Από την υπερσύγχρονη Αστάνα μέχρι τα πιο σκοτεινά σημεία του σοβιετικού παρελθόντος, το Καζακστάν είναι μία χώρα με συναρπαστική ιστορία.
Ένα ταξίδι στο χείλος της μεγαλύτερης στέπας του κόσμου, ενός ατελείωτου ωκεανού βοσκοτόπων και λιβαδιών με ένα μείγμα από παραδόσεις του Δρόμου του Μεταξιού και απομεινάρια της Σοβιετικής ένωσης και κυρίως η ευγένεια και η φιλοξενία των Κοζάκων είναι πρόκληση για έναν ταξιδιώτη.
Το πρωί αναχωρούμε από Bishkek για την πρωτεύουσα του Καζακστάν, Astana, πρώην Νουρ Σουλτάν. Το Καζακστάν είναι η 9η μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο και βρίσκεται ανάμεσα σε Κίνα, Ρωσία, Κιργιζία, Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν. Έχει ανεπτυγμένη βιομηχανία χάρη στην εκμετάλλευση του υπεδάφους της που είναι πλούσιο σε πετρέλαιο, μόλυβδο, χρυσό κ.ά. Το κράτος παραμένει κινητήριος δύναμη της οικονομίας, όμως, τα τελευταία χρόνια έχουν δοθεί κίνητρα σε ξένες επιχειρήσεις και πολυεθνικές να εγκατασταθούν στην πρωτεύουσα των Κοζάκων.
Το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης του Καζακστάν αποτελείται από στέπες. Ανάμεσα τους προβάλει η Astana. Μία πόλη που όταν έγινε πρωτεύουσα το 1997 -η προηγούμενη ήταν το Αλμάτι- μετατράπηκε, χάρη στους μεγαλεπήβολους στόχους του προέδρου του Καζακστάν, Νουρ Σουλτάν Ναζαρμπαγιέφ, σε μια πόλη μοντέρνα, φουτουριστική, σχεδιασμένη από τον Ιάπωνα αρχιτέκτονα Κίσο Κουροκάβα.
Φθάνουμε στο αεροδρόμιο Νουρ Σουλτάν το μεσημέρι. Εκεί, μας περιμένει ο οδηγός. Επιβιβαζόμαστε στο αυτοκίνητο και φεύγουμε για το ξενοδοχείο το οποίο βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, απέναντι από το εμβληματικό μνημείο Bayterek. Ένα μνημείο που συμβολίζει το σύγχρονο Καζακστάν. Καθώς το υπόλοιπο της ημέρας είναι ελεύθερο, αφήνουμε τα πράγματα μας στο δωμάτιο του ξενοδοχείου και πάμε να περπατήσουμε στην πόλη.
Μια πόλη καινούρια, μόλις 20 χρόνων, αλλά τόσο πρωτοποριακή και σύγχρονη που κατάφερε σε λίγα χρόνια να αποκτήσει μια διεθνή ταυτότητα από την κατασκευή ευφάνταστων κτιρίων, μνημείων και πάρκων. Κάνουμε μια βόλτα γύρω από το μνημείο Bayterek που βρίσκεται στο κέντρο της πεζοδρομημένης λεωφόρου Nurjol, γεμάτη με σιντριβάνια, δένδρα, γκαζόν και πολλά λουλούδια, θαυμάζοντας μια σειρά από διοικητικά, οικιστικά και ψυχαγωγικά κτίρια σχεδιασμένα από εγχώριους και ξένους αρχιτέκτονες, ένα υπαίθριο μουσείο αρχιτεκτονικής.
Το πρωί φεύγουμε για την Karaganda, 220 χιλιόμετρα νότια από την Astana, για να επισκεφθούμε το Καρλάγκ. Εδώ, βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα γκουλάγκ (στρατόπεδο εργασίας) της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Το Καρλάγκ ιδρύθηκε το 1931 και λειτούργησε μέχρι το 1959. Σε αυτό το διάστημα υπολογίζεται πως πέρασαν πάνω από 1.000.000 κρατούμενοι από τις πύλες του. Ένας από τους κύριους λόγους που το στρατόπεδο εργασίας ιδρύθηκε εδώ ήταν γιατί η περιοχή φιλοξενεί τα μεγαλύτερα κοιτάσματα άνθρακα στο Καζακστάν και οι Σοβιετικοί εκμεταλλεύτηκαν την δωρεάν εργασία των κρατουμένων για να εξορύξουν τα ορυκτά καύσιμα. Μετά από τρεις ώρες ταξίδι μέσα στην καρδιά της στέπας, φθάνουμε στον προορισμό μας.
Εκεί, συναντάμε την ξεναγό μας και συνεχίζουμε για το χωριό Dolinka, που βρίσκεται 50 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Karaganda. Στην Dolinka βρίσκεται το κύριο διοικητικό κτίριο του στρατοπέδου εργασίας, Καρλάγκ που σήμερα είναι μουσείο και διαθέτει εκθέματα καθώς και ανακατασκευές της ζωής του στρατοπέδου. Πρόκειται για ένα κτίριο σοβιετικού -νεοκλασικού στυλ, γνωστό ως «σταλινικό αυτοκρατορικό στυλ», που το εντυπωσιακό κομμάτι αρχιτεκτονικής διαψεύδει τη σκοτεινή φύση του τόπου. Μία τεράστια φωτογραφία του Στάλιν μας υποδέχεται καθώς μπαίνουμε στο μουσείο. Στο εσωτερικό κτίριο υπάρχουν τρεις όροφοι με εκθέματα, έργα τέχνης κατάδικων, προπαγανδιστικές αφίσες και διοράματα που δείχνουν πως ήταν η ζωή του γκουλάγκ.
Αλγεινή εντύπωση προκαλεί ένα τεράστιο δωμάτιο με μια σχάρα υπονόμου στο πάτωμα που σκεπάζει ένα πηγάδι στο ύψος ενός ανθρώπου. Το πηγάδι αυτό ήταν ένα είδος απομόνωσης για απείθαρχους κρατουμένους. Για να είναι ακόμη μεγαλύτερη η τιμωρία του «εχθρού της εργατικής τάξης» άδειαζαν πάνω από την σχάρα κουβάδες με παγωμένο νερό. Στους δυο επάνω ορόφους βρίσκονται αναδημιουργημένα κελιά και γραφεία όπως το «House of officers» που ήταν πολιτιστικό κέντρο για τους ντόπιους στρατιωτικούς. Εντύπωση μου κάνει ένας τεράστιος καμβάς με τον Στάλιν να δείχνει στον Λένιν και στους άλλους παρευρισκόμενους έναν χάρτη, ίσως λέω εγώ, την θέση των μελλοντικών στρατοπέδων. Ο ζωγράφος που φιλοτέχνησε αυτό το έργο, όπως μας λέει η ξεναγός, ήταν ένα καλλιτέχνης από τους πολλούς που ήταν έγκλειστοι στο γκουλάγκ.
Μετά την επίσκεψη στο μουσείο κατευθυνθήκαμε 3 χλμ. νότια της πόλης για να επισκεφθούμε το «Nεκροταφείο της Μητέρας» (Mamochhkino). Πρόκειται για ένα νεκροταφείο που χρησιμοποιούνταν για μωρά που γεννήθηκαν στο γκουλάγκ του Καρλάγκ και τις μητέρας τους οι οποίες είχαν βιαστεί από τους φρουρούς. Φεύγοντας από το Καρλάγκ, η ξεναγός μας λέει πως ένας από τους κρατουμένους ήταν και ο Αλεξάντρ Σολζενιτσίν ο οποίος έγραψε το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ όπου περιέγραφε την ζωή στα σταλινικά στρατόπεδα εργασίας καθώς επίσης και ο γιος της Ρωσίδας ποιήτριας Άννα Αχμάτοβα, ο Λεβ Γκουμιλιόφ γνωστός για την αντισοβιετική του δράση. Επιστρέφουμε στην Αστάνα αργά το απόγευμα. Σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής μένουμε αμίλητοι απομονωμένος ο καθένας με τις σκέψεις του.
Την επόμενη ημέρα ξεκινήσαμε για να γνωρίσουμε την πόλη της Αstana. Το πρωί έρχεται στο ξενοδοχείο ο επικεφαλής του γκρουπ με την ξεναγό που ονομάζεται Ναζίρ, μια νέα κοπέλα που αν και μουσουλμάνα έχει μοντέρνες αντιλήψεις. Πρώτη επίσκεψη μας η παλιά πόλη που βρίσκεται στη βόρεια όχθη του ποταμού Yessil. Όταν η περιοχή άρχισε να αναπτύσσεται το 1890 πολλοί Ρώσοι επιχειρηματίες εγκαταστάθηκαν στο Alkmolinsk, που είναι η παλιά ονομασία της Astana, χτίζοντας κομψά πέτρινα καταστήματα και αρχοντικά. Φεύγοντας από την παλιά πόλη, περπατάμε κατά μήκος του ποταμού Yessil μέχρι να φτάσουμε στην γέφυρα Atyrau μήκους 314 μέτρων και πλάτος 10 μέτρων. Η πεζογέφυρα που συνδέει την δεξιά και αριστερή όχθη του ποταμού έχει σχήμα που μοιάζει με σκελετό οξύρρυγχου, ενός ψαριού της Κασπίας Θάλασσας, στην περιοχή Atyrau, και έτσι κάθε φορά που διασχίζεις τη γέφυρα νιώθεις σαν να βρίσκεσαι μέσα σε ένα μεγάλο ψάρι.
Η γέφυρα έχει σχεδιαστεί με στυλ βιοτεχνολογίας καθώς χρησιμοποιούνται οργανικές φυσικές μορφές στην αρχιτεκτονική. Ένα εμβληματικό αρχιτεκτονικό αριστούργημα που διαδραματίζεται στη σύγχρονη Astana. Διασχίζουμε την γέφυρα για να πάμε στο Central Park. Καθόμαστε κάτω από τα σκιερά δένδρα του πάρκου για να ξεκουραστούμε και να πιούμε ένα καφέ. Συνεχίζουμε στο κέντρο ψυχαγωγίας Khan Satyr που σημαίνει τέντα του βασιλιά. Το κτίριο, σε σχήμα σκηνής έχει ύψος 150 μέτρα και σχεδιάστηκε από τον διάσημο αρχιτέκτονα Norman Foster. Σχεδιάστηκε έτσι ώστε να συνδυάζει τις αρχαίες παραδόσεις των νομάδων της στέπας με την σύγχρονη αρχιτεκτονική. Στο εσωτερικό του υπάρχει ένα μεγάλο εμπορικό κέντρο. Η ιδιαίτερη γοητεία του Khan Satyr αντιπροσωπεύεται, στον τελευταίο όροφο, από ένα τροπικό υδάτινο κήπο με την τεχνητή λιμνοθάλασσα και όμορφη παραλία με απαλή άμμο που την έχουν φέρει από τα νησιά Μαλδίβες. Δεν είναι τυχαίο ότι όλη η κατασκευή βρίσκεται στη λίστα του Forbes με τα 10 πιο εντυπωσιακά κτίρια του κόσμου.
Βγαίνοντας από το Khan Satyr, διασχίζουμε τη λεωφόρο Nurzhol που είναι ο κεντρικός πεζόδρομος της πόλης και έχει μήκος 1,5 χιλιόμετρο περίπου. Στολισμένος με σιντριβάνια, αψίδες, μια ποικιλία από φουτουριστικά έργα τέχνης ζώων, γλυπτά και πολλά λουλούδια. Σε όλο τον πεζόδρομο έχει πολύ κόσμο που διασκεδάζει με μουσική που ακούγεται από διάφορα συγκροτήματα κατά μήκος του πεζόδρομου τρώγοντας παγωτό από πλανόδιους πωλητές που έχουν κατακλύσει τον δρόμο. Το βράδυ πάμε για φαγητό στο εστιατόριο «Nasha Dacha». Ένας καταπληκτικός χώρος με ζεστή ατμόσφαιρα και υπέροχη κουζίνα. Δοκιμάζουμε το εθνικό πιάτο του Καζακστάν που λέγεται Bechbarmak και αποτελείται από στρώσεις ζυμαρικών, λαχανικών και κρέας αλόγου που είναι η βάση για πολλά παραδοσιακά πιάτα του Καζακστάν το οποίο συνοδεύεται με άφθονη βότκα.
Την επόμενη μέρα πάμε να επισκεφθούμε το στρατόπεδο γυναικών ALZHIR, στρατόπεδο Akmilinsk των συζύγων των προδοτών της πατρίδας. Το στρατόπεδο γυναικών ήταν το μεγαλύτερο στη Σοβιετική Ένωση. Υπολογίζεται πως πάνω από 18.000 γυναίκες πέρασαν το κατώφλι του στρατοπέδου από τις οποίες 1.507 γυναίκες γέννησαν ως αποτέλεσμα βιασμού από τους φρουρούς του στρατοπέδου. Η εικόνα του Στάλιν και του Μολότοφ (Υπουργός Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης) που περιβάλλεται από παιδιά με την επιγραφή «Σε ευχαριστώ σύντροφε Στάλιν για την ευτυχισμένη παιδική μας ηλικία» δίπλα σε κενές κούνιες στο μουσείο δεν είναι απαλλαγμένη από ειρωνεία. Οι γυναίκες εργάζονταν στα χωράφια. Στο στρατόπεδο λειτουργούσε επίσης εργοστάσιο ρούχων το οποίο προμήθευε έως και στολές για στρατιώτες.
Καθώς φτάνουμε στο πάρκινγκ του μνημείου ALZHIR, βλέπουμε την κεντρική αψίδα -μνημείο «Arch of Sorrow» (Αψίδα της Λύπης) που απεικονίζει μια γυναίκα να θρηνεί για την απώλεια της οικογένειας της. Στα αριστερά της Αψίδας βρίσκεται ένα ξύλινο βαγόνι, το «Βαγόνι του Στάλιν» που μετέφερε τα θύματα από όλα τα μέρη της ΕΣΣΔ. Στο συγκεκριμένο βαγόνι που οι φυλακισμένοι στο Αζίρ ονόμαζαν «τεπλούσκα» που θα πει «καυτό βαγόνι», στοιβάζονταν περισσότεροι από εβδομήντα κρατούμενοι. Στο εσωτερικό του μουσείου περιλαμβάνονται εκθέματα από προσωπικά είδη καταδικασμένων, από αρώματα, τσάντες και βαλίτσες μέχρι χειροτεχνήματα και φωτογραφίες. Σε μια μάλιστα φωτογραφία απεικονίζεται και η Λιθουανή ηθοποιός Ραχήλ Πλισέτσκαγια, μητέρα της κορυφαίας μπαλαρίνας Μάγια Πλισέτσκαγια. Ο λόγος που φυλακίστηκε ήταν γιατί αρνήθηκε να αποκηρύξει δημόσια τον σύζυγο της και γνωστό διπλωμάτη Μιχαήλ Πλισέτσκι. Έντονα φορτισμένη συναισθηματικά και η σημερινή μέρα, φεύγουμε νιώθοντας αποτροπιασμό γι’ αυτήν την σκοτεινή πλευρά του σοβιετικού παρελθόντος. Όπως μας λέει και η ξεναγός του μουσείου η κοινωνία δεν μπορεί να μάθει από την Ιστορία αν δεν μάθει αυτή την Ιστορία.
Είναι ήδη μεσημέρι. επιστρέφοντας στην Αστάνα πάμε να επισκεφθούμε την Όπερα της πόλης που πρωτολειτούργησε το 2013. Η αρχιτεκτονική του κτιρίου συνδυάζει το ελληνορωμαϊκό στιλ με καζάκικα μοτίβα. Θεωρείται η τρίτη μεγαλύτερη Όπερα στον κόσμο με χωρητικότητα 1.500 θέσεων. Συνεχίζουμε στο Εθνικό μουσείο το Καζακστάν το οποίο στεγάζει τη σημαντικότερη συλλογή ιστορικών, αρχαιολογικών και σύγχρονων πολιτιστικών αντικειμένων του Καζακστάν. Στέκομαι μπροστά σε ένα χάρτη με τίτλο TURIKIC WORD που περιλαμβάνει όλες τις ουραλο -αλταϊκές φυλές της Ασίας, συγγενείς με τις μογγολικές.
Κάπου εδώ ολοκληρώνεται το ταξίδι μας στο Καζακστάν. Ένα ταξίδι γεμάτο περιπέτεια, νέες γνώσεις και ανακαλύψεις. Το ταξίδι μας ήταν μια αξέχαστη εμπειρία που θα μας συντροφεύει για πάντα.
