Η μικρή πόλη στη φινλανδική Λαπωνία ισοπεδώθηκε διαδοχικά από σοβιετικούς και ναζί – Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αναγεννήθηκε από τις στάχτες της, χάρη στα εμπνευσμένα σχέδια του θρυλικού αρχιτέκτονα Αλβαρ Ααλτο, που της έδωσε το σχήμα του ταράνδου
«Ξεκινήσαμε μάλλον αργά το ταξίδι μας για το Ροβανιέμι στη φινλανδική Λαπωνία. Πετάξαμε πάνω από τη βόρεια Βαλτική και τον Βοθνιακό κόλπο. Κοιτώντας από το αεροπλάνο έμοιαζε πραγματικά με έναν τόπο χιλίων θαλασσών. Δεν είχα φανταστεί ποτέ τον Αρκτικό Κύκλο, αλλά πραγματικά εξεπλάγην από τον αριθμό των αγροκτημάτων. […] Οταν προσγειωθήκαμε μας υποδέχτηκε ο κυβερνήτης της περιοχής με τη σύζυγό του και ο δήμαρχος. Κατευθυνθήκαμε αμέσως σε ένα ταχυδρομικό γραφείο στο όριο του Αρκτικού Κύκλου, ένα κτίσμα φτιαγμένο από κορμούς δέντρων, το οποίο μας είπαν πως είχαν χτίσει μόλις την προηγούμενη εβδομάδα και είχε ανοίξει για μας ώστε να είμαι η πρώτη που θα έστελνα ένα γράμμα από τον Αρκτικό Κύκλο. Αυτό που απευθύνω δηλαδή στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής». Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από την επιστολή που η αφοσιωμένη στις αγαθοεργίες χήρα του Θίοντορ Ρούσβελτ αποφάσισε να στείλει στον Χάρι Τρούμαν στις 14 Ιουνίου του 1950.
Η Ελινορ Ρούσβελτ, 66 ετών τότε, είχε αποφασίσει να κάνει το μεγάλο ταξίδι προς τις βόρειες εσχατιές της Ευρώπης προκειμένου να δει και να περπατήσει σε μια ισοπεδωμένη από τους ναζί πόλη, το Ροβανιέμι. Ναι, φυσικά δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε η μόνη πόλη που είχε παραδοθεί στο μένος, στη μανία και το μίσος των Γερμανών κατακτητών, όμως η καταστροφή ήταν ολοκληρωτική και η απελπισία των αυτοχθόνων απόλυτη.
Κατά τη διάρκεια της υποχώρησης των ναζιστικών στρατευμάτων στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η πόλη παραδόθηκε στις φλόγες, γέφυρες γκρεμίστηκαν, δημόσια κτίρια αλλά και κατοικίες βομβαρδίστηκαν. Αυτή την εικόνα, μιας πόλης που οι κάτοικοί της προσπαθούσαν να αναγεννήσουν κυριολεκτικά από τις στάχτες της, μετέφερε η Ρούσβελτ στον διάδοχο του συζύγου της στον προεδρικό θώκο των ΗΠΑ, μαζί με πολλές ακόμη δυσάρεστες λεπτομέρειες για τη δυσβάσταχτη καθημερινότητα των πολιτών, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, εκείνη τη χρονιά είχαν να αντιμετωπίσουν κι ένα κύμα έξαρσης της φυματίωσης.
Ο εμβληματικός αρχιτέκτονας
Από πολλούς -ειδικά από τους αυτόχθονες της Λαπωνίας- η συμβολή της Ελινορ Ρούσβελτ στην αναγέννηση του Ροβανιέμι θεωρείται καθοριστική για την έκτοτε φρενήρη ανάπτυξη της περιοχής. Αν το καλοσκεφτεί κανείς, ήταν η πρώτη που έστειλε γράμμα στον Αϊ-Βασίλη της εποχής, τον οποίο ενσάρκωνε περίφημα ο πρόεδρος των ΗΠΑ, παρέχοντας βοήθεια για την ανοικοδόμηση της χειμασμένης από τον πόλεμο Ευρώπης, επισημαίνεται ωστόσο ότι η Φινλανδία είχε εξαναγκαστεί από τους Ρώσους να αρνηθεί τα κονδύλια του Σχεδίου Μάρσαλ.
Αν όμως η πόλη στις παρυφές του Αρκτικού Κύκλου, που πλέον λογίζεται ως -έστω με την πιο στυγνή καπιταλιστική θεώρηση- η πατρίδα και η έδρα του Αγιου Βασίλη και που μόνο μέχρι τα τέλη του φετινού Δεκεμβρίου θα έχει φιλοξενήσει για το 2023 περί τους 500.000 ταξιδιώτες από όλο τον κόσμο, έχει έναν πραγματικό πολιούχο, δεν είναι άλλος από τον εμβληματικό Φινλανδό αρχιτέκτονα Αλβαρ Ααλτο ή αλλιώς τον άνθρωπο που ενώ όλοι έβλεπαν μη αναστρέψιμη ολοκληρωτική καταστροφή που θα οδηγούσε στην ερημοποίηση μιας ούτως ή άλλως απομονωμένης περιοχής, είδε την ευκαιρία για μια νέα αρχή. Και μάλιστα δεν την άφησε ως σχέδιο επί χάρτου, αλλά αφιέρωσε χρόνο και ενέργεια για την κάνει πράξη με ένα πρωτοποριακό ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα πλάνο, στο οποίο αφιερώθηκε έως τον θάνατό του στα μέσα της δεκαετίας του ’70.
Για να υλοποιηθεί βέβαια το σχέδιο του Ααλτο έπρεπε προηγουμένως η αραιοκατοικημένη αγροτική κωμόπολη των 6.000 κατοίκων της δεκαετίας του ’30 -σήμερα ο πληθυσμός της είναι δεκαπλάσιος- να παραδοθεί αρχικά στους ναζί και κατόπιν σχεδόν να εξαφανιστεί από τον χάρτη. Στις 26 Οκτωβρίου του 1939 και αφού οι διπλωματικές συζητήσεις μεταξύ Σοβιετικής Ενωσης και Φινλανδίας για αναθεώρηση των συνόρων εις βάρος της δεύτερης και αφοπλισμό των παραμεθόριων περιοχών απέβησαν άκαρπες, ξεκίνησε η εισβολή των Σοβιετικών επί φινλανδικού εδάφους. Ο σοβιετοφινλανδικός (ή χειμερινός, όπως έμεινε γνωστός) πόλεμος έληξε πέντε μήνες αργότερα, με τους Φινλανδούς όχι μόνο ηττημένους, αλλά και υποχρεωμένους, βάσει συνθήκης, να παραδώσουν στην ΕΣΣΔ ποσοστό περίπου 10% των εδαφών τους.
Ο φόβος, η ταπείνωση και οι ακροδεξιοί ταγοί της Φινλανδίας οδήγησαν κατόπιν τη χώρα και τον λαό στην αγκαλιά των δυνάμεων του Αξονα. Η Φινλανδία έγινε κεντρικός πόλος του ανατολικού μετώπου και συνεπικούρησε με τις στρατιωτικές δυνάμεις τη σοβιετική εισβολή των ναζί που ξεκίνησε το 1941.
Τρία χρόνια αργότερα και αφού η συντριβή των Γερμανών ήταν πια προδιαγεγραμμένη, οι Φινλανδοί συνθηκολόγησαν με τους Σοβιετικούς, αναλαμβάνοντας μάλιστα την υποχρέωση καταβολής δυσθεώρητων πολεμικών αποζημιώσεων – και βέβαια την εκδίωξη των εναπομεινάντων ναζιστικών στρατευμάτων από τα εδάφη τους. Το Ροβανιέμι, στο οποίο οι Γερμανοί είχαν δημιουργήσει ένα από τα μεγαλύτερα αεροδρόμιά τους και θεωρούνταν πόλη στρατηγικής σημασίας για το ανατολικό μέτωπο, πλήρωσε βαρύ τίμημα σε ανθρώπινες ζωές και υλικές καταστροφές. Οι ναζί οπισθοχώρησαν, αλλά άφησαν πίσω τους χάος, αίμα, καμένη γη.
Ρυμοτομία σε σχήμα ταράνδου
Το όραμα του Ααλτο ξεπήδησε μέσα από τη στάχτη του πολέμου. Λαμβάνοντας ως δεδομένο κάτι που κανείς δεν είχε παρατηρήσει προηγουμένως, ότι δηλαδή η ρυμοτομία του Ροβανιέμι θύμιζε την ανατομία του ταράνδου, άρχισε να σχεδιάζει μια νέα βιώσιμη, φιλική στο περιβάλλον και προσαρμοσμένη στο ιδιάζον κλίμα της περιοχής πόλη, κατασκευάζοντας μάλιστα οικονομικές κατοικίες στο κόστος των οποίων θα μπορούσαν να ανταποκριθούν οι φτωχοποιημένοι αυτόχθονες.
Ο Φινλανδός αρχιτέκτοντας μπορεί να μην πρόλαβε να ολοκληρώσει το έργο του -άφησε πίσω του τρία σημαδιακά κτίρια, το συναυλιακό μέγαρο, το δημαρχείο και τη βιβλιοθήκη της πόλης-, αλλά κατάφερε να δώσει μια πνοή αναζωογόνησης, να προσφέρει την πιο πολύτιμη πρώτη ύλη της ελπίδας στην πόλη, την οποία οι κάτοικοί της αποφάσισαν να εξελίξουν (ή γιατί όχι να τερματίσουν) επενδύοντας τα ρέστα τους σε μια ιστορία που μεταλαμπαδευόταν από γενιά σε γενιά. Τον μύθο του Αϊ-Βασίλη.
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ο λαοπρόβλητος άγιος βρισκόταν στην περιοχή Κορβατουντούρι, σε ένα σημείο ακόμα πιο βόρεια του Ροβανιέμι, ακόμα πιο παγωμένο και, κυρίως, ακόμα πιο δυσπρόσιτο. Με λίγο αποτελεσματικό μάρκετινγκ, με δεδομένο πως τα Χριστούγεννα είναι μακράν η πλέον αγαπημένη γιορτή μικρών και μεγάλων και χάρη στην υποδομή του αλλοτινού αεροδρομίου της Luftwaffe, το οποίο παραμένει το διεθνές αεροδρόμιο της πόλης έως σήμερα, τα στίφη των τουριστών, υποκινούμενα κυρίως από περιέργεια, δεν άργησαν να ξεκινήσουν να αποβιβάζονται στην απάτητη περιοχή του Αρκτικού Κύκλου.
Ο μύθος της πατρίδας του Αϊ-Βασίλη ξεκίνησε να διαδίδεται από τα μέσα των 80s, γιγαντώθηκε τη δεκαετία του ’90 και, όπως μαρτυρούν τα στοιχεία, παραμένει ακμαίος και προσοδοφόρος για την περιοχή της Λαπωνίας μέχρι και σήμερα. Και σχεδόν πιστευτός.
Προσοδοφόρος μύθος
Ειδικά φέτος, η ζήτηση για διαμονή στο Ροβανιέμι έχει αυξηθεί κατά 20% σε σχέση με την περσινή εορταστική σεζόν, οι απευθείας πτήσεις έχουν διπλασιαστεί (35), ενώ ο επίσημος φορέας διαχείρισης των χωριών του Αϊ-Βασίλη υπολογίζει πως έως τα τέλη της χρονιάς στην περιοχή θα έχουν πατήσει το χιονοπέδιλό τους μισό εκατομμύριο επισκέπτες. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Φινλανδικού Οργανισμού Τουρισμού, οι πιο δημοφιλείς μήνες (και προσοδοφόροι για την τοπική τουριστική βιομηχανία) ήταν ο Ιούλιος, ο Αύγουστος και βέβαια ο Δεκέμβριος, ενώ οι περισσότεροι επισκέπτες προέρχονται από τη Γερμανία, τη Σουηδία και τις ΗΠΑ.
Ο Αγιος Βασίλης που βρίσκεται στο γραφείο του 365 ημέρες τον χρόνο υπολογίζεται ότι λαμβάνει μισό εκατομμύριο γράμματα ετησίως, και βέβαια η κυρία Αγίου Βασίλη είναι αρκετά χειραφετημένη για να διαθέτει τη δική της ξεχωριστή έδρα στη μεγαλύτερη σε έκταση, όπως καυχιέται ότι είναι, πόλη του κόσμου -έχει περίπου το μέγεθος της Κορσικής- με τα 30 χωριά, τους 65.000 κατοίκους και τους περίπου 12.500 ταράνδους. Κυρίως με τη διατήρηση ζωντανής της διαφιλονικούμενης πεποίθησης πως μπορεί και να υπάρχει. Φυσικά ο Αγιος Βασίλης.
