Τα αραβικά κράτη του Περσικού Κόλπου βρίσκονται στο χείλος μιας άνευ προηγουμένου περιφερειακής κρίσης. Στις πρώτες πρωινές ώρες της Δευτέρας, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και η Αίγυπτος με συντονισμένες δηλώσεις ανακοίνωσαν τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με το μικροσκοπικό αλλά πλούσιο Κατάρ. Διακόπτουν τις εναέριες, θαλάσσιες και χερσαίες μεταφορές και διατάζουν σε αξιωματούχους και υπηκόους του Κατάρ που βρίσκονται στις χώρες τους να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.
Το Κατάρ, με λίγο περισσότερους από 300.000 πολίτες, έχει διαδραματίσει έναν τεράστιο ρόλο στην παγκόσμια σκηνή λόγω του μεγάλου πλούτου του σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Οι παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου επηρεάστηκαν τη Δευτέρα, καθώς οι δύο πλευρές διασταύρωσαν τα ξίφη τους. Ήδη, ο πανικός για τον αποκλεισμό από τη Σαουδική Αραβία οδήγησε τους κατοίκους των σούπερ μάρκετ στη Ντόχα να αδειάσουν τα ράφια. Η κίνηση αντανακλά την μακροχρόνια απογοήτευση από το Κατάρ, το οποίο, σύμφωνα με τους Σαουδάραβες και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, υποστηρίζουν τρομοκρατικές ομάδες, ενώ επίσης είναι υπερβολικά εγκάρδιο με το Ιράν, τον περιφερειακό εχθρό τους. Μια περίπλοκη και αβέβαιη κατάσταση διαδραματίζεται, με πολλά να διακυβεύονται – το Κατάρ, εξάλλου, φιλοξενεί μια κρίσιμη βάση για την κεντρική διοίκηση των ΗΠΑ. Ιδού μια σύντομη ανακεφαλαίωση όλων όσων πρέπει να γνωρίζουμε:
Τι κρύβεται πίσω από τη διαμάχη;
Επί σειρά ετών, οι αξιωματούχοι του Ριάντ και του Αμπού Ντάμπι ήταν οργισμένοι με την αδίστακτη, ακτιβιστική εξωτερική πολιτική του Κατάρ. Σε αντίθεση με το γειτονικό Μπαχρέιν, το οποίο ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό τη γραμμή της Σαουδικής Αραβίας, το Κατάρ αποκλίνει από τα άλλα μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, ένα μπλοκ από έξι αραβικές μοναρχίες, και χρησιμοποιεί τα τεράστια ταμεία του για να προβάλει τη δική του επιρροή σε βάθος.
Μετά τις πολιτικές αναταραχές της Αραβικής Άνοιξης, το Κατάρ, για παράδειγμα, ευθυγραμμίστηκε με ισλαμιστικά πολιτικά κόμματα όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα της Αιγύπτου, πιστεύοντας ότι είναι σωστό να υποστηρίζει κινήματα με γνήσια λαϊκή υποστήριξη. Εξοργίζοντας τους γειτόνους του, το δίκτυο ειδήσεων Αλ Τζαζίρα που χρηματοδοτείται από το κράτος φάνηκε επίσης να συμμερίζεται τους σκοπούς αυτών των ομάδων, συχνά υπερασπιζόμενο τη δημοκρατία και τη διαφωνία σε μια περιοχή που κυβερνάται από κοσμικούς αυτοκράτορες ή ανεξέλεγκτους βασιλείς. Και το Κατάρ ήταν από τους πιο δραστήριους υποστηρικτές ισλαμιστών μαχητών στις εξεγέρσεις στη Συρία και τη Λιβύη.
Τώρα, οι επικριτές του Κατάρ λένε ότι δεν κατάφερε να στηρίξει την υποστήριξή του προς ορισμένες ισλαμιστικές ομάδες μαχητών – συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς και της κύριας οργάνωσης που συνδέεται με την Αλ Κάιντα στη Συρία. Το Κατάρ κατηγορήθηκε επίσης ότι υποστήριξε τους αντάρτες Χούτι της Υεμένης, κάτι εκπληκτικό δεδομένου ότι το Κατάρ, μέχρι την προηγούμενη ημέρα, ήταν μέρος του συνασπισμού υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, που υποστηρίχθηκε χαλαρά από το Ιράν.
“Οι χώρες της περιοχής μπορούν να χωριστούν σε δύο στρατόπεδα: ένα που επιδιώκει να προωθήσει τα ξένα συμφέροντά της με την υποστήριξη των ισλαμιστών και μία εξωτερική πολιτική η οποία καθοδηγείται από την αντίθεσή της στην άνοδο των ισλαμιστών”, έγραψε ο εμπειρογνώμονας της Μέσης Ανατολής Χασάν Χασάν. Το Κατάρ, κατά τον Χασάν, ανήκει στο πρώτο στρατόπεδο, ενώ οι Σαουδάραβες και τα ΗΑΕ στο άλλο.
Το υπουργείο Εξωτερικών του Κατάρ χαρακτήρισε τα μέτρα “αδικαιολόγητα” σε μια δήλωση και είπε ότι η απόφαση για διακοπή των σχέσεων ήταν παραβίαση της κυριαρχίας της χώρας και “βασίστηκε σε ισχυρισμούς δεν έχουν καμία βάση στην πραγματικότητα”.
Η Σαουδική Αραβία και, σε μικρότερο βαθμό, τα ΗΑΕ υποστηρίζουν επίσης διάφορες ομάδες ανταρτών και ισλαμιστικές παρατάξεις στις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, οι δύο χώρες αντιτάχθηκαν στο πολιτικό Ισλάμ σε μέρη όπως η Αίγυπτος, υπερασπίζοντας τον σημερινό Πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, ο οποίος ήρθε στην εξουσία με ένα πραξικόπημα του 2014 που εξαφάνισε την κυβερνητική Μουσουλμανική Αδελφότητα και ακολούθησε μια φαύλη, αιματηρή καταστολή των ισλαμιστών.
Η κυβέρνηση της Υεμένης, η οποία υποστηρίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τον Ριάντ, η ηγεσία που υποστηρίζεται από τα Εμιράτα στην ανατολική Λιβύη και οι Μαλδίβες στον Ινδικό Ωκεανό – των οποίων ο πρόεδρος φαίνεται ολοένα και περισσότερο να συμπλέει με τους Σαουδάραβες- εντάχθηκαν στη διακοπή των σχέσεων με το Κατάρ. Ειδικότερα τα ΗΕΑ έχουν εξοργιστεί με τον συνεχιζόμενο ρόλο του Κατάρ στη στήριξη ισλαμιστών στη Λιβύη και αλλού, κάτι που φαίνεται ότι οδήγησε στην απόφαση για την απομόνωση του Κατάρ.
Αλλά αυτό δεν εξηγεί γιατί αυτό συμβαίνει τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
Υπάρχουν πολλές θεωρίες για τους λόγους που οδήγησαν στα άκρα. Δυο ξεχωριστά πιθανά επεισόδια κυβερνοεπιθέσεων έχουν πλαισιώσει την κλιμάκωση της διαμάχης. Πρώτον, δημοσιεύθηκε μια δήλωση σε επίσημο ιστότοπο του Κατάρ, ο οποίος αποδίδει σχόλια στον εμίρη, στα οποία μιλά με συμπάθεια προς το Ιράν και τη σιιτική μαχητική ομάδα Χεζμπολάχ. Ακόμη και μετά την απόρριψη της αναφοράς από το Κατάρ, και την άποψη ότι ήταν δημιούργημα χάκερ, διάφορα έντυπα της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων εξακολούθησαν να το παρουσιάζουν ως γεγονός. Εν τω μεταξύ, τα emails που διέρρευσαν από τους απεσταλμένους των Εμιράτων στην Ουάσινγκτον φαίνεται να δείχνουν τη μακρόχρονη επιθυμία της χώρας να αντιμετωπίσει την επιρροή του Κατάρ.
Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι ο Μοχάμετ μπιν Ζαγιέντ, ο σημαίνοντος ηγεμόνας του εμιράτου του Αμπού Ντάμπι, βρήκε έναν πρόθυμο και ανήσυχο συνεργάτη στον νεαρό Σαουδάραβα πρίγκιπα Μοχάμετ μπιν Σαλμάν, ο οποίος πρωτοστάτησε στην αξιοσημείωτη εξωτερική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας τα τελευταία χρόνια και πίεσε για μια περιφερειακή αντι-Ιρανική συμμαχία.
Σε ένα συναρπαστικό στοιχείο που δημοσιεύθηκε από τους Financial Times, οι αξιωματούχοι του Κατάρ φέρεται να πλήρωσαν περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια λύτρα για την απελευθέρωση ενός Καταριανού ιερακοτροφία που είχε απαχθεί ενώ κυνηγούσε στο νότιο Ιράκ. Το μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων φέρεται ότι έφτασε στους ιρανούς αξιωματούχους και στις σχετικές σιιτικές παραστρατιωτικές ομάδες – πληρωμές που εξάντλησαν τα όρια της υπομονής στους επικριτές του Κατάρ στον Κόλπο, σύμφωνα με πηγή που ανέφερε η βρετανική εφημερίδα.
Ωστόσο, ένας κορυφαίος οδηγός πρέπει να είναι και ο Πρόεδρος Τραμπ, του οποίου η φιλική επίσκεψη στο Ριάντ τον περασμένο μήνα και η υιοθέτηση της ατζέντας της Σαουδικής Αραβίας στη Μέση Ανατολή φαίνεται να έχει εμπνεύσει τους εκεί αξιωματούχους. Οι Σαουδάραβες και τα Εμιράτα, δήλωσε ο Άντριου Μπόουεν, επισκέπτης καθηγητής στο συντηρητικό Αμερικανικό Ινστιτούτο Επιχειρήσεων, το θεώρησαν αυτό “ως μια βασική στιγμή μετά την επίσκεψη του Τραμπ για να συμμορφωθεί το Κατάρ”. Σύμφωνα με έναν κορυφαίο δημοσιογράφο των Εμιράτων, αξιωματούχοι στο Αμπού Ντάμπι θέλουν να πετύχουν τεράστιες παραχωρήσεις από τη Ντόχα, όπως το κλείσιμο των μέσων ενημέρωσης του Κατάρ στο εξωτερικό και την εγκατάλειψη της ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής του Κατάρ.
Τι διακυβεύεται;
Είναι δύσκολο να υπολογίσουμε τι θα συμβεί στη συνέχεια. Δύο χώρες της GCC που βρίσκονται στο κέντρο της διαμάχης – το Ομάν και το Κουβέιτ – μπορεί να προσπαθήσουν να ασκήσουν την περιορισμένη επιρροή που έχουν για να πιέσουν για συμβιβασμό. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό, αν και η διοίκηση Τραμπ έκανε ελάχιστα ουσιαστικά σχόλια για το αδιέξοδο τη Δευτέρα. Εντούτοις, μπορεί να χρειαστεί να το κάνει αν ληφθεί υπόψη ότι η περιφερειακή αεροπορική βάση αλ-Ουντέιντ στο έδαφος του Κατάρ είναι ένα κεντρικό έδαφος για τις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ.
Πέρα από την υποστήριξη των ΗΠΑ, το Κατάρ έχει σημαντικά δημοσιονομικά αποθέματα, διατηρεί την πολιτική στήριξη της τουρκικής κυβέρνησης και είναι βασικός ενεργειακός εταίρος για χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα. Οι Σαουδάραβες και τα Εμιράτα μπορεί να συνειδητοποιήσουν ότι η απομόνωση του Κατάρ δεν είναι εύκολο κατόρθωμα.
“Πιστεύουν ότι μπορούν να καταπνίξουν το Κατάρ και να το κατακτήσουν”, δήλωσε ο Θίοντορ Καράσικ, ανώτερος αναλυτής της Gulf State Analytics, στο BuzzFeed News. “Αυτό θα μπορούσε να γυρίσει μπούμερανγκ. Το νούμερο ένα πρόβλημα είναι ότι θα αναγκάσει το Κατάρ να αναζητήσει νέες εταιρικές σχέσεις ασφάλειας με την Τουρκία. Η Ντόχα μπορεί επίσης να στραφεί στο Ιράν”. “Ανησυχώ ότι πρόκειται να κρίνουν εσφαλμένα τις θέσεις τους, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει στο να παραταθεί αυτή τη σύγκρουση και να ξεφύγει” δήλωσε ο Μπόουεν στο WorldView.
Η διαμάχη επίσης δραματοποιεί την πολυπλοκότητα των διαιρέσεων στη Μέση Ανατολή, την οποία οι σχολιαστές των Ηνωμένων Πολιτειών προσπαθούν συχνά να υποβαθμίσουν σε μια απλή διμερή σύγκρουση μεταξύ του σουνιτικού αραβικού μπλοκ με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία και του Σιιτικού Ιράν. “Η ένταση μεταξύ του Κατάρ και των γειτόνων του δείχνει ότι οι παλιές γεωπολιτικές γραμμές δεν μπορούν πλέον να εξηγήσουν τη Μέση Ανατολή”, έγραψε ο Χασάν.
Παραμένει να δούμε πώς ο Τραμπ, που απόλαυσε την μεγάλη, πλούσια υποδοχή του στο Ριάντ, θα απαντήσει σε αυτή την πρόκληση. Εξάλλου, ο Λευκός Οίκος επέμεινε ότι ο πρόεδρος είχε “ενώσει ολόκληρο τον μουσουλμανικό κόσμο με τρόπο που πραγματικά δεν υπήρχε εδώ και πολλά χρόνια”, όπως το έθεσε ένας βοηθός του Τραμπ τον περασμένο μήνα. Τα γεγονότα αυτής της εβδομάδας δείχνουν πόσο γελοίος ψευδής ήταν αυτός ο ισχυρισμός.
