Τέσσερα χρόνια μετά το ξέσπασμα του covid-19 από μια ψαραγορά στην άλλη άκρη του πλανήτη, τα πάντα άλλαξαν: ζωές χάθηκαν, η ψυχική υγεία μπήκε στο επίκεντρο, η καθημερινότητά μας διαφοροποιήθηκε και η κοινωνία μεταλλάχθηκε. Μήπως τελικά το 2020 μας άλλαξε για πάντα;
Ήταν τέλη του Δεκεμβρίου του 2019, όταν παρακολουθούσαμε χωρίς φόβο – λόγω απόστασης – τις ειδήσεις για έναν νέο ιό που έκανε την εμφάνισή του στην μακρινή Wuhan της Κίνας και πιο συγκεκριμένα σε μια υπαίθρια ψαραγορά της. Πιστεύαμε ότι είναι πολύ μακριά για να μας επηρεάσει, συνεχίζοντας να πηγαίνουμε στις δουλειές μας και να ζούμε την καθημερινότητά μας. Τη συνέχεια τη γνωρίζετε. Όταν ο covid έφτασε στην Ελλάδα, οι περισσότεροι από εμάς τρομοκρατηθήκαμε, βλέποντας εικόνες από τον κόσμο, όπου μεγάλο ποσοστό ανθρώπων έχανε ήδη την μάχη με τον φονικό ιό. Μπήκαμε σε καραντίνα, πηγαίναμε σούπερ μάρκετ και καθαρίζαμε με αντισηπτικό τις σακούλες, φοβηθήκαμε μην κολλήσουν οι δικοί μας, πιο ευάλωτοι άνθρωποι και κόψαμε κάθε φυσική επικοινωνία. Όλη μας η κοινωνία και ο τρόπος που λειτουργούσαμε μέχρι εκείνη την στιγμή, μεταμορφώθηκε σε κάτι που έμοιαζε περισσότερο με ταινία φαντασίας ή την πλοκή ενός δυστοπικού μυθιστορήματος.
Μαζευόμασταν κάθε απόγευμα μπροστά από την τηλεόραση για να δούμε ποια είναι η πορεία της πανδημίας. Ο Σωτήρης Τσιόδρας και η Ματίνα Παγώνη έγιναν τα πιο σημαίνοντα πρόσωπα των ημερών, τα λόγια των οποίων καθόριζαν όχι απλά τις κινήσεις μας, αλλά ακόμα και τη διάθεσή μας. Στέλναμε μήνυμα για να κυκλοφορήσουμε. Κάναμε Χριστούγεννα και Πάσχα στα μπαλκόνια μας. Δώσαμε εξετάσεις, μαθήματα και πτυχιακές από την κάμερα του υπολογιστή μας, με φόντο το σαλόνι και το υπνοδωμάτιο μας. Τα παιδιά και τα κατοικίδια μας εισβάλανε στις διαδικτυακές συναντήσεις μας με το αφεντικό μας. Άλλοι αναγκαστήκαμε να συμφιλιωθούμε με τη μοναξιά μας και άλλοι ήρθαμε ασφυκτικά κοντά με τους γονείς, τους συζύγους, τα παιδιά μας. Κάθε τι που γνωρίζαμε μέχρι τότε, κάθε τρόπος με τον οποίο είχαμε μάθει να λειτουργούμε, δαιμονοποιήθηκε και έπαψε να υφίσταται.
Αν και η ανθρωπότητα αντιμετώπισε ξανά κάποτε ένα τόσο ισχυρό υγειονομικό χτύπημα, με την ισπανική γρίπη του 1918, οι επιπτώσεις της – αν και εξίσου καταστροφικές – δεν έχουν χαραχτεί τόσο έντονα. Ίσως φταίει ότι συνέπεσε με τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με τη μια συμφορά να αλληλοκαλύπτει την άλλη. Ίσως ότι ο προηγούμενος αιώνας σημαδεύτηκε από αντίστοιχης βαρύτητας γεγονότα, το παγκόσμιο οικονομικό κραχ του 1929, την άνοδο του ναζισμού και, τελικά, του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου το 1945, την άνοδο της Θάτσερ στην Αγγλία, του Αγιατολάχ Χομεϊνί το 1979 στο Ιράν και την πτώση του τοίχους του Βερολίνου το 1989. Διαδοχικά, τεράστια γεγονότα που σημάδεψαν τις προηγούμενες γενιές και που έδειξαν την σκληρότητα των ανθρώπων και του πολέμου.
Κάπου λοιπόν μέσα στην αγρανάπαυση του 21ου αιώνα, ξαφνικά βρεθήκαμε ξανά αντιμέτωποι με κάτι τόσο γιγαντιαίο, όσο ένας πόλεμος. Ο κορωνοϊός έγινε ένα τόσο παγκόσμιο φαινόμενο, που μέσα σε λίγους μήνες άλλαξε τις συμπεριφορές μας, την οικονομία, το εμπόριο, την ιατρική, τις πολιτικές των κρατών, τις αποφάσεις και τις κρυφές ατζέντες των μεγάλων ηγετών.
Μια οικονομία γιο-γιο
Ο covid ήταν σε μεγάλο βαθμό καταστροφικός για την παγκόσμια οικονομία για πολλούς λόγους. Όπως εξηγεί ο Joshua Robinson, Ph.D., αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Μάρκετινγκ, Βιομηχανικής Διανομής και Οικονομικών της UAB, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι η ύφεση που προκλήθηκε από τα λουκέτα σε ολόκληρη τη χώρα – τόσο τα υποχρεωτικά όσο και τα αυτοεπιβαλλόμενα – προκάλεσε την αύξηση της ανεργίας σε πολλά κράτη. Ακόμα και μετά την σειρά από νομοσχέδια τόνωσης της οικονομίας που δημιούργησαν τα κράτη και που τα βοήθησε να βγουν από την ύφεση αυτή με ρυθμό ρεκόρ, το κόστος ήταν μεγάλο.
Ένα από τα μεγαλύτερα έμμεσα προβλήματα που προκάλεσε η πανδημία είναι λοιπόν ο πληθωρισμός, ο οποίος αυξήθηκε στις περισσότερες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις που αντιπροσωπεύουν το 69% του συνολικού κύκλου εργασιών των ελληνικών επιχειρήσεων, επηρεάστηκαν άμεσα από την πανδημία Covid 19, με αποτέλεσμα τον περιορισμό ή ακόμη και την παύση των δραστηριοτήτων τους. «Βραχυπρόθεσμα, ο πληθωρισμός θα αντιμετωπιστεί με λεπτότητα ώστε να μην προκληθεί μια δεύτερη μαζική ύφεση», επισημαίνει ο Robinson. Ωστόσο, η πανδημία επιτάχυνε τάσεις όπως η ψηφιοποίηση, η αυτοματοποίηση και η εξ αποστάσεως εργασία, μεταμορφώνοντας τον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων και τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα κερδίζουν τα προς το ζην.
Ο κόσμος του online
Tα πάντα μεταφέρθηκαν στο διαδικτυακό περιβάλλον, από τον τρόπο αγοράς προϊόντων μας, έως τον τρόπο που δουλεύαμε και συνομιλούσαμε με τους άλλους. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα ηλεκτρονικά ψώνια γνώρισαν μια άνευ προηγουμένου έκρηξη. Με τα φυσικά καταστήματα να αντιμετωπίζουν προβλήματα κλεισίματος και ανησυχίες για την ασφάλεια, οι καταναλωτές στράφηκαν όλο και περισσότερο στις πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου για τις αγορές τους. Η ευκολία, η ασφάλεια και η προσβασιμότητα των ηλεκτρονικών αγορών οδήγησαν έτσι μαζικά, σε μια αλλαγή στη συμπεριφορά των καταναλωτών, με τους έμπορους λιανικής πώλησης να πρέπει να προσαρμοστούν γρήγορα στην αύξηση της ζήτησης για ψηφιακές συναλλαγές και ανέπαφες υπηρεσίες. Η αλλαγή αυτή φαίνεται, τέσσερα χρόνια μετά, πως είναι ίσως η πιο σταθερή από όλες, καθώς πλέον τα παραδοσιακά μοντέλα λιανικής πώλησης, οι αλυσίδες εφοδιασμού και η συνολική εμπειρία των καταναλωτών έχουν μεταφερθεί στο διαδίκτυο.
Ωστόσο, η μεγαλύτερη ίσως αλλαγή που προέκυψε από την μετάστασή μας στο ίντερνετ, ήταν στον τρόπο επικοινωνίας των ανθρώπων. “Με μια λέξη, Zoom”, δήλωσε ο διακεκριμένος καθηγητής Tim Levine, Ph.D., πρόεδρος του Τμήματος Επικοινωνιακών Σπουδών του UAB College of Arts and Sciences. Αν και οι βιντεοκλήσεις υπήρχαν και πριν από τον covid, τα τελευταία τέσσερα χρόνια χρησιμοποιήθηκαν πιο συστηματικά και καθημερινά από όλους μας. Από εικονικές ομαδικές συναντήσεις και εναρκτήριες τελετές μέχρι baby showers, πάρτι γενεθλίων και happy hours, το Zoom και οι αντίστοιχες πλατφόρμες videocalls, έγιναν σανίδα σωτηρίας για την ασφαλή κοινωνικοποίηση και εργασία μας. Σήμερα, ακόμα και οι λιγότερο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία, έχουν γίνει πλέον έμπειροι, ενώ όλοι ξέρουν τον άγραφο και πιο σημαντικό κανόνα των κοινωνικών αυτών περιστάσεων: μέχρι να έρθει η ώρα να μιλήσουμε, το μικρόφωνο πρέπει να είναι κλειστό.
Η ψυχική υγεία στο επίκεντρο
Ενώ τα νοσοκομεία ήταν γεμάτα από ασθενείς με COVID, μια άλλη ασθένεια γιγαντωνόταν σε πολλά σπίτια. Η πανδημία έφερε την ψυχική υγεία στο προσκήνιο της δημόσιας συνείδησης. Η απομόνωση, η αβεβαιότητα και ο συνεχής καταιγισμός πληροφοριών σχετικά με την πανδημία επιβάρυναν την ψυχική υγεία των ατόμων σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ η απομακρυσμένη εργασία θόλωσε τα όρια μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, αυξάνοντας τα επίπεδα άγχους μας. Σήμερα, τέσσερα χρόνια μετά, βγαίνουμε από την κρίση λιγότερο ψύχραιμοι και περισσότερο ανήσυχοι για αυτό που έγινε και για το ενδεχόμενο επανάληψής του. Παγκοσμίως, οι νέες γενιές χαρακτηρίζονται από αγχώδεις διαταραχές, κοινωνικό άγχος, εργασιακό στρες και έναν ανεξήγητο φόβο να μην βρεθούν μαζί με πολύ κόσμο. Παράλληλα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π
ΟΥ), το άγχος και η κατάθλιψη αυξήθηκαν παγκοσμίως κατά 25 τοις εκατό.
Από την άλλη πλευρά, αυτός ο τόσο μαζικός ψυχολογικός προβληματισμός, προκάλεσε μια εξίσου καθολική αναγνώριση των αγώνων για την ψυχική υγεία, προκαλώντας συζητήσεις, πρωτοβουλίες και την κατάρριψη του κοινωνικού στίγματος που περιβάλλει τα θέματα αυτά. Η ψυχική μας ευεξία μπήκε επιτέλους στο επίκεντρο, τώρα που φαίνεται να έχει πληγεί περισσότερο από κάθε άλλη φορά, αναγκάζοντάς μας να επανεξετάσουμε τις προτεραιότητές μας, τις σχέσεις μας και τις επιλογές του τρόπου ζωής μας.
Αλλαγές συμπεριφορών
Η πανδημία αναστάτωσε γρήγορα τις καθημερινές μας συνήθειες, αναγκάζοντάς μας να προσαρμοστούμε σε νέα πρότυπα. Τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και τα λουκέτα άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο εμπλεκόμαστε με το περιβάλλον μας. Από την εξ αποστάσεως εργασία, έως τις εικονικές κοινωνικές συναθροίσεις, η πανδημία επέβαλε να βρεθούν δημιουργικές λύσεις για να διατηρηθεί μια επίφαση κανονικότητας.
Οι κοινωνικοί περιορισμοί και τα λουκέτα, για παράδειγμα, οδήγησαν σε αλλαγές στη συμπεριφορά του τρόπου που δαπανούμε τα χρήματά μας. Πολλές επιστημονικές μελέτες διαπίστωσαν μια σημαντική αύξηση των δαπανών και της ψυχολογικής ανάγκης μας να αγοράζουμε βασικά και μη βασικά προϊόντα. Επιπλέον, το άγχος και ο φόβος που σχετίζεται με το COVID-19 μπορεί να παρακίνησε τους ανθρώπους να αγοράσουν μη απαραίτητα είδη. Προχωρώντας προς τα εμπρός, αυτές και άλλες καταναλωτικές συνήθειες που προκλήθηκαν από την πανδημία φαίνεται να έχουν αλλάξει τη συμπεριφορά των καταναλωτών μακροπρόθεσμα, καθώς πλέον το μεγαλύτερο ποσοστό καταναλωτών κάνει τις αγορές του διαδικτυακά και επενδύει σε επιλογές ψυχαγωγίας στο σπίτι.
Μια αντίστοιχα μεγάλη αλλαγή συμπεριφοράς σημειώνεται και στην επικοινωνία μας, καθώς οι κοινωνικοί περιορισμοί που σχετίζονταν με την πανδημία COVID-19 ανάγκασαν πολλούς ανθρώπους να αλλάξουν τον τρόπο επικοινωνίας τους. Αντί της πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπίδρασης, οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την επικοινωνία μέσω κειμένου για να συνδεθούν εν μέσω των διαφόρων αποκλεισμών ή των εντολών παραμονής στο σπίτι. Αυτό φυσικά είχε ως αποτέλεσμα τον κοινωνικό εκτοπισμό ή την αντικατάσταση της πρόσωπο με πρόσωπο επαφής με εικονική αλληλεπίδραση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανακηρύχθηκαν το πιο πολύτιμο εργαλείο σε αυτή την μάχη και όλα δείχνουν ότι ήρθαν για να μείνουν.
Αλλαγές στην ομιλία και τη γλώσσα
Σύμφωνα με ερευνητές του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, ιστορικά, σημαντικά γεγονότα και καταστροφές έχουν αποδεδειγμένα επηρεάσει τη γλώσσα και την ομιλία της ανθρωπότητας. Παρομοίως, κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, οι γλωσσικές αλλαγές μπορεί να περιλάμβαναν την προσθήκη νέων λέξεων που σχετίζονταν με την κατάσταση αυτή. Για παράδειγμα, λέξεις και φράσεις αργκό, όπως “Rona”, που είναι η συντομογραφία του “coronavirus”, “doomscrolling”, που αναφέρεται στην καταναγκαστική κύλιση σε θέματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εμποτισμένα με αρνητικές ειδήσεις, και “Zoom fatigue” χρησιμοποιήθηκαν συνήθως σε περιστασιακές συζητήσεις.
Επιπλέον, παρόμοιες έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά που περνούν περισσότερο χρόνο στις οθόνες – όπως ακριβώς έγινε τα τέσσερα τελευταία χρόνια, λόγω των αυτοπεριορισμών – αναπτύσσουν χαμηλότερες γλωσσικές δεξιότητες και μικρότερο λεξιλόγιο. Οι έρευνες μάλιστα δείχνουν ότι η τόσο έντονη επαφή με την οθόνη, μπορεί να επηρεάσει τις εκτελεστικές δεξιότητες, την ποιότητα του παιχνιδιού, την απόκτηση της γλώσσας, τη συγκέντρωση και την κατανόηση, ειδικά για τα παιδιά κάτω των πέντε ετών. Επιπλέον, ο πολύς χρόνος μπροστά στην τηλεόραση, σε νεαρή ηλικία, μπορεί να επηρεάσει τις αριθμητικές και αναγνωστικές δεξιότητες του παιδιού.
Είτε λοιπόν από μικρές ηλικίες, είτε στις μεγαλύτερες, η πανδημία που προκλήθηκε από την εξάπλωση του Covid-19 φαίνεται να άλλαξε ριζικά κάποια κομμάτια της ζωής μας και της καθημερινότητάς μας. Το ζήτημα που προκύπτει είναι αν θα κατορθώσουμε να αποδεχτούμε πλήρως αυτή την νέα κανονικότητα που έχε
ι έρθει για να μείνει και αν θα δούμε τα δεδομένα της ως μια ευκαιρία να αναπτυχθούμε και να αλλάξουμε την προσωπική μας αφήγηση για τη ζωή μας;
