ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΑΡΗ ΣΥΜΒΟΥΛΙΔΗ
Αν και η Έδεσσα είναι κυρίως γνωστή για τους καταρράκτες της, η μεγάλη της ιστορία εγγυάται ότι υπάρχουν κάμποσα ακόμα αξιοθέατα.
Είναι άλλωστε μια αρχαία πόλη, που συνέχισε να κατοικείται και κατά τον Μεσαίωνα, γνωρίζοντας νέα ακμή επί Τουρκοκρατίας, όταν αναδείχθηκε σε σημαντικό διοικητικό κέντρο της Μακεδονίας. Δίπλα λοιπόν στο Γεωπάρκο των Καταρρακτών και στον χώρο των παλιών μύλων όπου έχει διαμορφωθεί το Υπαίθριο Μουσείου Νερού, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να περπατήσει για λίγο σε μια άλλη εποχή, μπαίνοντας στον Παραδοσιακό Οικισμό Βαρόσι.
Η λεγόμενη και «παλιά πόλη» κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού, ήδη από το 1983. Έπειτα, όταν έφυγαν και οι τελευταίοι της κάτοικοι ώστε να μετοικήσουν σε πιο ασφαλή οικοδομήματα, η Αρχιτεκτονική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης εκπόνησε μια μελέτη ανάπλασης που έγραψε τη δική της ιστορία, κερδίζοντας το πρώτο βραβείο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος για τη διατήρηση και προβολή της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς (1990). Χάρη σε αυτή τη μελέτη, το Βαρόσι εξελίχθηκε σε ένα από τα κύρια τουριστικά αξιοθέατα της σύγχρονης Έδεσσας.
Το Βαρόσι έχει τις ρίζες του στον Μεσαίωνα και είναι στενά συνδεδεμένο με την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς. Η αρχική καταστροφή του λεγόμενου και «Θεοφρούρητου Κάστρου των Βοδενών» από τους εισβολείς, η οποία ολοκληρώθηκε με τον σεισμό του 1395, είχε σαν αποτέλεσμα την επέκταση του βυζαντινού οικισμού έξω από τα παλιά τείχη και την ανάδυση νέων «μαχαλάδων». Μία λοιπόν από αυτές τις νέες γειτονιές ήταν και το Βαρόσι, το οποίο διαμορφώθηκε στον χώρο της αρχαίας ακρόπολης της Έδεσσας ως αμιγώς χριστιανική συνοικία. Τα παραδοσιακά σπίτια της νότιας πλευράς θα καίγονταν το 1944 από τους Γερμανούς, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ευτυχώς όμως η βόρεια πλευρά σώθηκε από τη φωτιά.
7 σημεία που αξίζει να προσέξετε ιδιαίτερα, περπατώντας στο Βαρόσι
Το περπάτημα στα λιθόστρωτα καλντερίμια του παραδοσιακού οικισμού θα σας απομακρύνει από το πολύβουο κέντρο της Έδεσσας, φέρνοντάς σας σε επαφή με έναν παλιότερο κόσμο, που ζούσε σε διαφορετικούς ρυθμούς. Σε κάποια κτίρια, όμως, αξίζει να σταθείτε ιδιαιτέρως.
Λαογραφικό Μουσείο
Φιλοξενείται στο παλιό αρχοντικό της οικογένειας Σιβένα και διαθέτει μια πλούσια συλλογή αντικειμένων, τα οποία θα σας ξεναγήσουν σε διάφορες πτυχές της ιστορίας του τοπικού πολιτισμού, συστήνοντάς σας τόσο την επαγγελματική ζωή των παλιών Εδεσσαίων (στην οποία περιλαμβανόταν και η σηροτροφία, αλλά και η κηροπλαστική), όσο και τα έθιμα της περιοχής, από τα μέσα του 19ου αιώνα ως τις αρχές της δεκαετίας του 1950. Εξαιρετικό κομμάτι, οι παραδοσιακές ανδρικές και γυναικείες φορεσιές, αλλά και το τμήμα με τα σπάνια βιβλία, όπου θα δείτε και μια Παλαιά Διαθήκη του 1753.
Παλαιά Μητρόπολη Έδεσσας
Ο ναός στο Βαρόσι που σήμερα τιμάται στο όνομα της Κοίμησης της Θεοτόκου (αρχικά ήταν αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού) λειτούργησε παλιότερα ως μητρόπολη της Έδεσσας, γι’ αυτό και οι ντόπιοι τον αποκαλούν «Παλαιά Μητρόπολη». Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με ξύλινη στέγη και υπερυψωμένο κεντρικό κλίτος, χτισμένη στην άκρη απότομου βράχου. Αξίζει να παρατηρήσετε τους κίονες και τα κιονόκρανα που έχουν ενσωματωθεί στην κατασκευή από υπολείμματα της παλαιοχριστιανικής εποχής (ένα κιονόκρανο, ειδικά, φέρει ανάγλυφες προτομές κριαριών και αετών), καθώς και το επιχρυσωμένο, ξυλόγλυπτο τέμπλο που χρονολογείται στον 19ο αιώνα. Ακόμα πιο εντυπωσιακές είναι όμως οι αποσπασματικά σωζόμενες τοιχογραφίες, κυρίως εκείνες που έχουν χρονολογηθεί γύρω στο 1385. Λόγω αυτών, αρκετοί θεωρούν ότι τότε χτίστηκε και η εκκλησία, δεν αποκλείεται ωστόσο να υπήρχε ακόμα παλαιότερος ναός, στην ίδια θέση.
Αρχοντικό Βαλάσα
Οι επισκέπτες στο Βαρόσι το θαυμάζουν ως ένα από τα ομορφότερα παλιά σπίτια του. Χτίστηκε το 1841, ως τυπικό μεν δείγμα της μακεδονικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα, μα με μία σημαντική διαφορά: η αυλή φιλοξενεί ιδιωτικό παρεκκλήσι. Όπως επίσης θα διαπιστώσετε μπαίνοντας, σώζεται ως τις μέρες μας όλος ο εσωτερικός διάκοσμος –κάτι που δεν συμβαίνει σε καμία άλλη κατοικία του παραδοσιακού οικισμού.
Οικία Γιούσμη
Είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδοσιακά κτίσματα της συνοικίας, καθώς στους βασικούς χώρους του διώροφου οικοδομήματος έχει ενσωματωθεί και σιροτροφείο («μπιζικλίκι», όπως το έλεγαν παλιότερα). Ο πρώτος όροφος είχε τον ρόλο της χειμερινής κατοικίας, ενώ ως θερινή χρησιμοποιούσαν τον δεύτερο όροφο.
Οικία Τσάμη
Η μακέτα της εκτίθεται στο Eθνολογικό Λαογραφικό Mουσείο της Θεσσαλονίκης, καθώς διαθέτει μια πολύ ξεχωριστή λεπτομέρεια: είναι το μοναδικό παράδειγμα παραδοσιακού σπιτιού στο οποίο υπήρξε μέριμνα για την κατασκευή εσωτερικού W.C. κατά την ανέγερσή του.
Ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου
Βρίσκεται δίπλα ακριβώς στο φρύδι του βράχου της παλιάς πόλης και είναι τρίκλιτη βασιλική μικρών διαστάσεων, χρονολογούμενη στον 14ο αιώνα. Το 1864 χρειάστηκε να γίνουν επισκευές μεγάλης κλίμακας, που θεωρείται ότι αλλοίωσαν τον αρχικό χαρακτήρα του ναού. Στο εσωτερικό μπορείτε να δείτε παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα που έχουν ενταχθεί στην κατασκευή από υπολείμματα κτιρίων του 5ου αιώνα μ.Χ., αυτό όμως που θα θαυμάσετε είναι ο τοιχογραφικός διάκοσμος: ένα έργο υψηλής ποιότητας, το οποίο χρονολογείται γύρω στο 1385 και φαίνεται να σχετίζεται με τα βυζαντινά καλλιτεχνικά ρεύματα που άκμαζαν τότε στη Θεσσαλονίκη.
Το Φρύδι του Βράχου
Στην άκρη του παραδοσιακού οικισμού, δίπλα στον Ναό των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, βρίσκεται ο λεγόμενος Ψηλός Βράχος. Οι ντόπιοι ανεβαίνουν συχνά εκεί για την εκπληκτική θέα που βλέπει κανείς στεκόμενος στο φρύδι του, προς τις χρωματιστές κοιλάδες της Πέλλας και τις πλαγιές του Βερμίου. Όταν ο καιρός είναι καθαρός, επίσης, διακρίνει κανείς την κορυφή του όρους Άθωνα, με το χαρακτηριστικό τριγωνικό σχήμα. Εκεί υπάρχει εντωμεταξύ και μια καφετέρια, από την οποία μπορείτε να απολαύσετε το τοπίο πίνοντας κάποιο ρόφημα.
