Του Andreas Kluth
Κάθε φορά που ξεφυλλίζω τους τίτλους των γεωπολιτικών ειδήσεων και νιώθω την ανάγκη για μια νοσταλγική ανάπαυλα, σκέφτομαι την Αλσατία.
Μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η ιστορία αυτής της περιοχής κατά μήκος του Ρήνου αποτελούσε παράδειγμα όλων όσων δεν πήγαιναν καλά στην Ευρώπη. Στη συνέχεια, μετατράπηκε σε case study για οτιδήποτε μπορούσε να πάει σωστά σε ευρωπαϊκό επίπεδο – ενδεχομένως και σε παγκόσμιο.
Καθώς όμως το αναλογίζομαι αυτό, ένας “αναγνωριστικός” πόνος – αυτοί οι ίδιοι τίτλοι στους οποίους αναφέρθηκα στην αρχή – με ξυπνά από την ονειροπόλησή μου: ξεχάσαμε άραγε το μάθημα της Αλσατίας και επιστρέφουμε στον κακό παλιό κόσμο;
Το αίμα έφερε τα “αόρατα σύνορα”
Αυτό το μάθημα της Αλσατίας αφορούσε τα σύνορα – το ότι δεν πρέπει να τα αφήνει κανείς να διχάζουν τους ανθρώπους και ότι σίγουρα δεν πρέπει να χύνεται αίμα για να ξαναχαράσσονται. Ο καλύτερος τρόπος ήταν να γίνονται τα σύνορα ολοένα και λίγοτερο σημαντικά, στην πραγματικότητα σχεδόν αόρατα, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μην ενδιαφέρονται πια από ποια πλευρά βρίσκονται σε κάθε δεδομένη στιγμή.
Θυμηθείτε ότι οι Αλσατοί, όπως και τόσοι άλλοι Ευρωπαίοι, πέρασαν μεγάλο μέρος του παρελθόντος τους περνώντας από τη μία στην άλλη πλευρά μεταξύ αντίπαλων δυνάμεων. Ομιλητές μιας γερμανικής διαλέκτου, έγιναν Γάλλοι τον 17ο αιώνα, Γερμανοί τον 19ο, μετά άλλαξαν πλευρά τρεις φορές κατά τον 20ό – κάθε φορά μετά από πόλεμο. Θα μπορούσατε να έχετε ζήσει όλη σας τη ζωή στο ίδιο σπίτι στο Στρασβούργο και να συνεχίζετε να αλλάζετε υπηκοότητα – καθώς και να θάβετε πεσόντες πατέρες, αδερφούς και γιους.
Στη δεκαετία του 1950, η Γαλλία και η Γερμανία, με την ένθερμη υποστήριξη της Ιταλίας και της Ολλανδίας, αποφάσισαν τελικά να βάλουν τέλος σε αυτή την παραφροσύνη. Έθαψαν τα τσεκούρια του πολέμου, συμφώνησαν να μην αμφισβητήσουν ποτέ ξανά τα σύνορα και μετά άρχισαν να τα κάνουν αόρατα. Ονόμασαν αυτή τη δυναμική “ολοένα και στενότερη ένωση”.
Με τον καιρό αυτή η ένωση οδήγησε σε κατακτήσεις όπως μια Κοινή και στη συνέχεια μια Ενιαία Αγορά. Μια Ευρωπαϊκή Κοινότητα και στη συνέχεια Ένωση. Έχει δημιουργήσει έναν χώρο εντελώς απεριόριστων μετακινήσεων (δεν χρειάζονται διαβατήρια), είτε για τουρισμό είτε για καθημερινές εξορμήσεις. Ακόμη και η Ελβετία, η οποία δεν είναι μέλος της ΕΕ, είναι μέρος αυτού του χώρου Σένγκεν.
Ως αποτέλεσμα, η Αλσατία βρίσκεται τώρα στην καρδιά μιας ευημερούσας υπερεθνικής υπερ-περιοχής η οποία απλώνεται σε περιφέρειες της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ελβετίας. Δεν διαφέρει ιδιαίτερα με την περιοχή των τριών αμερικανικών πολιτειών της Νέας Υόρκης, του Νιου Τζέρσεϊ και του Κονέκτικατ, εκτός από τη μεγαλύτερη εκπροσώπησή της στα Ηνωμένα Έθνη. Οι Ευρωπαίοι οι οποίοι ζουν κοντά στο Mulhouse, το Φράιμπουργκ ή τη Βασιλεία ζουν, εργάζονται και διασκεδάζουν στην κοινή τους Τριεθνική Μητροπολιτική Περιφέρεια του Άνω Ρήνου σαν να ήταν όλοι μέρος της ίδιας χώρας ή σε τελική ανάλυση κανενός κράτους.
Εξαγωγή
Ερωτευμένοι με τη μετα-εθνικιστική τους προσέγγιση, οι Ευρωπαίοι προχώρησαν σε προσηλυτισμό προς πάσα κατεύθυνση. Συχνά αυτό λειτούργησε θετικά. Σίγουρα βοήθησε στην ειρήνευση στη Βόρεια Ιρλανδία. Όσο η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν αμφότεροι μέλη της ΕΕ, οι φιλοβρετανοί Ενωτικοί και οι φιλικοί προς το Δουβλίνο Ρεπουμπλικανοί μπορούσαν να συνεχίζουν να αισθάνονται συνδεδεμένοι με την πατρίδα της επιλογής τους, δεδομένου ότι κανένα εμφανές σύνορο δεν χώριζε τις χώρες αυτές.
Η λογική Αλσατίας ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη όταν πολλές χώρες οι οποίες παλαιότερα βρίσκονταν πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα προσχώρησαν στην ΕΕ. Η Κεντρική Ευρώπη αποτελεί ένα χωνευτήρι εθνοτήτων και εθνικοτήτων, με τους Ούγγρους, τους Σλοβάκους, τους Βούλγαρους, τους Ρουμάνους και άλλους να απλώνονται και να αναμιγνύονται πολύ πέρα από τα εδάφη των αντίστοιχων κρατών τους. Όμως, χάρη στα διαπερατά σύνορα, όλα αυτά δεν δημιουργούσαν πλέον μεγάλα προβλήματα.
Στη δεκαετία του 1990, όταν η Γιουγκοσλαβία διαλυόταν και έπεφτε στη δίνη πολλαπλών γύρων εθνοκάθαρσης και πολέμου, οι Ευρωπαίοι το είδαν αυτό ως μια αταβιστική επιστροφή στο παρελθόν. Με τη βοήθεια της αμερικανικής ισχύος, τελικά ειρήνευσαν τα Βαλκάνια και πρόσφεραν ξανά τη μέθοδο της Αλσατίας ως λύση σε Σέρβους, Βόσνιους, Μαυροβούνιους, Κοσοβάρους και άλλους. Ένας κορυφαίος ερευνητής το αποκάλεσε αυτό Pax Europeana.
Η σιωπηρή συμφωνία που προσέφερε η ΕΕ ήταν η εξής: εσείς οι Βαλκάνιοι θα συμπεριφέρεστε καλά σε όλους τους ανθρώπους σας, ανεξάρτητα από τις γραμμές αυτών των νέων συνόρων. Σε αντάλλαγμα, μια μέρα θα σας δεχθούμε στο κλαμπ μας, ώστε τα σύνορά σας, όπως και τα δικά μας, να μην έχουν πλέον σημασία.
Αισιόδοξη για την καλή πορεία της, η ΕΕ προσπάθησε να εξαγάγει ακόμη περισσότερο τη μέθοδο Αλσατίας. Το 2009, πρόσφερε τη λεγόμενη Ανατολική Εταιρική Σχέση σε έξι κράτη τα οποία είχαν ξεπηδήσει από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης – Λευκορωσία, Ουκρανία, Μολδαβία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία.
Εδώ το μήνυμα ήταν: δεν μπορούμε να σας κάνουμε μέλη, γιατί η Ρωσία θα αναστατωνόταν. Εάν ωστόσο αποδεχθείτε την Pax Europeana, μπορούμε να κάνουμε τη ζωή καλύτερη για όλους μας.
Φράχτες
Πόσο μακρινή φαίνεται σήμερα αυτή η ευρωπαϊκή σκέψη, λείψανο μιας αθώας – ή αφελούς – εποχής. Τα τελευταία χρόνια, οι παλιοί φράχτες των συνόρων, τα τείχη και τα συρματοπλέγματα επανέρχονται. Και ο ρυθμός του αταβισμού φαίνεται να επιταχύνεται.
Όταν περισσότεροι από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες εισέρευσαν το 2015, μέλη της ΕΕ όπως η Ουγγαρία έκλεισαν ενστικτωδώς τα σύνορά τους με αιχμηρό συρματόπλεγμα. Όταν η πανδημία χτύπησε πέντε χρόνια αργότερα, οι χώρες της ΕΕ έκλεισαν τα υπόλοιπα σύνορά τους. Η Σένγκεν δεν αποτελεί παρελθόν, ωστόσο συνεχίζει να μπαίνει συχνά στον πάγο.
Στα βορειοδυτικά, το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε από την ΕΕ, ανοίγοντας ξανά το ζήτημα σχετικά τα ιρλανδικά σύνορα. Στα νοτιοανατολικά, μια πολεμοχαρής Ρωσία έχει ήδη καταπατήσει τα σύνορα της Ουκρανίας και όλες οι χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, έχουν αποχαιρετήσει την Pax Europeana. Η Λευκορωσία έχει μετατραπεί από λανθάνουσα σε ανοικτή δικτατορία η οποία χρησιμοποιεί κυνικά τα σύνορά της για να μετατρέψει τους πρόσφυγες σε ομήρους.
Στα Βαλκάνια, το φάσμα των εθνοτικών συγκρούσεων και των συνοριακών διαφορών επιστρέφει, εν μέρει λόγω της απογοήτευσης για την ανειλικρίνεια της ΕΕ σχετικά με τη μελλοντική ένταξη. Η Σερβία και το Κόσοβο συγκρούονται με πάθος και κορυφαίος απεσταλμένος της ΕΕ ανησυχεί ότι ακόμη και η εύθραυστη ειρήνη στη Βοσνία μπορεί να αποτελέσει σύντομα παρελθόν.
Μέσα στη διάρκεια της ζωής μου, η Ευρώπη νόμισε ότι είχε τελειώσει με τους παλιούς της δαίμονες. Αντίθετα, φαίνεται να τελειώνει με τους καλύτερους “αγγέλους” της. Δεν διαθέτω τις λύσεις στα προβλήματα, απλώς διαβάζω τους τίτλους. Κι έπειτα σκέφτομαι: τουλάχιστον θα έχουμε πάντα την Αλσατία.
