Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 δημιουργήθηκε στη μέση του… πουθενά, στο κατάλευκο σιβηρικό τοπίο και εντός του αρκτικού κύκλου, αυτή που προϊόντος του χρόνου θα εξελισσόταν στη βορειότερη πόλη της Γης με πάνω από 100.000 κατοίκους.
Επίσημα άνοιξε το 1935 ως κέντρο του Στρατοπέδου Διορθωτικής Εργασίας Norillag – επρόκειτο με άλλα λόγια για ένα από τα πρώτα Γκούλαγκ που ίδρυσε η σταλινική ηγεσία στη Σιβηρία, στέλνοντας πολιτικούς κρατούμενους για καταναγκαστικά έργα. Η περιοχή, που ονομάστηκε Norilsk, ήταν «σημαδεμένη» για τον ορυκτό της πλούτο. Για την εξόρυξη του δημιουργήθηκαν ορυχεία και μεταλλεία, όπου εργάζονταν επί σειρά ετών οι εξορισμένοι σε καταναγκαστικές συνθήκες, έως και το 1956, που το στρατόπεδο έκλεισε.
Έκτοτε όμως αρκετοί επέλεξαν να μείνουν εκεί, η παραγωγή ορυκτών είχε κλιμακωθεί και οι ανάγκες για διαιώνισή της απαιτούσαν ανθεκτικά εργατικά χέρια. Το κράτος αντάμειψε τους πρόθυμους να ζήσουν στο Νόριλσκ με καλούς μισθούς για την εποχή και η εν λόγω «φάμπρικα» εξελίχθηκε με την πάροδο των ετών σε μια πανίσχυρη βιομηχανία.
Σήμερα ζουν εκεί περίπου 170.000 μόνιμοι κάτοικοι και άλλοι περίπου 50.000 μετακινούμενοι, που διαμένουν μόνο κάποιους μήνες το χρόνο για να εργαστούν στην επιχείρηση που εκμεταλλεύεται τον ανεξάντλητο φυσικό πλούτο της περιοχής (και τους υπόλοιπους επιστρέφουν στις εστίες τους).
Εκεί, στην «παγωμένη στέγη» του πλανήτη, 250 χιλιόμετρα βόρεια του αρκτικού κύκλου, ο χειμώνας περνάει δίχως ήλιο, η ψυχρή περίοδος διαρκεί περίπου 280 μέρες το χρόνο και η μέση θερμοκρασία κινείται στους -13 βαθμούς Κελσίου, με το ιστορικό χαμηλό να αγγίζει τους -53.
Οι χιονοθύελλες σφυροκοπούν το Νόριλσκ για περισσότερες από 130 ημέρες ετησίως, οι καλοκαιρινές νύχτες είναι λευκές και επί δύο μήνες το καλύπτει το απόλυτο σκοτάδι. Η μόνιμη διαμονή λοιπόν δεν είναι για όλους. Κάθε χρόνο, με αεροπλάνα, που είναι σχεδόν η μοναδική συγκοινωνία, αλλά και για δυο καλοκαιρινούς μήνες με πλοίο, φτάνουν στην πόλη καινούριοι κάτοικοι για να ζήσουν την εμπειρία και να μαζέψουν ένα καλό κομπόδεμα, ενώ οι παλαιοί μαζεύουν τις βαλίτσες και επιστρέφουν στην ηπειρωτική χώρα, στα ενδότερα της Ρωσίας.
Η επισκεψιμότητα στην πόλη όμως είναι μόνο για γηγενείς. Από το 2001 μόνο Ρώσοι και Λευκορώσοι μπορούν να ζήσουν στην πόλη. Πρόκειται για μια κλειστή περιοχή, για την είσοδο στην οποία ένας ξένος επισκέπτης χρειάζεται ειδική άδεια εισόδου.
Αλλά έτσι κι αλλιώς πρέπει να το λέει… η καρδιά σου για να περάσεις κάποιες μέρες εκεί ως ταξιδιώτης. Όχι μόνο για το κλίμα, αλλά κυρίως για τα επίπεδα ρύπανσης. Το Νόριλσκ είναι μία από τις πιο μολυσμένες πόλεις του κόσμου, ίσως η πιο πιο ανθυγιεινή. Εκεί βρίσκονται τα μεγαλύτερα αποθέματα νικελίου, χαλκού και παλλάδιου παγκοσμίως, τα οποία υπολογίζονται σε 1,8 δισεκατομμύρια τόνους! Όλα πολύτιμα μέταλλα, ειδικά το πρώτο, που αξιοποιείται σε πάμπολλες χρήσεις (μεταξύ των οποίων αυτοκίνητα, όπλα και smartphones).
Η εξόρυξη και επεξεργασία αυτών των μεταλλευμάτων εκτοξεύει τα επίπεδα μόλυνσης στο Νόριλσκ, σε βαθμό που να απορείς πώς διαθέτει μόνιμους κατοίκους. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το 1% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του θείου προέρχεται από μια πόλη 170.000 ανθρώπων! Η όξινη βροχή και το νέφος είναι καθημερινότητα και στην περιοχή έχει προκληθεί επίσημα τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή.
Επίσης, η εταιρία που εκμεταλλεύεται τα κοιτάσματα της περιοχής, ο βιομηχανικός γίγαντας Norilsk Nickel, ευθύνεται για μια μεγάλη καταστροφή που σημειώθηκε την άνοιξη του 2000 στην Αρκτική. Τότε που 21.000 τόνοι καυσίμου χύθηκαν σε υδάτινες οδούς από τη δεξαμενή ενός θερμοηλεκτρικού σταθμού που ανήκε σε μια εταιρεία της Norilsk Nickel.
Στις αρχές Φεβρουαρίου του 2001, η ρωσική δικαιοσύνη καταδίκασε τον όμιλο να καταβάλει το πρόστιμο – μαμούθ των 1,6 δισ. ευρώ στις ομοσπονδιακές ρωσικές αρχές.
Παρά την εξέλιξη αυτή όμως, ακριβώς την ίδια περίοδο το περιοδικό Forbes κατέταξε τον κύριο μέτοχο του κολοσσιαίου επιχειρηματικού ομίλου ως τον πιο πλούσιο Ρώσο που υπήρξε ποτέ! Η περιουσία του Βλαντίμιρ Ποτάνιν, που κατέχει το 34,54% των μετοχών, υπολογίστηκε λίγο πάνω από τα 25 δισεκατομμύρια ευρώ και σύμφωνα με το δημοσίευμα ποτέ ένας Ρώσος δεν ήταν τόσο πλούσιος.
Στη ρωσική Μέκκα του καπιταλισμού υπάρχει επιπλέον ένα από τα πιο επικίνδυνα ορυχεία του κόσμου. Το 2005 συνέβαιναν 2,4 ατυχήματα ανά 1000 εργάτες, νούμερο πάντως που έχει μειωθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια.
Πάνω από το 80% των κατοίκων της πόλης απασχολείται άμεσα ή έμμεσα στη «Norilsk Nickel». Είναι αβέβαιο πόσοι θα μακροημερεύσουν. O κίνδυνος εκδήλωσης καρκίνου θεωρείται ότι είναι εκεί δύο φορές μεγαλύτερος και το προσδόκιμο ζωής 10 χρόνια λιγότερο από το ρωσικό μέσο όρο. Και δεν αποκλείεται η ιστορία – σύμφωνα με κρατικά αρχεία, 16.806 κρατούμενοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης έχασαν τη ζωή τους εκεί είτε λόγω καταναγκαστικών εργασιών, είτε λόγω πείνας είτε λόγω του παγετού μεταξύ του 1935-1956 – να συνεχίζεται, εν μέρει, εν αγνοία τους…
