Αυτές οι μυστηριώδεις σφαίρες είναι ένα από τα μεγαλύτερα αρχαιολογικά αινίγματα του 21ου αιώνα. Βρίσκονται κυρίως στη Σκωτία, τη Μεγάλη Βρετανία και την Ιρλανδία, ενώ εικάζεται ότι είναι από την ύστερη Νεολιθική έως ενδεχομένως την Εποχή του Σιδήρου. Στην επιφάνειά τους, έχουν προεξέχοντα σημεία με μέγεθος που κυμαίνεται από περίπου 3 έως 7 εκατοστά. Σε σύγκριση, οι πέτρινες σφαίρες έχουν περίπου το μέγεθος μιας μπάλας του τένις ή ενός πορτοκαλιού.
Αν και οι ερευνητές σε όλο τον κόσμο έχουν προτείνει πολλές θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν την προέλευση και το σκοπό τους, η ιστορία τους παραμένει ένα μεγάλο αίνιγμα για τους μελετητές.
Μαθηματικοί φαίνεται να δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της απίστευτης αισθητικής ομορφιάς τους και ως επί το πλείστον, διότι, πιστεύουν ότι αντιπροσωπεύουν όλες τις συμμετρικές μορφές των πέντε Πλατωνικών Στερεών.
Πλατωνικό στερεό λέγεται ένα κυρτό κανονικό πολύεδρο, του οποίου όλες οι έδρες είναι ίσα κανονικά πολύγωνα και όλες οι πολυεδρικές γωνίες του είναι ίσες. Επομένως, όλες οι ακμές του είναι ίσα ευθύγραμμα τμήματα, καθώς επίσης και όλες οι επίπεδες γωνίες των εδρών του είναι ίσες.
Υπάρχουν μόνο πέντε τέτοια πολύεδρα:
Στη φιλοσοφία του Πλάτωνα, τα στερεά αυτά συμβόλιζαν τα δομικά στοιχεία του σύμπαντος: το τετράεδρο τη φωτιά, ο κύβος τη γη, το εικοσάεδρο το νερό, το οκτάεδρο τον αέρα και το δωδεκάεδρο τον αιθέρα. Ο Ευκλείδης ασχολείται με αυτά στο 13ο βιβλίο των Στοιχείων του, όπου αποδεικνύει ότι υπάρχουν ακριβώς πέντε κυρτά κανονικά πολύεδρα και εκφράζεται η ακμή τους ως συνάρτηση της περιγεγραμμένης σφαίρας.
Ενώ σχεδόν όλες οι μυστήριες σφαίρες έχουν βρεθεί στις βόρειο-ανατολικές περιοχές της Σκωτίας, οι άνθρωποι έχουν συναντήσει και άλλες σε γύρω περιοχές. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, από το 2015, συνολικά 435 πέτρινες σφαίρες έχουν καταγραφεί, ενώ οι ερευνητές αναμένουν ότι υπάρχουν εκατοντάδες περισσότερες που περιμένουν να βρεθούν.
Οι ερευνητές έχουν κατηγοριοποιήσει τις σφαίρες σε τρεις κατηγορίες: εκείνες με τις έλικες, με ομόκεντρους κύκλους και εκείνων που έχουν τα πρότυπα των απλών εγχάρακτων γραμμών.
Ενώ ο πραγματικός σκοπός τους παραμένει ένα μυστήριο, οι λαξευμένες πέτρες-σφαίρες ελήφθησαν ως αποδεικτικά στοιχεία από πολλούς ερευνητές ως η απόδειξη της γνώσης των πέντε πλατωνικών στερεών, η οποία περιγράφεται μια χιλιετία μετά. Αυτό σημαίνει ότι η αρχαία ανθρωπότητα είχε την γνώση για τα «πέντε Πλατωνικά Στερεά» πολύ νωρίτερα από τον Πλάτων. Ενώ μερικές από τις πέτρινες εμφανίζουν τα συμμετρικά χαρακτηριστικά των πλατωνικών στερεών, είναι κάτι που ευρέως αμφισβητείται μεταξύ των ερευνητών.
Μία από τις πιο αποδεκτές θεωρίες είναι ότι χρησιμοποιήθηκαν για Μεγαλιθική ενίσχυση των κατασκευών. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι οι πέτρες σφαίρες θα μπορούσαν να έχουν χρησιμοποιηθεί από τους αρχαίους για να βοηθήσουν τις μεταφορές από γιγάντιες πέτρες ενεργώντας ως ρουλεμάν.
Άλλοι ερευνητές αναφέρουν ότι οι πέτρινες σφαίρες είναι στην πραγματικότητα απόδειξη μιας χαμένης αρχαίας γνώσης, η οποία δείχνει ότι οι αρχαία ανθρωπότητα είχε εξαιρετικά προηγμένη γνώση σε πολλές επιστήμες και ότι αυτές οι σφαίρες είναι στην πραγματικότητα απεικονίσεις και αναπαραστάσεις των ατόμων. Όπως πολλές άλλες θεωρίες, κι αυτή έχει ευρέως απορριφθεί μεταξύ των αρχαιολόγων και των ιστορικών.
Η αλήθεια είναι ότι, παρά τον αριθμό τους, οι ερευνητές έχουν πολύ λίγες πληροφορίες σχετικά με τις μυστηριώδης πέτρες-σφαίρες. Ο αληθινός σκοπός τους παραμένει ένα αίνιγμα για τους ερευνητές οι οποίοι μπορούν μόνο να κάνουν θεωρείες ως προς το πώς και το γιατί οι Νεολιθικοί άνθρωποι δημιούργησαν τέτοιες περίτεχνες σφαίρες.
