επίπεδο αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, όταν πρόκειται να ληφθούν κρίσιμες αποφάσεις, όπως συνέβη επανειλημμένα τα τελευταία χρόνια με αντικείμενο τη διαχείριση της ελληνικής κρίσης. Δεν υπάρχει κανένας κανονισμός για τους συμμετέχοντες και τον ρόλο τους, πέραν του ότι συμπεριλαμβάνονται ο επίτροπος Οικονομικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Πιέρ Μοσκοβισί) και ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Μάριο Ντράγκι). Καλούνται εξάλλου να συμμετάσχουν και ο διευθύνων σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας/ESM (Κλάους Ρέγκλινγκ) και η γενική διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου/ΔΝΤ (Κριστίν Λαγκάρντ), ανάλογα με την ατζέντα των εργασιών. Δεν κρατούνται επίσημα πρακτικά, ούτε καταλήγουν σε νομικά δεσμευτικές αποφάσεις. Το Eurogroup συνεδριάζει τουλάχιστον μία φορά τον μήνα και τα αποτελέσματα των συνεδριάσεων ανακοινώνονται στη -γνώριμη σε εμάς- συνέντευξη Τύπου που ακολουθεί την ολοκλήρωση των εργασιών του. Υπάρχει ένας πρόεδρος,ο Mario Centeno, υπουργός Οικονομικών της Πορτογαλίας, ο οποίος εκλέχθηκε πέρυσι για δυόμισι έτη. Δεν είναι όμως αποκλειστικής απασχόλησης, αλλά ασκεί τα καθήκοντά του επιπλέον εκείνων του υπουργού Οικονομικών της χώρας του.
Βοηθείται στην άσκηση των καθηκόντων του από ένα πρώην ανώτατο στέλεχος του ολλανδικού Υπουργείου Οικονομικών, τον Χανς Φάιλμπριφ. Αυτό το εξαιρετικά έμπειρο στέλεχος είναι πρόεδρος ενός οργάνου σχετικά άγνωστου για το ευρύ κοινό, αλλά εντούτοις στρατηγικής σημασίας, του Euro Working Group/EWG (ή Ομάδα Εργασίας της Ευρω-ομάδας). Με έδρα τις Βρυξέλλες, ο Χανς Φάιλμπριφ συνεδριάζει λοιπόν με τους αναπληρωτές των υπουργών Οικονομικών των 19 χωρών της Ευρωζώνης, που αποτελούν το όργανο αυτό, και τον επικεφαλής των εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ντέκλαν Κοστέλο, όταν πρόκειται για την Ελλάδα) πριν από τα Eurogroups, για τον καθορισμό της τελικής ατζέντας και την επίλυση των πιο τεχνικών ζητημάτων, αφήνοντας στους υπουργούς τα ζητήματα με μεγαλύτερο πολιτικό βάρος.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέχει τους περισσότερους εμπειρογνώμονες που είναι υπεύθυνοι για την εις βάθος προετοιμασία και παρουσίαση των εγγράφων βάσει των οποίων γίνονται οι συζητήσεις . Προέρχονται από την ισχυρή Γενική Διεύθυνση «Ecfin»της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπό την εποπτεία του επιτρόπου Οικονομικών Υποθέσεων Πιέρ Μοσκοβισί, ο οποίος επίσης συμμετέχει, όπως είπαμε, στις συνεδριάσεις της Ευρω-ομάδας. Οσο άτυπη και αν είναι η Ευρω-ομάδα, η αλήθεια είναι ότι διαθέτει μεγάλη εξουσία. Θεωρητικά δεν μπορεί να αποφασίσει, για παράδειγμα, να χορηγήσει οικονομική βοήθεια σε μια χώρα που αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα ή να επιβάλει κυρώσεις σε μια άλλη για μη συμμόρφωση με τους στόχους του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
Εναπόκειται λοιπόν τυπικά στο Συμβούλιο των Υπουργών Οικονομικών των 28 χωρών (το Ecofin) ή στο Συμβούλιο Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων να λάβουν τις αποφάσεις. Αλλά στην πραγματικότητα, η άποψή του είναι αυτή που επικρατεί! Σε περίπτωση επείγουσας βοήθειας σε μια χώρα (π.χ. στην Ελλάδα), το διοικητικό συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) αποφασίζει. Αλλά μέλη αυτού του δ.σ. δεν είναι άλλοι από τους 19 υπουργούς Οικονομικών της Ευρωζώνης…
Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε «διακυβερνητικό» τον χαρακτήρα της Ευρω-ομάδας, που λειτουργεί στο πλαίσιο του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΕ. Λόγω αυτού του χαρακτήρα που έχει, αρκετοί θεωρούν ότι το γενικό ευρωπαϊκό (ή κοινοτικό) συμφέρον δεν εκπροσωπείται επαρκώς σε αυτό το όργανο. Ετσι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν μπορεί να παίξει πλήρως τον συνήθη ρόλο που οδηγεί σε συμβιβαστικές λύσεις, ενώ ορισμένες χώρες έχουν καθοριστική επιρροή, όπως η Γερμανία, η οποία είναι όμως ο μεγαλύτερος χρηματοδότης του ESM. Μια κριτική, που έγινε μάλιστα οξεία τα τελευταία χρόνια, είναι ο ατελής δημοκρατικός έλεγχος της Ευρω-ομάδας. Ορισμένα εθνικά κοινοβούλια δίνουν συστηματικά τη γνώμη τους σχετικά με τις αποφάσεις που λαμβάνονται – το γερμανικό Bundestag, το φινλανδικό, το ολλανδικό κοινοβούλιο, αλλά όχι όλα (π.χ. το γαλλικό, το ιταλικό, το ισπανικό, το ελληνικό, κ.ά.). Ομως δεν υπάρχει κάποια εμπλοκή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις «αποφάσεις», αλλά μόνο ενημέρωσή του, η οποία μάλιστα αναπτύχθηκε μόνο τα τελευταία χρόνια, κατόπιν των πιέσεων που άσκησε.
Η Ευρω-ομάδα δεν χαρακτηρίζεται από τη διαφάνειά της. Αλλά, παρατηρούν μερικοί, τέτοια διαφάνεια δεν υπάρχει συχνά ούτε σε εθνικό επίπεδο, όταν λαμβάνονται κρίσιμες αποφάσεις οικονομικής πολιτικής. Ας σημειώσουμε πάντως ότι πριν από κάθε συνάντηση της Ευρω-ομάδας, ο πρόεδρος του Euro Working Group οργανώνει συνάντηση κατά την οποία δίνει στα μέσα ενημέρωσης, ομιλώντας με την ιδιότητα του «ανώνυμου υψηλόβαθμου αξιωματούχου της Ευρωζώνης», μια γενική ιδέα για το τι θα συμβεί, λίγες μέρες αργότερα, στην κεκλεισμένων των θυρών υπουργική σύσκεψη. Είναι επίσης αλήθεια ότι η Ευρω-ομάδα δεν ήταν πάντα αποτελεσματική, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης. Χρειάστηκαν περίπου δεκαπέντε συναντήσεις για να βρεθεί λύση. «Χάθηκε πολύς χρόνος. Σπάσαμε κάθε ρεκόρ για το οποίο δεν πρέπει να είμαστε υπερήφανοι» λέει ο επίτροπος Μοσκοβισί, ο οποίος ασκεί οξεία κριτική στην αδιαφάνεια που επικράτησε κατά τη λήψη σκληρών αποφάσεων για την Ελλάδα.
Ο αντίλογος είναι ότι ναι μεν οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται με συναίνεση, αυτή όμως επιβραδύνει τη λήψη αποφάσεων και δεν είναι συνεπώς δόκιμη σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή που βιώσαμε. Παράλληλα, ας υπομνήσουμε την παρελκυστική τακτική που ακολούθησε η χώρα μας κατά το πρώτο εξάμηνο 2015, γεγονός που οδήγησε το Eurogroup να ταχθεί σύσσωμο κατά των ελληνικών θέσεων, ενώ θα μπορούσαμε να επιτύχουμε μια συμφωνία χωρίς να βρεθούμε στο χείλος του γκρεμού.
Ας σημειωθεί ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, ο οποίος πέραν του θεσμικού ρόλου του είναι και έγκριτος νομικός, ιδιαίτερα στον χώρο του δημοσίου δικαίου, έχει αμφισβητήσει δημοσίως και επανειλημμένα τη νομική ισχύ των «αποφάσεων» του Eurogroup λόγω της άτυπης φύσης του, και έχει προτρέψει στην αναμόρφωση της διακυβέρνησής του. Θα μάθουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής από την ελληνική κρίση και θα διορθώσουν όλες αυτές τις ελλείψεις;
Αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη διάφορες πρωτοβουλίες για την «εμβάθυνση της Ζώνης του ευρώ», τόσο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και από τον πρόεδρο Μακρόν, ο οποίος, σε συνεννόηση με τη Γερμανία, στοχεύει στην ενίσχυση της Ευρωζώνης με ειδικό Προϋπολογισμό και με πιο δημοκρατική διακυβέρνηση, ενώ παράλληλα ο ESM μετατρέπεται σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο και επιχειρείται η ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης με την εγγύηση, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, των καταθέσεων. Επιμύθιο: Τα παραπάνω προβλήματα και λάθη, που εν πολλοίς οφείλονται στο ότι η ΕΕ ήταν απροετοίμαστη για να αντιμετωπίσει μια μεγάλη κρίση όπως η ελληνική, δεν αναιρούν το έμπρακτο πνεύμα αλληλεγγύης που επέδειξαν οι Ευρωπαίοι εταίροι (ή,τουλάχιστον, η μεγαλύτερη πλειοψηφία τους) απέναντι στη χώρα μας, παρά και τα δικά μας μεγάλα λάθη: οικονομία βασισμένη στον μαζικό δανεισμό και στις εισαγωγές, παροχή ανακριβών στατιστικών στοιχείων σχετικά με το δημοσιονομικό μας έλλειμμα, μεγάλες καθυστερήσεις στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις για ταχύτερη έξοδο από την κρίση, αδιέξοδη διαπραγμάτευση κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015, συνεχής οξεία πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ των πολιτικών κομμάτων της χώρας.
Η Ελλάδα τελικά διασώθηκε, και αυτό το οφείλει στην έκτακτη, ευρωπαϊκή κυρίως, βοήθεια, της οποίας το ύψος (περίπου 260 δισ. ευρώ), τα χαμηλά επιτόκια και η πολύ μακρά περίοδος αποπληρωμής του χρέους δεν έχουν προηγούμενο σε παγκόσμιο επίπεδο! Αυτή η βοήθεια συνδυάστηκε και με ουσιαστική απομείωση του χρέους της χώρας: PSI, επανειλημμένη μείωση τοκοχρεωλυσίων, μεγάλες επιμηκύνσεις του χρόνου αποπληρωμής, περίοδοι χάριτος, επιστροφή κερδών από ελληνικά ομόλογα για την αποπληρωμή του χρέους. Τέτοια ευεργετήματα δεν δόθηκαν σε καμιά άλλη χώρα σε κρίση, αλλά μόνο στη χώρα μας!
Η βοήθεια αυτή χορηγήθηκε υπό σκληρούς όρους και επέφερε τεράστιες περικοπές στο εισόδημα των ελλήνων πολιτών, ούτως ώστε να αποφευχθεί άτακτη πτώχευση της χώρας. Το θέμα πλέον είναι να μην πάνε χαμένες αυτές οι θυσίες και να βρει η Ελλάδα ένα βιώσιμο δρόμο ανάπτυξης, στηρίζοντας το μέλλον της στην αναδιάταξη του οικονομικού της μοντέλου, που αποτέλεσε τη ρίζα του κακού.
*Ο Πάνος Καρβούνης είναι ειδικός σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τέως επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα
