Η ασθένεια της μαύρης πανώλης ή κοινά πανούκλα, είναι ως γνωστόν η αιτία της μεγαλύτερης ανθρωπιστικής καταστροφής στην καταγεγραμμένη παγκόσμια ιστορία.
Η πανδημία της πενταετίας 1348-1353 εκτιμάται ότι μείωσε κατά περίπου 100 εκατομμύρια τον παγκόσμιο πληθυσμό και κατά 1/3 αυτόν της Ευρώπης.
Η νόσος μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα ψύλλων, που παρασιτούν σε άρρωστο μαύρο αρουραίο. Μεταδιδόταν ακαριαία και βοηθούμενη από τις κακές συνθήκες υγιεινής, την έλλειψη ιατρικών γνώσεων της εποχής και τις επακόλουθες δεισιδαιμονικές προλήψεις, είχε σαρωτικές συνέπειες στον ανθρώπινο πολιτισμό και τη δημογραφική εξέλιξη του είδους.
Η επιδημία ξαναχτύπησε και στα επόμενα χρόνια του 14ου αιώνα με μικρά χρονικά διαλείμματα, ενώ επανήλθε και σε άλλες χρονικές περιόδους σε επόμενους αιώνες, με τελευταία το 1960 στο Βιετνάμ, κατά τη διάρκεια του πολέμου με τις ΗΠΑ.
Μία από τις πόλεις που επλήγησαν περισσότερο στο πρώτο, μεγάλο κύμα της πανδημίας ήταν η Βενετία, εξαιτίας της πολύ μεγάλης εμπορικής δραστηριότητάς της. Η πόλη έχασε το μισό πληθυσμό της. Και αναζητώντας ανάχωμα στην επιδημία, έγινε η πρώτη που δημιούργησε ένα σύγχρονο σύστημα καραντίνας, προκειμένου να περιορίσει την εξάπλωση της νόσου.
Η ενετική κυβέρνηση κρατούσε απομονωμένα πλοία και ταξιδιώτες που ήταν ύποπτοι για τη μεταφορά της πανώλης για μια περίοδο 40 ημερών – η ίδια η λέξη καραντίνα προέρχεται από το ιταλικό quaranta (σαράντα).
Η γραφική ενετική λιμνοθάλασσα φιλοξενεί 166 νησιά, συμπεριλαμβανομένου ενός μικρού ακριβώς νότια της Piazza San Marco, ονόματι Poveglia (Ποβέλια).
Όταν η επιδημία της πανώλης επανήλθε τον 16ο αιώνα, η Ποβέλια επιλέχθηκε ως λύση για τις ανάγκες της απομόνωσης, φιλοξενώντας καραβάνια ασθενών. Ήταν η Σπιναλόγκα της Βενετίας, στην πραγματικότητα όμως κάτι πολύ πιο φριχτό απ’ το νησάκι της Κρήτης. Σταδιακά εξελίχθηκε στο νησί των «καταραμένων».
Στην Ποβέλια οι εξορισμένοι ασθενείς περνούσαν ένα διάστημα 40 ημερών για να διαπιστωθεί αν θα πεθάνουν ή θα αναρρώσουν. Η συντριπτική πλειονότητα πέθαιναν και αυτό δεν ήταν καθόλου άσχετο με τις συνθήκες διαβίωσης που επικρατούσαν στο νησί.
Εκτός από την καραντίνα των θυμάτων της πανώλης, το νησί έγινε επίσης ένας τεράστιος ομαδικός τάφος για τα πτώματα των νεκρών. Μαζί με εξόριστους από την πόλη, που παρουσίαζαν ακόμη και τα πιο ήπια συμπτώματα πανώλης, πλοία από τη Βενετία μετέφεραν τους νεκρούς στο νησί.
Το 1485, ο ηγεμόνας της Βενετίας, Τζιοβάνι Μοσενίγκο, πέθανε από ένα άλλο ξέσπασμα της πανώλης που ώθησε την πόλη να δημιουργήσει πολλές αποικίες καραντίνας σε απομονωμένα νησιά. «Όταν η πανούκλα έπληξε την πόλη, όλοι όσοι ήταν άρρωστοι ή έδειχναν ύποπτα συμπτώματα περιορίστηκαν στο νησί μέχρι να αναρρώσουν ή να πεθάνουν», εξηγεί η ανθρωπολόγος Λουίζα Γκαμπάρο.
Στα τέλη του 18ου αιώνα η Ποβέλια έγινε ο σημαντικότερος σταθμός σε αυτό το δίκτυο καραντίνας. Το νησί μετατράπηκε στην «κόλαση επί Γης». Όποιος επιλεγόταν για να σταλεί εκεί, ήξερε ότι ήταν καταδικασμένος και ότι είχε απειροελάχιστες πιθανότητες να μην αποτεφρωθεί.
Από το 1777, κάθε πλοίο που έπλεε προς τη Βενετία έπρεπε να σταματήσει πρώτα στην Ποβέλια για επιθεώρηση. Εάν κάποιος ναυτικός έδειχνε σημάδια πανώλης, οι αρχές τον έθεταν σε καραντίνα.
Το νησί μετατράπηκε σε ένα απέραντο νεκροταφείο – φυλακή για όλους όσοι προσβλήθηκαν από την πανούκλα. Έως το 1814, που η νίκη κατά της πανώλης επέτρεψε να σταματήσει η λειτουργία του ως «κολαστήριο», είχε εδραιωθεί ανάμεσα στους Βενετούς η φήμη του ως «Νησί των Φαντασμάτων».
«Όταν τα θύματα της πανούκλας πέθαιναν, τα πέταγαν σε ομαδικούς τάφους. Οι εργάτες μάζευαν τους νεκρούς και τους πετούσαν στους τάφους όλη μέρα χωρίς διάλειμμα. Συχνά οι βαριά ασθενείς, που ήταν ανίκανοι να κινηθούν ή να μιλήσουν, θεωρούνταν νεκροί και τους πετούσαν πάνω στα στοιβαγμένα πτώματα», έχει γράψει ο χρονικογράφος του 16ου αιώνα Ρόκο Μπενεντέτι.
Μια εκτίμηση που δημοσιεύτηκε από το National Geographic υποδηλώνει ότι πάνω από 100.000 άνθρωποι πέθαναν στο νησί κατά τη διάρκεια των αιώνων και θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους. Μια άλλη πηγή, το Atlas Obscura, ανεβάζει τον αριθμό αυτό σε 160.000.
Η Ποβέλια επανήλθε στο προσκήνιο το 1922 όταν η κυβέρνηση της Ιταλίας αποφάσισε να δημιουργήσει εκεί ένα ψυχιατρικό άσυλο. Στην αρχή όλα κυλούσαν ομαλά, μέχρι που άρχισαν να πληθαίνουν οι διαμαρτυρίες των ασθενών ότι άκουγαν φωνές και έβλεπαν σκιές ανθρώπων που είχαν βιώσει αργό, βασανιστικό θάνατο. Υποστήριζαν ότι ήταν τα φαντάσματα εκείνων που έχασαν τη ζωή τους στο νησί την εποχή της πανούκλας.
Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, εξαιτίας ακριβώς της φύσης της ασθένειας τους κανείς δεν τους πίστεψε, παρά το γεγονός, πως σύμφωνα με το μύθο ανάλογες εμπειρίες είχαν ορισμένοι γιατροί και νοσηλευτές. Την αιματοβαμμένη ιστορία του νησιού λέγεται ότι ενίσχυσε ένας γιατρός που μετέτρεπε σε πειραματόζωα τους ασθενείς, υποβάλλοντας τους σε φριχτά βασανιστήρια, στο καμπαναριό της εκκλησίας που είχε χτιστεί.
Ο γιατρός φέρεται μετά από χρόνια να αυτοκτόνησε πηδώντας από το καμπαναριό, διότι όπως θρυλείται, τρελάθηκε και ο ίδιος. Ένιωθε να τον καταδιώκουν τα φαντάσματα όλων αυτών που είχαν χάσει τη ζωή τους στο νησί.
Το νοσοκομείο έκλεισε τις πόρτες του το 1968, αφήνοντας και πάλι εγκαταλελειμμένο το νησί. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι ιστορίες θυμάτων πανώλης και κακοποιημένων ψυχιατρικά ασθενών, που στοιχειώνουν την Ποβέλια, συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Το 2014, η Βενετία προσπάθησε ανεπιτυχώς να δημοπρατήσει το νησί. Ο υποψήφιος αγοραστής, που βάσει πλάνου θα έχτιζε μεταξύ άλλων, ένα υπερπολυτελές ξενοδοχείο, απέσυρε τελικά το ενδιαφέρον του. Το status της Ποβέλια παραμένει «κενό». Η πρόσβαση σε αυτό είναι εδώ και χρόνια απαγορευμένη. Κάποια στιγμή η κυβέρνηση επέτρεψε σε κάποιους αμπελουργούς- οινοποιούς να καλλιεργούν σταφύλια για λίγες ώρες μόνο και πάντα με το φως της ημέρας, εκδίδοντας κάποιες ειδικές άδειες. Επιλεκτικές άδειες εισόδου εκδίδονται και για ομάδες αναζήτησης μεταφυσικών δραστηριοτήτων, όπως έχει συμβεί και με τους Έλληνες «TheUnexpected» στις αρχές του 2021.
Όπου υπάρχουν απαγορεύσεις ανθεί ωστόσο η… παρανομία. Για να φτάσει κάποιος εκεί μπορεί να το κάνει δίνοντας 200 ευρώ στους «ειδικούς», που εξασφαλίζουν μεταφορά στο νησί χωρίς την ανάγκη χορήγησης αδείας. Υπόσχονται περίπατο πάνω σε απανθρακωμένα λείψανα νεκρών και σε παχιά στρώματα κολλώδους τέφρας, υπό το… βλέμμα πνευμάτων που εδώ και αιώνες αναζητούν εξαγνισμό.
Με άλλα λόγια υπόσχονται ξενάγηση σε αυτή την περιοχή της Γης που υπήρξε κάποτε ό,τι πιο κοντινό στην περιγραφή της κολάσεως.
Η ατάκα – κράχτης δεν θα μπορούσε να είναι άλλη απ’ το «ελάτε να γνωρίσετε το πιο στοιχειωμένο μέρος του κόσμου…»
