Για πολλούς είναι μια ιδιαίτερη και ξεχωριστά συναρπαστική πόλη, με πολλούς θησαυρούς του παρελθόντος να κρύβονται στο έδαφός της, κι έναν ολόκληρο πολιτισμό να παραμένει σε μεγάλο μέρος του θαμμένος και να αποκαλύπτεται σταδιακά.
Κάτω από τον μητροπολιτικό καθεδρικό ναό της Πόλης του Μεξικού, έναν από τους μεγαλύτερους και παλαιότερους στη Λατινική Αμερική, διοργανώνονται ξεναγήσεις, στο πλαίσιο των οποίων οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να εξερευνήσουν τους «άλλους» ναούς που ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του ’70 αλλά παρέμεναν μη προσβάσιμοι για το κοινό.
Σχεδόν πέντε αιώνες αφότου ο Ισπανός κατακτητής Hernán Cortés ηγήθηκε των επιχειρήσεων για την κατάκτηση της αυτοκρατορίας των Αζτέκων, προς όφελος του Στέμματος της Καστίλης, τα απομεινάρια της πρωτεύουσας Tenochtitlán παραμένουν κρυμμένα λίγα μέτρα κάτω από τη σύγχρονη Πόλη του Μεξικού. Οι Ισπανοί άρχισαν να χτίζουν τον μητροπολιτικό καθεδρικό ναό το 1573 πάνω στους ιερούς ναούς των Αζτέκων- ή Mexica, όπως οι ίδιοι αποκαλούνταν, «χαρίζοντας» και το όνομα στη χώρα- σε ακόμα μία κίνηση που συμβόλιζε την κατάκτησή τους.
Όταν οι εργαζόμενοι στην ηλεκτροδότηση της πόλης ανακάλυψαν τυχαία έναν γιγάντιο μονόλιθο κοντά στον ναό, το 1978, άρχισε η ανασκαφή που διήρκεσε πέντε χρόνια και έφερε στο φως τον θεαματικό «Μεγάλο Ναό» Templo Mayor των Αζτέκων.
Η ανακάλυψη αυτή, όπως σημειώνει το BBC, μαζί με τα παλιά ισπανικά αρχεία για τη μορφή της πρωτεύουσας Tenochtitlán, έδωσαν στους αρχαιολόγους τη δυνατότητα να συμπεράνουν πως πιθανότατα υπήρχαν κι άλλα προ-ισπανικά κτίρια θαμμένα γύρω. Έτσι ξεκίνησαν κι άλλες ανασκαφές- εκ των οποίων κάποιες είναι σε εξέλιξη- για να βρεθούν κι άλλα στοιχεία για τη ζωή των Αζτέκων. Σήμερα, πολλοί από τους κατοίκους της Πόλης του Μεξικού- που φτάνουν τα 21 εκατομμύρια- ζουν την καθημερινότητά τους ακριβώς πάνω από την πόλη των Αζτέκων, που περιμένει να αποκαλυφθεί.
Κάτω από τον καθεδρικό ναό της πόλης βρίσκεται ο ναός του Tonatiuh, του θεού του ήλιου. Ο Tonatiuh ήταν ο θεϊκός κυβερνήτης στον οποίον αναφέρονταν οι Αζτέκοι στην «εποχή του πέμπτου ήλιου», περίοδο που προέβλεπαν πως τα ολοκληρωθεί με έναν σεισμό που θα φέρει την καταστροφή. Άθικτη βρίσκεται σε μικρή απόσταση η Piedra Chalchihuitl, με γραμμένο πάνω της ένα «ιερογλυφικό» που μεταφράζεται ως «το μέρος των πολύτιμων ή των ιερών».
Από το 1991, το Πρόγραμμα Αστικής Αρχαιολογίας, υπό τον αρχαιολόγο Raúl Barrera Rodríguez, εργάζεται αδιάκοπα για να αποκαλυφθεί έκταση 500 τετραγωνικών μέτρων- σχεδόν επτά οικοδομικά τετράγωνα στο κέντρο της Πόλης του Μεξικού, με σκοπό την ανάδειξη της Tenochtitlán. Σήμερα, ο νόμος επιβάλλει όποτε οι εργαζόμενοι επιδιορθώνουν σωλήνες ύδρευσης ή ηλεκτρικά καλώδια υπόγεια, στο κέντρο της πόλης, να ενημερώνεται το Εθνικό Ινστιτούτο Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, ώστε αρχαιολόγοι να επιβλέπουν τη διαδικασία.
«Ο νόμος δίνει προτεραιότητα στην αρχαιολογία» λέει ο Δρ Eduardo Matos Moctezuma, ο αρχαιολόγος που ηγήθηκε της ανασκαφής στο El Templo Mayor. Παρότι αυτό περιπλέκει τα πράγματα για τα συνεργεία των εργαζομένων, διασφαλίζει πως ό,τι αρχαιότητες βρεθούν, θα προστατευθούν.
Ευρήματα στο κέντρο της πόλης δεν σταματούν να έρχονται στο φως. Ανακαίνιση κτιρίου πίσω από τον καθεδρικό το 2015 οδήγησε τους αρχαιολόγους του προγράμματος στην ανακάλυψη του «el gran tzompantli», μήκους 35 μέτρων, κάτι σαν «σχάρα» με ξύλινους στύλους, όπου οι Αζτέκοι επιδείκνυαν τα κρανία των θυμάτων των θυσιών τους. Στη διάρκεια δύο ετών ανασκαφών, που ολοκληρώθηκαν το 2017, σχεδόν 700 κρανία είχαν ανακαλυφθεί, μαζί με μία βάση με τις «τρύπες», όπου τοποθετούνταν οι πάσσαλοι με τα κρανία.
Το 2017, οι αρχαιολόγοι που κλήθηκαν στις εργασίες ανακαίνισης ξενοδοχείου στο ιστορικό κέντρο της πόλης, ανακάλυψαν ένα γήπεδο, όπου οι Αζτέκοι έπαιζαν με μπάλες κάτι σαν ποδόσφαιρο. Και στις αρχές της φετινής χρονιάς, στα σκαλιά του Templo Mayor ανακαλύφθηκαν πολλές προσφορές θυσιών, μεταξύ άλλων ο σκελετός ενός αγοριού, που ήταν ντυμένο Huitzilopochtli – θεός του πολέμου. Ανακαλύφθηκαν επίσης οστά ιαγουάρων και στρώσεις οστράκων και κοραλιών, με τους αρχαιολόγους να οδηγούνται στο συμπέρασμα πως μπορεί να βρίσκονται κοντά στον τάφο του Ahuitzotl, του αυτοκράτορα των Αζτέκων που είχε την εξουσία από το 1486 έως το 1502.
Ο Barrera ελπίζει πως θα υπάρξουν συμφωνίες με τους ιδιοκτήτες των κτιρίων που βρίσκονται πάνω από το γήπεδο και το tzompantli ώστε αυτά να μπορέσουν να έρθουν πλήρως στο φως και να εκτεθούν σύντομα στο κοινό «σε υπόγεια μουσεία».
Παρόμοια ευρήματα εντοπίζονται σε διάφορα ενίοτε ασυνήθιστα σημεία της Πόλης του Μεξικού. Αλλάζοντας γραμμή του μετρό στον σταθμό Pino Suárez, για παράδειγμα, περνάς από μία πυραμίδα αφιερωμένη στον Ehécatl, τον θεό του ανέμου.
Βγαίνοντας από το υπόγειο πάρκινγκ του μετρό σε εμπορικό κέντρο του Tlatelolco, σημείο όπου βρίσκεται κι άλλη μεοαμερικανική πόλη, σε απόσταση περίπου τεσσάρων χιλιομέτρων από το ιστορικό κέντρο, υπάρχει ακόμα μία πυραμίδα και πάλι προς τιμήν του Ehécatl.
Χάρη στα αρχεία που άφησαν οι Ισπανοί κονκισταδόρες, καθώς και τα λεπτομερή χρονικά που έγραψαν διάφοροι φραγκισκανοί αδελφοί και καταγραφείς των Αζτέκων, οι αρχαιολόγοι έχουν μια αρκετά καλή εικόνα για τα πιθανά σημεία θαμμένων ναών ή άλλων κατασκευών.
Πολύ σημαντικές πληροφορίες προέρχονται από τα συγγράμματα του αδελφού Bernardino de Sahagún, τον 16ο αιώνα, ο οποίος περιέγραψε 78 ναούς στο κέντρο της Tenochtitlán. «Αυτό που έγραψε ο Sahagún ήταν εκπληκτικό επειδή, σε αρχαιολογικό επίπεδο, καταφέραμε να εντοπίσουμε όλα αυτά στα οποία αναφερόταν» τονίζει ο Barrera.
Ωστόσο, ακόμα κι αν γνωρίζουμε τι μπορεί να βρίσκεται κάτω από την Πόλη του Μεξικού, η ανασκαφή σε μια τέτοια πόλη δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Οι Αζτέκοι έχτισαν το «αστικό κέντρο» τους σε ένα μικρό νησί στο μέσο μιας λίμνης. Σε ορισμένα σημεία της πόλης, σε βάθος πέντε μέτρων «βρίσκουμε νερό» εξηγεί ο Barrera. Αυτό το πλούσιο σε νερό έδαφος έχει ως αποτέλεσμα το κέντρο της πόλης να βυθίζεται 5 με 7 εκατοστά τον χρόνο- και σε ορισμένες περιοχές ακόμα και σαράντα εκατοστά.
Κι εφόσον σύγχρονες κτιριακές υποδομές έχουν αναγερθεί πάνω σε διάφορες κατασκευές και εκτάσεις της μεσοαμερικανικής εποχής, το αποτέλεσμα είναι πως δεν βυθίζεται όλη η πόλη με τον ίδιο ρυθμό. Άλλωστε με μια απλή περιπλάνηση στο ιστορικό κέντρο μπορεί κανείς να δει κτίρια να γέρνουν σε διαφορετικές γωνίες.
«Πριν από αρκετά χρόνια εμφανίστηκε αυτό το πρόβλημα» εξηγεί ο Matos, «ο καθεδρικός άρχισε να βυθίζεται και οι τοίχοι να σπάνε, επειδή υπήρχαν προ-ισπανικά οικοδομήματα από κάτω». Αυτό το σημάδι, παρότι μπορεί να αποδειχθεί καταστροφικό για τα κτίρια της αποικιοκρατίας, λειτουργεί βοηθητικά για τους αρχαιολόγους, καθώς τους δείχνει ουσιαστικά πού μπορεί να βρίσκονται μεσοαμερικανικά ευρήματα.
«Βλέπουμε ρωγμές στα κτίρια και ξέρουμε πως αν τις ακολουθήσουμε, μπορεί να βρούμε μια πυραμίδα» σημειώνει ο Barrera. Οι αρχαιολόγοι ακολουθούν αυτές τις ρωγμές «για να σκάψουν και να εντοπίσουν τα κτίρια που τις προκαλούν», όπως συμπληρώνει ο Matos.
Ωστόσο, αντί να παρατηρούν μόνο ρωγμές, οι νέες τεχνολογίες βοηθούν τους αρχαιολόγους να κάνουν ακόμα περισσότερες ανακαλύψεις. «Όταν αρχίσαμε, το 1978, χρησιμοποιούσαμε θεοδόλιχους» θυμάται ο Matos, «τώρα χρησιμοποιούνται 3D σκανερ».
Σύμφωνα με τον Barrera, χρησιμοποιούνται επίσης ραντάρ που «διαβάζουν» το έδαφος, για να βοηθήσουν τους αρχαιολόγους να ανιχνεύσουν τι μπορεί να κρύβεται κάτω από τους κεντρικούς δρόμους και τις πλατείες της σύγχρονης πόλης. Βέβαια ο εντοπισμός κάποιας κατασκευής δεν είναι αρκετός, γιατί, όπως λέει ο ίδιος, μπορεί να νομίζεις πως έχεις ανακαλύψει κάτι προ-ισπανικό και τελικά να είναι κάποιο απομεινάρι της εποχής της αποικιοκρατίας. Οπότε και πάλι ο μόνος τρόπος να ξέρεις είναι να σηκώσεις τα μανίκια σου και να σκάψεις…
Ο Matos απαντά και σε όσους λένε πως το να κάνει κανείς εκσκαφές σε μια σύγχρονη ολοζώντανη πόλη, που βυθίζεται και είναι και σεισμογενής, είναι μάλλον πιο πολύς κόπος από όσο αξίζει. «Αρνούνται την ίδια την ιστορία τους» απαντά ο Matos, άλλωστε όλες αυτές οι ανασκαφές έχουν αναδείξει το πόσες ομοιότητες έχει η σύγχρονη Πόλη του Μεξικού με την Tenochtitlán.
Πολλά από τα ιστορικά κτίρια στον πυρήνα της σημερινής μητρόπολης φαίνεται να υπηρετούν τις ίδιες λειτουργίες που υπηρετούσαν και πριν από 700 χρόνια. Ο καθεδρικός ναός είναι χτισμένος πάνω από τον ναό των Αζτέκων, ενώ το παλάτι- η σημερινή προεδρική κατοικία- στέκει πάνω από τα ερείπια του παλατιού του αυτοκράτορα Moctezuma II, ο οποίος δολοφονήθηκε στα πρώτα στάδια της ισπανικής κατάκτησης. «Είναι πολύ σημαντικό γιατί παραμένει το σημείο άσκησης της εξουσίας, από τον Moctezuma II έως σήμερα, είναι πολύ συμβολικό» εξηγεί ο Barrera.
Ένα πανεπιστήμιο χτίστηκε πάνω στα ερείπια μεσοαμερικανικού σχολείου, ενώ η πόλη των Αζτέκων φαίνεται πως είχε μια κεντρική πλατεία που είχε πάνω κάτω τον ίδιο ρόλο με τη σύγχρονη Zócalo. «Έχουμε ακόμα τους Αζτέκους παρόντες στην καθημερινή ζωή μας» προσθέτει.
Έτσι, μια πόλη που ιδρύθηκε το 1325 φαίνεται να έχει τόσα πολλά κοινά με τη χαοτική σημερινή πρωτεύουσα. Αναμφίβολα ο μεσοαμερικανικός σφυγμός ακόμα ακούγεται κάτω από την επιφάνεια της σύγχρονης Πόλης του Μεξικού, αντηχώντας το μακρινό παρελθόν, που γίνεται ένα με το παρόν.
