Είναι αλήθεια πως όσο συναρπαστική είναι η επίγεια εικόνα μιας πόλης, άλλο τόσο ανεξερεύνητος είναι ο κόσμος που βρίσκεται κάτω από αυτήν. Αυτό, φυσικά, ισχύει για όλες τις μεγάλες πόλεις – ειδικά τις αρχαίες – χωρίς καμία εξαίρεση. Και ποιο χαρακτηριστικότερο παράδειγμα υπόγειας αρχιτεκτονικής από τις βυζαντινές δεξαμενές νερού; Γνωστές ως κινστέρνες, οι υπόγειες αυτές δεξαμενές που θυμίζουν παλάτια λόγω του μεγέθους τους, τροφοδοτούσαν για αιώνες με νερό την Κωνσταντινούπολη μέχρι να ξεχαστούν οριστικά και να κρατήσουν την υπόγεια ομορφιά τους πνιγμένη στο υγρό σκοτάδι.
Βασιλική Κινστέρνα
Μιλώντας για κινστέρνες, δεν γίνεται να μην έχουμε στο μυαλό μας την Βασιλική Κινστέρνα στην Κωνσταντινούπολη. Με μέγεθος που θυμίζει στην κυριολεξία υπόγειο παλάτι βγαλμένο από ταινία, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ο χώρος 9.800 τετραγωνικών μέτρων χρησίμευε αποκλειστικά και μόνο για την αποθήκευση νερού.
Το πιο ιδιαίτερο είναι ότι για την κατασκευή της υπόγειας κινστέρνας μεταφέρθηκαν περισσότερες από 300 κολώνες από όλα τα μήκη και πλάτη της αρχαίας Μεσογείου για να στεγάσουν την τοξωτή οροφή του χώρου. Λένε ότι για αιώνες οι κάτοικοι της Πόλης είχαν ξεχάσει την ύπαρξη της υπόγειας δεξαμενής και έχτιζαν κανονικά σπίτια πάνω από την οροφή της. Πολλοί μάλιστα το θεωρούσαν και ευλογία κιόλας, γιατί σκάβοντας λίγο το πάτωμα μπορούσαν να ψαρεύουν φρέσκα ψάρια μόνο από την άνεση του σπιτιού τους.
Οι αιώνες αχρησίας συσσώρευσαν τεράστιες ποσότητες νερού στο εσωτερικό της δεξαμενής και χρειάστηκαν κάτι παραπάνω από δύο χρόνια για την πλήρη αποστράγγιση των υδάτων και την κατοπινή εξερεύνηση του χώρου. Λέγεται μάλιστα πως οι πρώτοι ερευνητές στην κινστέρνα πλοηγήθηκαν στον χώρο χρησιμοποιώντας βάρκες και φανάρια για να βλέπουν μέσα στο απόλυτο υγρό σκοτάδι.
Σήμερα, η κινστέρνα έχει πάψει να υδροδοτεί την σύγχρονη Κωνσταντινούπολη και λειτουργεί σαν μουσείο ή σαν πολιτιστικός πολυχώρος που φιλοξενεί ανοιχτές εκθέσεις γλυπτικής. Αν είστε φαν της underground εξερεύνησης, δεν έχετε παρά να πλοηγηθείτε στους ξύλινους διαδρόμους στο εσωτερικό της κινστέρνας μέχρι να βρείτε και την αναποδογυρισμένη Μέδουσα που για αιώνες βρισκόταν θαμμένη στα σκοτεινά νερά με το τρομαγμένο βλέμμα βυθισμένο στο σκοτάδι.
Κινστέρνα του Θεοδοσίου
Η τρίτη υπόγεια κιστέρνα της Κωνσταντινούπολης θα μπορούσε να θυμίζει χωρίς καμία αμφιβολία τη σάλα ενός υπερπολυτελούς παλατιού. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό που κάνει την κινστέρνα τόσο εντυπωσιακή είναι το είδος των κιόνων της. Παρότι πιο μικρή από τις προηγούμενες δύο, η Κινστέρνα του Θεοδοσίου είναι γεμάτη κολώνες κορινθιακού και δωρικού τύπου που σε συνδυασμό με τις τοξωτές οροφές, δίνει την εικόνα ενός πολυτελούς χώρου που δύσκολα θα πίστευε κανείς ότι κάποτε ήταν σκοτεινός και γεμάτος νερό.
Η κινστέρνα κατασκευάστηκε κάπου στον 5ο αιώνα μ.Χ. περνώντας από διαφορετικές φάσεις μέχρι την πλήρη ολοκλήρωση της. Για αιώνες μέχρι την Άλωση της Πόλης, η κινστέρνα είχε ξεχαστεί τελείως και κανείς δεν ήξερε ότι καν υπήρχε. Ωστόσο, στις αρχές του 20ού αιώνα, ο χώρος μετατράπηκε σε οθωμανικό κονάκι, το οποίο είχε όμως άδοξη τύχη λόγω των ραγδαίων εξελίξεων που οδήγησαν στο τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από τότε και μέχρι το 1991, ο χώρος λειτουργούσε άλλοτε σαν δημαρχείο ή δημόσιο γραφείο. Ωστόσο, κάπου στο 1991 και μετά παρέμβαση της UNESCO, η κινστέρνα σταδιακά αποκαταστάθηκε από την τραγική κατάσταση στην οποία βρισκόταν και κατέστη οριστικά το 2018 επισκέψιμη στο γενικό κοινό.
Κινστέρνα του Φιλοξένου
Αν και για χρόνια ήταν σφραγισμένη στο ευρύ κοινό εξαιτίας της συνεχούς ροής υδάτων και της έλλειψης στατικότητας, η δεύτερη μεγαλύτερη σε μέγεθος κινστέρνα της Πόλης είναι ένας πραγματικός λαβύρινθος από πανύψηλες μαρμάρινες κολώνες. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός ότι ο χώρος στα τουρκικά είναι γνωστός ως «Χίλιες και μια κολώνες».
Αν και, βέβαια, ο αριθμός των κιόνων στην κινστέρνα δεν ξεπερνά τις 230, η λέξη υποδηλώνει την έκπληξη που προκαλεί η εξαιρετικά πυκνή τοποθέτηση πολύ ψηλών κιόνων που ξεπερνούν τα 10 μέτρα σε ύψος. Μπαίνοντας στην κινστέρνα, αισθάνεστε ένα δέος να σας κυριεύει κοιτάζοντας τις θεόρατες κολώνες να είναι η μία τόσο κοντά στην άλλη και δεν είναι τυχαίο, άλλωστε πως σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ειδικών, η Κινστέρνα του Φιλοξένου είχε χωρητικότητα που ξεπερνούσε τα 40.000 κυβικά μέτρα νερού.
Μετά από πολυετείς αναστηλώσεις, σήμερα ο χώρος είναι επισκέψιμος και λειτουργεί ως μουσείο δίνοντας σας την ευκαιρία να πάρετε μια γεύση με έντονη ρωμαϊκή αύρα μέσα από έναν ψυχαναγκαστικά οργανωμένο λαβύρινθο κιόνων.
