Πέντε χρόνια μετά την έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ, οι ειδικοί καταγράφουν τις επιπτώσεις – Τριπλάσια τα δίδακτρα για τους Ευρωπαίους φοιτητές, αγώνας δρόμου από σχολές για να προσελκύσουν τους ξένους
Μία πενταετία μετά την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Times Higher Education διερευνά τις συνέπειες σε βάρος των πανεπιστημίων, επιβεβαιώνοντας τους φόβους όσων ήταν εξ αρχής αντίθετοι. Πλείστες επιπτώσεις στην οικονομία, αλλά και στην έρευνα, μείωση των Ευρωπαίων φοιτητών με αντίστοιχη αύξηση των Κινέζων και των Ινδών, συνοψίζουν τη «ζημία» που έχουν υποστεί τα βρετανικά πανεπιστήμια μετά την έξοδο από την ΕΕ.
Την ώρα που ο Νάιτζελ Φάρατζ, από τους πρωτεργάτες του κινήματος για το Brexit, υποδεχόταν στις 31 Ιανουαρίου 2020 τα… χαρμόσυνα για εκείνον νέα, με μουσική υπόκρουση το «The Final Countdown» των Europe, χαρακτηρίζοντας την επίσημη έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση ως «τη μεγαλύτερη στιγμή της σύγχρονης ιστορίας για το σπουδαίο μας έθνος», η ακαδημαϊκή κοινότητα της χώρας κατέγραφε τις ανησυχίες της απέναντι σε μία αλλαγή, η οποία αναμενόταν ότι θα έχει συνολικά αρνητικά αποτελέσματα για τα βρετανικά πανεπιστήμια.
Οι επιπτώσεις του Brexit μάλλον ήρθαν σε δεύτερη μοίρα αρχικά, καθώς επισκιάστηκαν από την πανδημία του Covid-19. Σήμερα, όμως, πέντε χρόνια μετά το «Final Countdown» πολλοί ειδικοί διαπιστώνουν ότι τα αρνητικά αποτελέσματα έχουν αρχίσει να γίνονται εμφανή.
Ο καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο King’s College του Λονδίνου και επικεφαλής του thinktank «UK in a Changing Europe», Anand Menon, εξετάζοντας τις συνέπειες του Brexit με βάση τα δεδομένα του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου Έρευνας, σημειώνει ότι, αν και τα ίδια τα πανεπιστήμια δεν έχουν πληγεί ιδιαιτέρως μετά την έξοδο από την ΕΕ, εκείνο που πραγματικά έχει «ζημιωθεί» είναι η εικόνα της χώρας με τις ανάλογες αρνητικές επιπτώσεις προς τα πανεπιστήμια. Πιο απλά, η Μεγάλη Βρετανία αντιμετωπίζεται πλέον από αρκετούς Ευρωπαίους ως ένα «λιγότερο φιλόξενο μέρος», ενώ πολλά πανεπιστήμια καταβάλλουν τεράστια προσπάθεια για να προσελκύσουν Ευρωπαίους φοιτητές, καθώς από τον Αύγουστο του 2021 υποχρεώνονται να πληρώνουν δίδακτρα ως «διεθνείς» φοιτητές.
Οι αλλαγές στη σύνθεση του φοιτητικού πληθυσμού
Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας για την Ανώτατη Εκπαίδευση (Higher Education Statistics Agency (Hesa)), οι Ευρωπαίοι μεταπτυχιακοί φοιτητές συνιστούν μόνο το 6% επί του συνόλου στη Μεγάλη Βρετανία για το ακαδημαϊκό έτος 2022-23, έναντι του 15% το 2020-21 και του 20% το 2018-19.
Το ακαδημαϊκό έτος 2022-23, το σύνολο των Ευρωπαίων φοιτητών, οι οποίοι εισήλθαν στα βρετανικά πανεπιστήμια σε όλα τα επίπεδα, ήταν 28.905 -ο χαμηλότερος αριθμός νεοεισερχόμενων φοιτητών από το 2008-09. Συγκρίνοντας με τον υπόλοιπο φοιτητικό πληθυσμό, το 2022-23 ο αριθμός των φοιτητών από την Κίνα, την Ινδία και τη Νιγηρία ήταν δεκαπλάσιος.
«Από τη σκοπιά των ΑΕΙ, η πιο σημαντική μεταβολή εντοπίζεται στην πολιτιστική διαφοροποίηση του φοιτητικού πληθυσμού, με την είσοδο νέων από τόσες χώρες εκτός ΕΕ» επισημαίνει η Vicky Lewis, ακαδημαϊκή σύμβουλος και ειδικός στη διεθνή στρατηγική. «Η μόνιμη επωδός από την πλευρά των ακαδημαϊκών, είναι πως ‘τους λείπουν’ οι Ευρωπαίοι φοιτητές, οι οποίοι εισήγαγαν στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα μία διαφορετική “ματιά” και συνεισέφεραν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Επιπλέον, αναπτύσσουν πιο έντονη δράση και εκτός αίθουσας, συμμετέχοντας σε κοινωνικές και ομαδικές δραστηριότητες» αναφέρει η ίδια, η οποία προσθέτει ότι «με το Brexit και την απόφαση να αποσυρθεί η Μεγάλη Βρετανία και από τα προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών Erasmus+, σημειώθηκε αντίστοιχα μείωση και στον αριθμό των Ευρωπαίων φοιτητών, που συμμετείχαν σε αυτά, με αποτέλεσμα να “στενεύουν οι ορίζοντες” των Βρετανών φοιτητών».
Αν και τα Erasmus+ αντικαταστάθηκαν στη Μεγάλη Βρετανία από το διεθνούς εμβέλειας πρόγραμμα Turing Scheme, μέσω του οποίου χρηματοδοτείται η συμμετοχή Βρετανών φοιτητών τόσο στην Ευρώπη όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, από τον Σεπτέμβριο του 2021 αποδεικνύεται ότι δεν είναι ιδιαίτερα επιτυχημένο. Ταυτόχρονα, «κουβαλά» το μειονέκτημα ότι δεν υποστηρίζει οικονομικά ξένους φοιτητές να επιλέξουν ως προορισμό την Αγγλία.
Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, προτείνεται να επανέλθει ένα σχήμα νεανικής κινητικότητας μεταξύ Μ.Βρετανίας και Ευρώπης. Ωστόσο, οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να πληρώνουν οι Ευρωπαίοι φοιτητές τα ίδια δίδακτρα με τους γηγενείς, θεωρείται πως θα έπλητταν περαιτέρω τα οικονομικά των πανεπιστημίων.
Χαμηλώνουν οι βαθμολογίες στα βρετανικά πανεπιστήμια
Οι ειδικοί αναφέρουν ότι η μείωση του αριθμού των Ευρωπαίων φοιτητών έχει ζημιώσει και τις βαθμολογικές «επιδόσεις» των πανεπιστημίων, καθώς είναι εκείνοι που παραδοσιακά κατακτούν υψηλότερες βαθμολογίες. «Οι Ευρωπαίοι φοιτητές είναι συνήθως πολύ πιο αφοσιωμένοι στις σπουδές τους και κατά κανόνα λαμβάνουν υψηλές βαθμολογίες και ποιοτικές εργασίες» υποστηρίζει η Martine Garland, καθηγήτρια Marketing στο Aberystwyth Business School.
«Συρρικνώνοντας σε ένα βράδυ» την αγορά, το Brexit στην πραγματικότητα υποχρέωσε κυρίως όσα Ιδρύματα θεμελιώθηκαν μετά το 1992, να κάνουν δεκτούς πιο αδύναμους φοιτητές, προκειμένου να διατηρήσουν τον ίδιο αριθμό φοιτητών και κατ’ επέκταση, να μην απωλέσουν την οικονομική τους βιωσιμότητα, επιφορτίζοντας όμως ανάλογα το ακαδημαϊκό προσωπικό. Σύμφωνα με την ίδια, «τα συγκεκριμένα δεδομένα, σε συνδυασμό με τους περιορισμούς της έκδοσης βίζα και τα έσοδα από τα δίδακτρα να έχουν μπει “στον πάγο” για χρόνια, εξαιτίας του εντεινόμενου πληθωρισμού, δημιουργούν το “τέλειο κοκτέιλ” για μία οικονομική κρίση στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης».
Στο «απυρόβλητο» τα κορυφαία πανεπιστήμια, «θύματα» του Brexit τα υπόλοιπα
Και μπορεί τα κορυφαία πανεπιστήμια να μην θιγούν ιδιαίτερα από μείωση του αριθμού των φοιτητών τους, βασιζόμενα στο κύρος και τη φήμη τους, όσο όμως «κατεβαίνει» η κλίμακα, πολλά είναι τα πανεπιστήμια που πρέπει να παλέψουν για να προσελκύσουν ξένους φοιτητές, οι οποίοι θα έρθουν να ισοσκελίσουν τον ντόπιο φοιτητικό πληθυσμό.
Πολλοί από τους διεθνείς φοιτητές στη Μεγάλη Βρετανία σήμερα, προέρχονται από την Κίνα και την Ινδία, παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις, η «στρατολόγηση» νέων φοιτητών να είναι περισσότερο προσανατολισμένη στη διαφορετικότητα και να εμπεριέχει την παράμετρο της διαφορετικής προέλευσης, προκειμένου να αποφευχθούν αναπάντεχες γεωπολιτικές αλλαγές.
Μειωμένες οι προοπτικές για υψηλού επιπέδου ακαδημαϊκό προσωπικό
Ο Ben Sheldon, καθηγητής Οικολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, έχει ήδη νιώσει την επίδραση του Brexit στη στρατολόγηση νέων φοιτητών: «Μία από τις πιο εμφανείς συνέπειες, είναι η τεράστια δυσκολία στο να προσελκύσουν φοιτητές από την Ευρώπη καθώς αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του τριπλασιασμού των διδάκτρων σε σχέση με την προ Brexit εποχή. Πολλοί από τους φοιτητές αυτούς, θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε μεταδιδακτορικούς ερευνητές και, ακολούθως, σε ακαδημαϊκό προσωπικό, επομένως θεωρώ ότι “κλείνουμε τη στρόφιγγα” σε μία σημαντική “δεξαμενή” υψηλού επιπέδου ακαδημαϊκού προσωπικού».
Ο καθηγητής Φυσικοχημείας στο UCL, Peter Coveney, δήλωσε ότι υπάρχει πρόβλημα σε σχέση με την πρόσληψη διδακτικού και ερευνητικού προσωπιικού ελλείψει διαφοροποίησης αναφορικά με την προέλευσή τους, ενώ θα κερδίζουν έδαφος οι αιτήσεις εκ μέρους Κινέζων ερευνητών. «Είναι απελπιστική η κατάσταση… και αντιμετωπίζουμε, την ίδια στιγμή, πρόβλημα σε σχέση με τη χρηματοδότηση. Στην πραγματικότητα, καταγράφεται μεγάλη διαρροή ενδιαφέροντος από Ευρωπαίους να έρθουν στη Μεγάλη Βρετανία» ανέφερε.
Η σύνθεση του διδακτικού προσωπικού στα πανεπιστήμια της Βρετανίας έχει αλλάξει μετά το Brexit, όπως προκύπτει από τα στατιστικά στοιχεία. Πιο αναλυτικά, το 15% των ακαδημαϊκών στα βρετανικά πανεπιστήμια ήταν Ευρωπαίοι, όταν το 2018-19 το ποσοστό αυτών ήταν 18%. Στην πραγματικότητα, αντικαταστάθηκαν από συναδέλφους τους, οι οποίοι προέρχονται από άλλες χώρες του κόσμου με το συνολικό αριθμό των εκτός ΕΕ ακαδημαϊκών να έχει διπλασιαστεί μέσα στην τελευταία δεκαετία. Επιπλέον, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, μετά την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την ΕΕ, η χώρα έχει προσελκύσει μέλη ΔΕΠ χαμηλότερου επιπέδου.
Οι επιπτώσεις στο ερευνητικό τοπίο και στις υποτροφίες
Μία ακόμη σημαντική παράμετρος, είναι η απώλεια εκ μέρους της Μ.Βρετανίας της «μερίδας» επιρροής στο ερευνητικό πλαίσιο της Ευρώπης, Horizon Europe, αφού δεν είναι πλέον σε θέση να συνδιαμορφώνουν με τους Ευρωπαίους συναδέλφους τους το ερευνητικό τοπίο.
Την κατιούσα φαίνεται να έχουν πάρει τα βρετανικά Ιδρύματα, με το υφιστάμενο διδακτικό προσωπικό να δηλώνει πως έχουν περιέλθει σε δυσμενέστερη θέση, αφού δεν ανήκουν πλέον στους «σοβαρούς παίκτες», κυρίως σε ζητήματα του πεδίου της Υπερπληροφορικής. «Με λιγότερους υψηλού επιπέδου Ευρωπαίους, υποχρεωτικά στρεφόμαστε σε μεταδιδακτορικούς από την Κίνα» εξηγεί ένας ακαδημαϊκός του χώρου.
Επίσης, λιγότερες ήταν οι ευκαιρίες για τους Βρετανούς αναφορικά με τις σημαντικές υποτροφίες, οι οποίες χορηγούνται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας, και απευθύνονται σε «πρωτοποριακή έρευνα». Αξίζει να αναφερθεί, ότι το 2015, ένα χρόνο δηλαδή πριν το δημοψήφισμα για το Brexit, οι ερευνητές που είχαν έδρα τη Μ.Βρετανία είχαν κερδίσει τις περισσότερες υποτροφίες σε κάθε μία από τις τρεις βαθμίδες ερευνητών -το 17% οι νέοι ερευνητές, το 22% στη δεύτερη βαθμίδα και το 25% στην τρίτη. Τα ποσοστά αυτά, έπεσαν στο 8%, στο 14% και στο 16% αντίστοιχα ανά κατηγορία μέχρι το 2023.
Όπως επισημαίνεται, τα κορυφαία βρετανικά πανεπιστήμια λαμβάνουν επίσης σημαντικά λιγότερη χρηματοδότηση για την έρευνα σε σχέση με το παρελθόν. Συγκεκριμένα, τα 18 Ιδρύματα που ανήκουν στο Russell Group, δημοσίευσαν στοιχεία, που επιβεβαιώνουν τα ανωτέρω: το 2023-24 έλαβαν συνολικά £278 εκατομμύρια σε ερευνητικές επιχορηγήσεις και συμφωνίες με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή όταν το 2022-23 είχαν λάβει £339 εκατομμύρια και το 2019-20, £405 εκατομμύρια.
Σε ό,τι αφορά ερευνητικές συνεργασίες, ωστόσο, δεν φαίνεται να έχουν σημειωθεί ιδιαίτερες αλλαγές στη Μ.Βρετανία. Η αναλογία σε επιστημονικές δημοσιεύσεις από τη Βρετανία, σε συνεργασία με τουλάχιστον έναν εταίρο από τους 27 της ΕΕ, έχει αυξηθεί από το 2016, με το ποσοστό να αναμένεται έως το τέλος του 2024 να φτάνει το 30% -τα τελευταία στοιχεία δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί.
Αν και η Μ.Βρετανία δεν έχει φτάσει το επίπεδο των ΗΠΑ, παραμένει ο δεύτερος πιο «γόνιμος» επιστημονικός εταίρος για τα 27 μέλη της ΕΕ, με παρουσία ύψους 8% στις δημοσιεύσεις του περασμένου έτους. Η θέση της Μεγάλης Βρετανίας στο διεθνές ερευνητικό οικοσύστημα έχει αναμφίβολα εδραιωθεί τόσο, με αποτέλεσμα να μην έχουν σημειωθεί ιδιαίτερες μεταβολές στις επιστημονικές συνεργασίες μετά το Brexit.
Σε κάθε περίπτωση, κάθε «εμπόδιο» στις διεθνείς συνεργασίες θα μπορούσε να έχει επιπτώσεις στην επιτυχία της έρευνας -«αν δεν είσαι ενεργό μέλος του παγκόσμιου δικτύου, τότε δεν είσαι μέρος της συζήτησης» λένε χαρακτηριστικά εκπρόσωποι της βρετανικής ερευνητικής κοινότητας.
