Μία από τις μεγαλύτερες γιορτές του Χριστιανισμού πλησιάζει και δεν είναι λίγοι, εκείνοι που προτιμούν το θρησκευτικό τουρισμό τις Άγιες Μέρες του Πάσχα. Εξάλλου, η Ελλάδα είναι ένας τόπος με πλούσια παράδοση και ιστορία σε εκκλησίες και μονές.
Από την Κατερίνα Θεοδωροπούλου
Για το Πάσχα, λοιπόν, το πιο ξακουστό νησί είναι αυτό της Κέρκυρας. Τα ιδιαίτερα τοπικά έθιμα και η άμεση σχέση των ημερών αυτών με την αρχή της Άνοιξης, αναδεικνύουν μια μοναδικότητα, που έχει καταστήσει το Κερκυραϊκό Πάσχα πόλο έλξης επισκεπτών από όλο τον κόσμο. Από τη Μεγάλη Δευτέρα, οι Κερκυραίοι αρχίζουν τα ψώνια. Διάχυτη στην αγορά της πόλης η μυρωδιά της Φογάτσας, του μαντολάτου και της Κολομπίνας. Το απόγευμα, οι καμπάνες καλούν τους πιστούς στις εκκλησιές και πλήθος λαού ακούει το «ουαί και αλίμονο Φαρισαίοι υποκριταί».
Τη Μεγάλη Τρίτη στις εκκλησίες ακούγεται το τροπάριο της Κασσιανής και το βράδυ στις 21.00, στο Περιστύλιο των Παλαιών Ανακτόρων, ο Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων (ΟΚΕ) διοργανώνει την καθιερωμένη πλέον Μουσική Ποιητική Βραδιά με θέμα «Από τον Γολγοθά στην Ανάσταση». Τη Μεγάλη Τετάρτη, το Δημοτικό Θέατρο γεμίζει με κόσμο, που θα ακούσει τη Δημοτική Χορωδία στην καθιερωμένη συναυλία Εκκλησιαστικής Μουσικής και Μεγαλοβδομαδιάτικων Μελωδιών, που προσεγγίζει το Θείον Δράμα μέσα από εκκλησιαστική μουσική Ανατολική και Δυτική.
Τη Μεγάλη Πέμπτη, στα χωριά, μέσα στην εκκλησία οι γυναίκες ακούγοντας τα Δώδεκα Ευαγγέλια πλέκουν με το κροσσοβέλονο το γαϊτάνι, από άσπρο βαμβακερό ύφασμα, σταματώντας το πλέξιμο κάθε φορά που απαγγέλλεται Ευαγγέλιο.
Στον Duomo, την Καθολική Μητρόπολη της Πλατείας Δημαρχείου, ανάβουν 12 κεριά και σβήνουν από ένα κερί όταν τελειώνει η ανάγνωση κάθε Ευαγγελίου. Τη Μεγάλη Πέμπτη επίσης, με την πρώτη καμπάνα της εκκλησίας, βάφουν τα κόκκινα αβγά, αιώνιο σύμβολο ανανέωσης της ζωής και της φύσης.
Τη Μεγάλη Παρασκευή πριν από το μεσημέρι οι εκκλησίες γεμίζουν από πιστούς για την τελετή της Αποκαθήλωσης του Κυρίου και την περιφορά του νεκρού Ιησού σε κατάλευκο σεντόνι, σε συγκινητική ατμόσφαιρα και με νεκρώσιμο ήχο της καμπάνας. Μετά τα παιδιά σκορπίζουν στις γειτονιές ζητώντας λουλούδια για τον Επιτάφιο. Ο στολισμός του είναι σχεδόν αποκλειστικά έργο των νεαρών κοριτσιών και προς το μεσημέρι οι Επιτάφιοι εκτίθενται σε προσκύνημα.
Από νωρίς το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής, αρχίζει η περιφορά των επιταφίων στα γραφικά δρομάκια και τις πλατείες της πόλης. Τα προάστια ακολουθούν τη δική τους περιφορά γύρω από τις συνοικίες. Από το μεσημέρι μέχρι αργά το βράδυ, δεκάδες Επιτάφιοι θα βγουν και όσο περνά η ώρα πυκνώνουν, ειδικά στο ιστορικό κέντρο και σχεδόν διασταυρώνονται.
Πρώτος βγαίνει ο Επιτάφιος της Παναγίας της Σπηλιώτισσας από το Νέο Φρούριο και του Παντοκράτορα στο Καμπιέλλο για να ακολουθήσουν οι υπόλοιποι μέχρι τις 22.00 το βράδυ που βγαίνει επιβλητικός ο Επιτάφιος της Μητροπόλεως. Κάθε Επιτάφιος συνοδεύεται από το κόρο (χορωδία), μια Φιλαρμονική, τόρτσες (μεγάλα κεριά), μανουάλια (βενετσιάνικα φανάρια), σκόλες (λάβαρα) και φλάμπουρα, που ειδικά αυτό το βράδυ όλα φέρονται στο πλάι σε ένδειξη πένθους.
Το Μεγάλο Σάββατο, οι εορτασμοί κορυφώνονται! Στις 6 το πρωί, στην Παναγία των Ξένων, μια εντυπωσιακή τρίκλιτη βασιλική Επτανησιακού ρυθμού, γίνεται η αναπαράσταση του σεισμού που κατά τις Γραφές ακολούθησε την Πρώτη Ανάσταση. Στις 9 το πρωί στον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα, ξεκινά η λιτανεία του Αγίου που καθιερώθηκε το 1550, όταν η Κέρκυρα σώθηκε από λιμό. Το παράδοξο εδώ είναι ότι γίνεται ταυτόχρονα και η περιφορά του Επιταφίου, αντίθετα από όλα τα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας. Η περιφορά του επιταφίου το Μ. Σάββατο καθιερώθηκε ουσιαστικά τα χρόνια της Ενετοκρατίας, καθώς οι Ενετοί απαγόρευαν τις λιτανείες και τον Επιτάφιο μέσα στην πόλη.
Η περίφημη Φιλαρμονική της Κέρκυρας συνοδεύει την περιφορά ενώ λίγες ώρες αργότερα, ο θρήνος δίνει τη θέση του στη… φασαρία, καθώς κόσμος μαζεύεται στη Σπιανάδα και στο Λιστόν για να απολαύσει ένα από τα πιο εντυπωσιακά έθιμα του Πάσχα στη χώρα μας, τους μπότηδες. Με το σήμα της πρώτης Ανάστασης, στις 12 μ.μ, οι κάτοικοι της Κέρκυρας πετούν τεράστια κανάτια γεμάτα νερό – τους μπότηδες – από τα μπαλκόνια τους.
Οι μπότηδες είναι τα πήλινα κανάτια με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους. Τα μπαλκόνια είναι στολισμένα και οι κάτοικοι δένουν στους μπότηδες κόκκινες κορδέλες.
Ένα ακόμα έθιμο είναι εκείνο της Μαστέλας, που αναβιώνει στο εμπορικό κέντρο της Κέρκυρας. Σύμφωνα με το έθιμο, οι κάτοικοι τοποθετούν ένα μισοβάρελο στολισμένο με κορδέλες και μυρτιές και καλούν τους περαστικούς να ρίξουν νομίσματα. Στο τέλος της μέρας, όταν οι καμπάνες της Ανάστασης ηχήσουν κάποιος πρέπει να βουτήξει μέσα στο βαρέλι και να βγάλει τα νομίσματα.
Στο νησί της Αποκάλυψης
Η Πάτμος είναι από τα νησιά που δέχεται κάθε χρόνο, χιλιάδες τουρίστες, που επιθυμούν να προσκυνήσουν ή να δουν το επιβλητικό καστρομονάστηρο του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Το Πάσχα, η ατμόσφαιρα γίνεται ακόμα πιο κατανυκτική με δεκάδες έθιμα να αναβιώνουν την εν λόγω περίοδο.
Τη Μεγάλη Πέμπτη, λαμβάνει χώρα η Τελετή του Νιπτήρος, στην Πλατεία του Δημαρχείου, ο Ηγούμενος της Μονής, όπως ο Ιησούς, πλένει τα πόδια 12 μοναχών, οι οποίοι κάθονται σε μια εξέδρα όπως οι μαθητές του Ιησού στο Μυστικό Δείπνο. Στη συνέχεια, κατεβαίνει από την εξέδρα και αρχίζει την πορεία προς τον τόπο της προσευχής, θυμίζοντας στους πιστούς τη μετάβαση του Ιησού στον κήπο της Γεσθημανής, όπου παραδόθηκε από τον Ιούδα στους Ρωμαίους στρατιώτες.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, επισκέπτες και ντόπιοι ανηφορίζουν στη Μονή του Αγίου Ιωάννη για να συμμετάσχουν σε μια μοναδική τελετή ιερής κατάνυξης. Μυρωδιές από λιβάνι, ανεκτίμητης αξίας βυζαντινές αγιογραφίες, οι μοναχοί και οι ψαλμωδίες δημιουργούν μια μυσταγωγική ατμόσφαιρα βαθιάς συγκίνησης για την αναπαράσταση της αποκαθήλωσης.
Το ίδιο βράδυ, οι επιτάφιοι από τις εκκλησίες του νησιού θα ακολουθήσουν την πένθιμη πορεία τους συνοδευόμενοι από τον κλήρο και τους πιστούς μέσα από τα καλντερίμια του νησιού για να συναντηθούν στις μεγάλες πλατείες της Χώρας και της Σκάλας.
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, η Μονή ανοίγει και πάλι τις πύλες της για να μας υποδεχθεί για τη λειτουργία της Ανάστασης. Μια ιδιαίτερη αναστάσιμη λειτουργία όπως λαμβάνει χώρα σε ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια της Χριστιανοσύνης. Όταν ακουστεί το «Χριστός Ανέστη», τα βεγγαλικά θα φωτίσουν τον ουρανό και οι πιστοί θα κατηφορίσουν προς τις ταβέρνες του νησιού για να αναζητήσουν τοπικά πασχαλινά εδέσματα, καθώς η σαρακοστιανή νηστεία έφτασε πια στο τέλος της.
Οι ιερές τελετές όμως δεν έχουν τελειώσει. Η «Ακολουθία της Αγάπης» θα κλείσει με τον πιο μεγαλειώδη συγκινησιακά τρόπο το τελετουργικό που ύμνησε τα Πάθη του Ιησού και την Ανάστασή του. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, στη Μονή του Αγίου Ιωάννη, η λειτουργία αυτή είναι αφιερωμένη στη δεύτερη Ανάσταση, μετά το πέρας της οποίας ο Ηγούμενος μοιράζει κόκκινα αβγά στους παρευρισκομένους, μια κίνηση που συμβολίζει την αέναη αναγέννηση της ζωής και της φύσης.
Ανάσταση στη Σύρο… των δύο εκκλησιών
Η αρχόντισσα των Κυκλάδων ξεχωρίζει για τις ομορφιές της, για την αρχιτεκτονική της αλλά και για το ότι αποτελεί από τα λίγα σημεία του κόσμου, όπου το Πάσχα των Ορθοδόξων εορτάζεται μαζί με το Πάσχα των Καθολικών σε μια κίνηση ύψιστης συμβολικής σημασίας ενότητας, ομόνοιας και ομοψυχίας.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, όλοι οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του νησιού βρίσκονται στους δρόμους, ακολουθώντας τους Επιταφίους. Το ιδιαίτερο στοιχείο είναι η συνύπαρξη των Επιταφίων από όλες τις Εκκλησίες της Ερμούπολης -καθολικές ή Ορθόδοξες. Από το ναό του Σαν Τζώρτζη (Αϊ-Γιώργη) στην Άνω Σύρο κι από την Ευαγγελίστρια στην Ερμούπολη πορεύονται οι Επιτάφιοι των Καθολικών, ενώ από τους ναούς Άγιος Νικόλαος, Κοίμηση της Θεοτόκου και Μεταμόρφωση του Σωτήρος ξεκινούν οι Επιτάφιοι των Ορθοδόξων. Την περιφορά των καθολικών Επιταφίων συνοδεύουν, αντί για εξαπτέρυγα, χιτώνες, σφουγγάρια και ζάρια κρεμασμένα σε κοντάρια, που συμβολίζουν τα Θεία Πάθη. Οι Επιτάφιοι συναντιούνται στη μεγαλοπρεπή πλατεία Μιαούλη.
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, κατά την πρώτη Ανάσταση και μετά το «Χριστός Ανέστη», το έθιμο στη Σύρο επιβάλλει το εκκωφαντικό χτύπημα από τους πιστούς των στασιδιών στις εκκλησίες της Σύρου. Ο επισκέπτης, όμως, θα εντυπωσιαστεί ακόμη περισσότερο το βράδυ της Ανάστασης, αν παρακολουθήσει τη λειτουργία στο καθολικό μοναστήρι του Αϊ-Γιώργη (Σαν Τζώρτζη) ή στην κορυφή του λόφου Δήλι, όπου βρίσκεται η ορθόδοξη εκκλησία της Αναστάσεως.
Εκεί, θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει πανδαισία πυροτεχνημάτων, τα οποία εκτοξεύονται και από τους δύο λόφους που δεσπόζουν πάνω από την Ερμούπολη.
Αξίζει να σημειωθεί πως οι Καθολικοί, μετά το «Χριστός Ανέστη», περιφέρουν το στολισμένο με λουλούδια άγαλμα του Χριστού, αφού στις εκκλησίες των Καθολικών δεν υπάρχουν εικόνες, παρά μόνο γλυπτές αναπαραστάσεις των αγίων και αναγεννησιακού τύπου τοιχογραφίες.
Τήνος, για μία αλλιώτικη εμπειρία
Το Πάσχα στην Τήνο έχει το δικό του χρώμα! Τη βραδιά της Μεγάλης Παρασκευής, έξι επιτάφιοι, στολισμένοι περίτεχνα από τα κορίτσια με βιολέτες συγκεντρώνονται στην εξέδρα της παραλίας στην πλατεία της Χώρας, στο λιμάνι. Μετά την αποχώρησή τους, ο Επιτάφιος του Ενοριακού Ναού Αγίου Νικολάου με τον εφημέριό του, ακολουθούμενος από πλήθος κόσμου, προχωράει προς την παραθαλάσσια περιοχή πρώην «Σπιτάλια», στην παραλία Βαθύ Κλαδάκι (λίγο έξω από το λιμάνι) όπου οδηγείται μέσα στη θάλασσα μαζί με τον παπά και ψέλνεται τρισάγιο για τους ναυτικούς.
Ο ξυλόγλυπτος επιτάφιος της Παναγίας, που είναι ο πιο μεγαλόπρεπος, μετά τη συνάντηση των επιταφίων στο λιμάνι, ανηφορίζει για την εκκλησία, όπου κρατείται ψηλά μπροστά από την είσοδο, για να περάσουν όλοι οι πιστοί από κάτω.
Το Μεγάλο Σάββατο πρωί, στη λειτουργία, όταν ο παπάς ψάλλει το «Ανάστα ο Θεός», περιφέρεται ένα πανέρι με φύλλα λεμονιάς, τα οποία οι πιστοί τα φυλάνε στα πορτοφόλια ή στις τσέπες τους για καλή τύχη. Το βράδυ της Ανάστασης γιορτάζεται πανηγυρικά κυρίως στη Χώρα, αλλά και σ’ όλα τα χωριά της. Στην Παναγία μοιράζονται στον κόσμο κόκκινα αβγά, στον περίβολο της εκκλησίας.
Την Κυριακή του Πάσχα, μετά το μεσημεριανό φαγοπότι, τελείται η λειτουργία της Αναστάσεως στο Ναό της Ευαγγελίστριας στη Χώρα. Τη Δευτέρα της Λαμπρής, στον Κτικάδο, μετά το τέλος της λειτουργίας στην εκκλησία του χωριού, γίνεται περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως σε όλες τις γειτονιές του. Στις δώδεκα το μεσημέρι, η καμπάνα καλεί όλο τον κόσμο, ντόπιους και τους ταξιδιώτες, στο χώρο κάτω από τον Ιερό Ναό, όπου βρίσκεται η λεγόμενη Κοινή Τράπεζα. Εκεί γίνεται η γιορτή της «Αγάπης», με φαγητό (σούπα μοσχάρι ή ψητό κρέας), τσιμπητά τυροπιτάκια και άφθονο κρασί.
