Στον κατάμεστο από τουρίστες κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό της Πράγας, κρύβεται το άσχημο πρόσωπο της ευρωπαϊκής υποδοχής στους ουκρανούς πρόσφυγες. Εκεί έχουν βρει καταφύγιο οι εκατοντάδες Ρομά που, εγκαταλείποντας την Ουκρανία μαζί με τους υπόλοιπους Ουκρανούς, διαπίστωσαν ότι κανείς δεν έχουν πουθενά να πάνε – και ότι κανείς δεν τους θέλει.
Σε αυτοψία του Guardian, εκατοντάδες άνθρωποι βρέθηκαν να έχουν βρει καταφύγιο στο πάτωμα του σταθμού, αλλά και σε ένα βαγόνι που χρησιμοποιούν για ύπνο από τις 9 το πρωί μέχρι τις 5 το απόγευμα, σε επικίνδυνες συνθήκες υγιεινής.
Διαβάστε επίσης: Πούτιν: Υπέγραψε διάταγμα που διευκολύνει την απόκτηση ρωσικής υπηκοότητας στις κατεχόμενες ουκρανικές περιοχές
Στον χώρο, που αρχικά προοριζόταν για τη φιλοξενία 260 ανθρώπων για ένα βράδυ, έχουν βρει καταφύγιο πάνω από 500 άτομα – με ορισμένα να βρίσκονται εκεί ήδη πάνω από 10 νύχτες.
Εθελοντές από ανθρωπιστικές οργανώσεις δηλώνουν εξαντλημένοι. «Είναι η πιο κρίσιμη κατάσταση σε ολόκληρη την Τσεχία», αναφέρει στον Guardian η Γκέτι Μουμπινόβα, συντονίστρια κρίσεων στον Οργανισμό για τη Βοήθεια σε Πρόσφυγες (OPU).
Όπως και άλλες οργανώσεις εθελοντών, ο OPU σκοπεύει να σταματήσει να εργάζεται στον σταθμό στο τέλος του μήνα, με σκοπό να αναγκάσει την κυβέρνηση να προσφέρει στους πρόσφυγες ένα καλύτερο κατάλυμα.
«Δημιουργηθήκαμε για να παρέχουμε πληροφόρηση, όμως τώρα αντιμετωπίζουμε μια ανθρωπιστική κρίση. Δεν είναι βιώσιμο πλέον», εξηγεί η Μουμπινόβα.
Άθλιες συνθήκες
Κρυμμένες από τους επιβάτες σε μια αποκλεισμένη περιοχή του περίτεχνου σταθμού που είχε κατασκευαστεί την εποχή των Αψβούργων, οι οικογένειες των Ρομά – κυρίως γυναίκες με παιδιά και ορισμένοι ηλικιωμένοι και ανάπηροι – κάθονται ή ξαπλώνουν στο έδαφος, περικυκλωμένοι από τσάντες με τα πράγματά τους και προστατευμένοι από φύλακες – πολλοί εκ των οποίων είναι επίσης Ρομά.
Αρκετοί περιμένουν οι τσεχικές αρχές να αποφασίσουν αν δικαιούνται άδεια παραμονής. Άλλοι βρίσκονται σε ακόμη πιο δύσκολη θέση.
«Προσπαθήσαμε να υποβάλουμε αίτηση διεθνούς προστασίας, όμως δεν μας δέχονταν και δεν μας έδωσαν κάποιο έγγραφο που να εξηγεί γιατί», λέει η Ζάνα, μια έφηβη μητέρα τριών παιδιών από το Κίεβο, που κατά δήλωσή της είχε φτάσει στην Πράγα τέσσερις ημέρες νωρίτερα.
«Ήρθαμε εδώ ψάχνοντας ένα μέρος να μείνουμε. όμως αντί για αυτό είμαστε ξαπλωμένοι στο πάτωμα σαν τα σκυλιά. Είμαστε εξαντλημένοι και δεν έχουμε ενέργεια πια. Αισθάνομαι εντελώς απελπισμένη».
Σύμφωνα με τους εργαζόμενους των ανθρωπιστικών οργανώσεων, πολλοί πρόσφυγες Ρομά βιώνουν την ίδια εμπειρία.
Από την 24η Φεβρουαρίου, όταν ο Πούτιν διέταξε την εισβολή στην Ουκρανία, η Τσεχία έχει εκδώσει πάνω από 350.000 προσωρινές βίζες σε πρόσφυγες.
Ανεπιθύμητοι οι Ρομά
Πολλοί Ρομά, όμως, είχαν διαφορετική μοίρα – πράγμα που κατά τη Μουμπινόβα οφείλεται στις προκαταλήψεις για τους Ρομά, που είναι εξαιρετικά διαδεδομένες στην Τσεχία και τις γειτονικές της χώρες. Πολλοί Ρομά που εγκατέλειψαν την Πράγα για τη Γερμανία, αργότερα επέστρεψαν, αναφέρει. Ανάμεσά τους και ορισμένοι που κατήγγειλαν ότι η αστυνομία της Δρέσδης δεν τους επέτρεψε να αποβιβαστούν από τα τρένα.
Ο ρόλος της Ουγγαρίας
Τσέχοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι πολλοί από τους Ρομά που φτάνουν στη χώρα δεν δικαιούνται διεθνο9ύς προστασίας επειδή είναι πολίτες της ΕΕ και διαθέτουν τόσο ουκρανική όσο και ουγγρική υπηκοότητα, εξαιτίας μιας πολιτικής του ούγγρου πρωθυπουργού, Βίκτορ Όρμπαν που το 2011 προσέφερε υπηκοότητα στην ουγγρική ομογένεια της ουκρανικής Υπερκαρπαθίας.
Ορισμένοι κάτοχοι ουγγρικού διαβατηρίου ισχυρίζονται ότι τους δωροδόκησαν για να υποβάλουν αίτηση για τα έγγραφα, χωρίς οι ίδιοι να αντιλαμβάνονται τι σημαίνει η διπλή υπηκοότητα. Αρκετοί δήλωσαν στον Guardian ότι εγκατέλειψαν την Τσεχία για να πάνε στη Βουδαπέστη και έπειτα αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Πράγα, επειδή οι ουγγρικές αρχές απέρριψαν τα διαβατήριά τους ως πλαστά.
Η κατοχή υπηκοότητας σε κράτος-μέλος της ΕΕ τους προστατεύει από την απέλαση βάσει των κανόνων της Σένγκεν, ενώ παράλληλα τους εξασφαλίζει την ελεύθερη μετακίνηση εντός της ΕΕ. Ταυτόχρονα, όμως, επιτρέπει στις χώρες να τους αρνηθούν το κατάλυμα που θα δικαιούνταν ως πρόσφυγες.
Ωστόσο, η Μουμπινόβα τονίζει ότι μόλις το ένα πέμπτο των σημερινών κατοίκων του σταθμού διαθέτει ουγγρική υπηκοότητα. Η τύχη των υπολοίπων, που συχνά αντιμετωπίζουν εμπόδια όταν επιχειρούν να υποβάλουν αιτήσεις ασύλου ή ακόμη και να μπουν στα κέντρα υποδοχής, δείχνει την όλο και πιο εχθρική στάση των αρχών, που δεν αντιμετωπίζουν τους Ρομά ως πραγματικούς πρόσφυγες.
«Τουρίστες των επιδομάτων»
Ο Βιτ Ρακουσάν, ο τσέχος υπουργός εσωτερικών, έχει ισχυριστεί ότι η έλευση των Ρομά συνδέεται με το οργανωμένο έγκλημα και έχει μιλήσει για την ανάγκη καταπολέμησης του «κοινωνικού τουρισμού».
Η Μουμπινόβα σημειώνει: «Έχω βρεθεί σε συναντήσεις δημοτικών συμβούλων της Πράγας, της αστυνομίας, κ.ά., και έχω δει την αλλαγή του αφηγήματος. Οι άνθρωποι έχουν πάψει να μιλάνε για πρόσφυγες και αντ’ αυτού κάνουν λόγο για “οικονομικούς μετανάστες” και “τουρίστες των επιδομάτων».
«Κάποιοι πολιτικοί μου έχουν πει ότι οι Ρομά δεν έχουν τα αναγκαία έγγραφα, όμως πολλές φορές δεν τους αφήνουν καν να υποβάλουν αίτηση ασύλου, και αυτό δεν είναι νόμιμο».
Εκπρόσωπος του τσεχικού υπουργείου εσωτερικών – που είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο των αιτήσεων – δήλωσε ότι όσοι από τους ανθρώπους που βρίσκονται στο σταθμό έχουν υποβάλει αίτηση προσωρινής προστασίας δικαιούνται κρατικής στέγασης, μεταξύ άλλων και στην πρόσφατη «πόλη από σκηνές» που έχει στηθεί στη συνοικία Τρόγια της Πράγας.
«Κάποιοι άνθρωποι απλώς αρνούνται αυτή την προσφορά και επιστρέφουν στον κεντρικό σταθμό. Ωστόσο, στο σταθμό υπάρχουν και άτομα που δεν δικαιούνται διεθνούς προστασίας ή δεν έχουν υποβάλει καν αίτηση προσωρινής προστασίας».
«Όταν η αίτηση υποβάλλεται, πραγματοποιείται μια αξιολόγηση βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας, για το κατά πόσον το άτομο δικαιούται προστασίας. Αν αποδειχθεί ότι ο αιτών είναι πολίτης άλλου κράτους-μέλους της ΕΕ, δεν γίνεται να του παρασχεθεί προσωρινή προστασία».
Μεταδοτικές ασθένειες
Η κατάσταση στο σταθμό επιδεινώνεται διαρκώς και ήδη έχουν εμφανιστεί κρούσματα ανεμοβλογιάς, ιλαράς, ηπατίτιδας Α, ψείρες, ψώρα και φυματίωση, σύμφωνα με εθελοντές ιατρούς. Πυροσβέστες απολυμαίνουν τις εγκαταστάσεις τρεις φορές την ημέρα.
Για λόγους υγιεινής, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις δεν μπορούν να σερβίρουν ζεστό, μαγειρεμένο φαγητό. Απουσία κανονικών γευμάτων, πολλοί πρόσφυγες αναγκάζονται να πηγαίνουν στο κέντρο της Πράγας και να ζητιανεύουν.
Ο Γιαν Βάγκνερ, υπεύθυνος για το κτίριο του σταθμού, μιλά για μια κατάσταση πιο δύσκολη από εκείνη των πρώτων ημερών, όταν πάνω από 5.000 άτομα έφταναν στον σταθμό από την Ουκρανία.
«Παρόλο που τώρα είναι εξαιρετικά λιγότεροι, πρέπει να μιλάμε με τον καθένα ξεχωριστά και να δουλεύουμε μαζί τους, όμως δεν έχουμε την απαραίτητη βοήθεια», τονίζει.
«Θέλω να ενσωματωθώ»
Εν μέσω του χάους, ωστόσο, υπάρχει και μια σχετικά ευχάριστη ιστορία. Ο Χεόρχιι Σταν, 37 ετών, ένας αδύνατος άνδρας από την Οδησσό, ετοιμάζεται να ταξιδέψει για τη Βιέννη με τα τέσσερα παιδιά του, για να φέρει μαζί του στην Πράγα τη σύζυγό του. Η αίτηση διεθνούς προστασίας του εγκρίθηκε από τις τσεχικές αρχές.
Η ανακούφισή του ήταν απίστευτη, αφού είχε ήδη περάσει τέσσερις νύχτες στο σιδηροδρομικό σταθμό, σε μια κατάσταση που περιγράφει ως «σκληρή και απελπιστική», πριν τελικά τον μεταφέρουν σε έναν απομονωμένο προσφυγικό καταυλισμό, τον οποίο χρησιμοποιούν κυρίως για τους Ρομά, σε ένα δάσος της Βοημίας. «Θέλω πολύ να ενσωματωθώ εδώ και να βεβαιωθώ ότι τα παιδιά μου θα πάνε στο σχολείο», λέει. «Και θέλω να δουλέψω».
