Αφιέρωμα του Guardian στην πανάρχαιη παράδοση των κατοίκων της Φινλανδίας να συναθροίζονται σε σάουνες σχεδόν καθημερινά – Πάνω από 3,5 εκατ. σάουνες σε μία χώρα με πληθυσμό λίγο πάνω από 5 εκατ. κόσμο
Η Φινλανδία βρέθηκε φέτος στην κορυφή της Παγκόσμιας Έκθεσης Ευτυχίας για έκτη χρονιά και η αγάπη των Φινλανδών για τις σάουνες πιθανόν να παίζει κάποιο ρόλο.
Εκτενές αφιέρωμα της βρετανικής εφημερίδας Guardian εξετάζει πώς η κουλτούρα της σάουνας επηρεάζει και βελτιώνει την καθημερινότητα των Φινλανδών και την αντίληψή τους για τη ζωή. Σε αντίθεση με άλλες χώρες, όπου οι σάουνες προβάλλονται συνήθως ως μια ακριβή δραστηριότητα για λίγους, στη Φινλανδία έχουν πολύ πιο καθημερινό ρόλο.
Πολλοί άνθρωποι έχουν σάουνα στο σπίτι τους -υπάρχουν ηλικιωμένοι Φινλανδοί γεννήθηκαν μέσα σε σάουνα. Αλλά θεωρούνται επίσης ιερός χώρος και ένα μέρος για να βρει κανείς κοινότητα καθώς και γαλήνη. Η Φινλανδία βρίσκεται στην κορυφή της παγκόσμιας κατάταξης της έκθεσης ευτυχίας τα τελευταία έξι χρόνια – μήπως η κουλτούρα της σάουνας έχει κάποια σχέση με αυτό, αναρωτιέται ο Guardian.
Και η απάντηση μοιάζει να είναι ένα μεγάλο «ναι».
Χτισμένη το 1906, η σάουνα Rajaportti είναι μοναδική στο είδος της. Περίπου 15 λεπτά πριν από την ώρα λειτουργίας σχηματίζεται ουρά έξω από την πόρτα και στις 14:00 οι άνθρωποι εισέρχονται μέσω του εκδοτηρίου εισιτηρίων και στη συνέχεια κατευθύνονται στα αποδυτήρια ανδρών ή γυναικών.
Σύντομα η σάουνα – ένα δωμάτιο που χωρίζεται από έναν τοίχο με ξεχωριστά τμήματα για άνδρες και γυναίκες (τα μικρά παιδιά πηγαίνουν από το ένα δωμάτιο στο άλλο κάτω από το κενό) -γεμίζει από από φωνές και τον ήχο του ατμού από τις πέτρες της σάουνας.
Αλλά η λειτουργία της ως σάουνα είναι μόνο μια πτυχή του ρόλου που παίζει στην καθημερινή ζωή. Από θεραπευτική αίθουσα σε παμπ, καταφύγιο, κοινωνία συζητήσεων και βρεφονηπιακό σταθμό, είναι ένα μέρος όπου άνθρωποι όλων των ηλικιών συνδέονται. Οι ηλικιωμένοι θαμώνες ελέγχουν ο ένας τον άλλον αν δεν εμφανιστούν τη συνηθισμένη ώρα και τα μικρά παιδιά παίζουν σε μπανιέρες στο πάτωμα.
Κάποιοι έρχονται κατευθείαν από το γραφείο για μια ώρα για να ξεπλύνουν το άγχος της ημέρας στο δρόμο για το σπίτι, ενώ άλλοι περνούν ώρες εκεί με φίλους πίνοντας ποτά. Μπορεί επίσης να είναι ένα μέρος για να νιώσετε λιγότερο μόνοι με τις σκέψεις σας.
Ενώ ορισμένες σάουνες έχουν κανόνες που διέπουν τα θέματα συζήτησης – αποθαρρύνοντας, για παράδειγμα, τη συζήτηση για την πολιτική, τις επιχειρήσεις και τη θρησκεία – στο Rajaportti, όλα επιτρέπονται. «Έχεις αριστερούς, έχεις δεξιούς, έχεις πανκ, έχεις αρχιτέκτονες, έχεις καλλιτέχνες- όλοι κάθονται εκεί πάνω. Και μιλάνε και πίνουν. Και φυσικά, μερικές φορές γίνεται έντονο το κλίμα», λένε οι θαμώνες.
Στη Φινλανδία οι σάουνες είναι άφθονες – υπολογίζεται ότι υπάρχουν 3,3 εκατομμύρια σε έναν πληθυσμό 5,6 εκατομμυρίων – και η κουλτούρα γύρω από αυτές είναι μοναδική. Αφού δημιουργήθηκε για να καλύψει μια πολύ πρακτική ανάγκη για θέρμανση και υγιεινή, η σημασία της σάουνας στη φινλανδική κοινωνία είναι πλέον πολύ βαθύτερη – ίσως ακόμη και στην ουσία του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
Στο επίκεντρο όλων αυτών είναι το löyly (προφέρεται λόουλου), μια λέξη που μεταφράζεται κυριολεκτικά ως ατμός ή θερμότητα. Αλλά αυτό δεν φτάνει ούτε κατά διάνοια για να το αποτυπώσει. Συγκρίνουν την εμπειρία του καλού λόουλου μια σφιχτή αγκαλιά – «είναι κάτι πνευματικό», λένε. Κάθε σάουνα έχει διαφορετικό λόουλου και η ποιότητά του μπορεί να διαφέρει στην ίδια σάουνα από μέρα σε μέρα ή ακόμα και από ώρα σε ώρα καθώς η θερμοκρασία πέφτει. «Αν οι επισκέπτες έρχονται στη σάουνα είναι οι πιο σκληροί κριτές μου και αν το λόουλου δεν είναι καλό, τότε είναι λίγο λυπημένοι».
Λένε ότι οι σάουνες είναι ένα μέρος όπου κανένας δεν χρειάζεται να ανησυχεί για την εμφάνισή τους και όπου όλοι είναι ίσοι και απογυμνωμένοι. Και ενώ σε άλλες χώρες συχνά συμβουλεύουν τις έγκυες να αποφεύγουν τις σάουνες, στη Φινλανδία θεωρείται φυσιολογική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και με τη συνοδεία μικρών παιδιών.
“Ειδικά όταν είμαστε έτοιμες να γεννήσουμε”, λέει η Paula, 40 ετών, υπεύθυνη προϊόντων. “Η σάουνα, το σεξ και η καθαριότητα είναι τα πράγματα που πρέπει να κάνετε πριν [τον τοκετό]“, λέει μέσα σε τρανταχτά γέλια από άλλες γυναίκες. Το μικρότερο παιδί της, που είναι δύο ετών, είναι “πραγματικά φανατικός της σάουνας”, λέει. “Κάθεται εκεί μαζί μας για πολλή ώρα. Τουλάχιστον 10-15 λεπτά, ανάλογα με το πόσο ζεστή είναι”.
Η κληρονομιά της δημόσιας σάουνας του Τάμπερε χρονολογείται από τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν η πόλη ήταν βιομηχανικό κέντρο, από την ανάγκη ενός κοινόχρηστου χώρου για να πλένονται οι άνθρωποι της εργατικής κυρίως τάξης, λέει ο Tuomas Paloniemi, από το γραφείο τουρισμού Visit Tampere. “Είχαν ανάγκη να κάνουν μπάνιο και τα μπάνια ή οι ιδιωτικές σάουνες δεν ήταν τόσο συνηθισμένες σε εκείνες τις κατοικίες”. Μέχρι το 1820 περίπου, υπήρχαν περισσότερες από 100 δημόσιες σάουνες στην πόλη, λέει.
Η παράδοση της σάουνας στη Φινλανδία πιστεύεται ότι ανάγεται στους πρώτους οικισμούς μετά την εποχή των παγετώνων, όταν οι άνθρωποι πιστεύεται ότι έσκαβαν τρύπες στο έδαφος και τις κάλυπταν με δέρματα ζώων. Κατά τη διάρκεια της εποχής του σιδήρου, οι σάουνες θεωρείται ότι κατασκευάζονταν από κορμούς, με αποτέλεσμα μια σάουνα χωρίς καμινάδα καπνού που παρέμεινε δημοφιλής μέχρι τη δεκαετία του 1930, μετά την οποία άρχισαν να κερδίζουν έδαφος οι συνεχώς θερμαινόμενες σάουνες, ακολουθούμενες από τις ηλεκτρικές σάουνες.
Στο παρελθόν, εκτός από το πλύσιμο, χρησιμοποιούνταν για το μαγείρεμα, την κατασκευή ρούχων, την κοινωνική συναναστροφή, την περίθαλψη των ασθενών, την προετοιμασία της ταφής και τον τοκετό. Στη δεκαετία του 1950, οι παραδοσιακές δημόσιες σάουνες στις πόλεις σχεδόν εξαφανίστηκαν, αλλά τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αναβίωση.
Ο Janne Koskenniemi, εκτελεστικός διευθυντής της Φινλανδικής Εταιρείας Σάουνας, λέει: “Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είχαμε μια μικρή κάμψη στη δημοτικότητα των σάουνων τη δεκαετία του ’70 ή του ’80, ίσως και τη δεκαετία του ’90”. Αυτό το αποδίδει σε μια έξαρση των σάουνων κακής ποιότητας που κατασκευάστηκαν σε διαμερίσματα (“Καταλαβαίνεις μια κακή σάουνα όταν το κεφάλι σου καίγεται και τα πόδια σου κρυώνουν”). Αλλά τώρα, αυξάνεται ο αριθμός των κοινόχρηστων σάουνων που κατασκευάζονται σε διαμερίσματα και έχει αυξηθεί ο αριθμός των νέων δημόσιων σάουνων. Ενώ ορισμένες απευθύνονται σε τουρίστες, οι νεότεροι Φινλανδοί, λέει, έλκονται όλο και περισσότερο από τη σωματική χαλάρωση και τα οφέλη για την ψυχική υγεία.
Η σάουνα συμβάλλει σίγουρα στα επίπεδα ευτυχίας της Φινλανδίας, λέει ο Koskenniemi. Συγκρίνει τον αντίκτυπο της τακτικής επίσκεψης στη σάουνα με τη ψυχοθεραπεία. “Όταν είσαι στη σάουνα είσαι γυμνός με τη φυσική έννοια, και είσαι γυμνός με τις σκέψεις σου και τη θέση σου στην κοινωνία. Είσαι μόνο εσύ”.
