Στηβ Γιανάκος: Το ελληνικό μου παρελθόν… είναι το ελληνικό μου παρόν

Ενας από τους πιο σημαντικούς εικαστικούς καλλιτέχνες διεθνώς τυγχάνει να είναι ελληνικής καταγωγής. Ο ελληνοαμερικανός Στηβ Γιανάκος αποτελεί μια από τις ενδιαφέρουσες περιπτώσεις μιας μετα-ποπ εικαστικής γλώσσας, τον θαυμασμό στο έργο του οποίου έχουν εκφράσει, μεταξύ άλλων, διεθνώς κορυφαίες μορφές της Pop Art όπως ο Ρόι Λιχτενστάιν. Ο άνθρωπος που αποδόμησε την αμερικανική κοινωνία και κουλτούρα, από την αισιοδοξία του baby boom, την ψυχροπολεμική εικονογραφία έως τα κινήματα αμφισβήτησης, πρωτοεμφανίστηκε στην κορύφωση του φαινομένου της Pop Art στην Αμερική – και συγκεκριμένα το 1966. Χρειάστηκε, ωστόσο, να περάσουν πάνω από τριάντα χρόνια για να εκθέσει στην πατρίδα των γονιών του. Στο πλαίσιο της έντονης εκθεσιακής δραστηριότητάς του στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια (αν και εκκρεμεί ακόμη η καταξίωσή του σε μουσειακή κλίμακα), ο Στηβ Γιανάκος εκθέτει την πρόσφατη δουλειά του, με τίτλο ” I…Loop de Loop….” έργα μεγάλων διαστάσεων του 2022 στην γκαλερί Citronne ως την Παρασκευή 24 Μαρτίου 2023. Η ενότητα αυτή πλαισιώνεται και από έξι παλαιότερα έργα, αναφορές στην προηγούμενη δουλειά του. Πρωταγωνιστής στο προκλητικό έργο του Γιανάκου – το οποίο αρνείται να ενταχθεί σε κατηγορίες – είναι μια non-binary φιγούρα, ένα ανδρικό πρόσωπο με τσιγκελωτό μουστάκι που τοποθετείται σε διαφορετικά γυναικεία σώματα υπογραμμίζοντας το gender-bender.

Για το πώς αντιμετωπίζει ο, 85 ετών σήμερα, Στηβ Γιανάκος ζητήματα των σαρωτικών κοινωνικών και ανθρωπολογικών αλλαγών που συντελούνται εδώ και κάποια χρόνια, για το ελληνικό του παρελθόν, παρόν (και μέλλον;), τη σεξουαλικότητα στη ζωή και το έργο του, τη διαδικασία δημιουργίας ενός έργου, τη σχέση του με μορφές – θρύλους της Pop Art αλλά και τη «βρωμιά», όπως έχει ειπωθεί της τέχνης του, ο Στηβ Γιανάκος παραχώρησε συνέντευξη στην HuffPost.

Ευκαιρία δίνει, μεταξύ άλλων, η εκδήλωση στην γκαλερί Citronne την Παρασκευή 17 Μαρτίου 2023 (ώρα 18.30) στο πλαίσιο της οποίας ο Θανάσης Μουτσόπουλος κι ο Ηλίας Καφούρος θα συνομιλήσουν με θέμα: «Ο Στηβ Γιανάκος και το περθώριο της Pop Art».

– «Το έργο του Στηβ Γιανάκος το 2023 εμφανίζεται στην πιο πυκνή και πολύπλοκη μορφή του», γράφει ο αν. Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, ΕΜΠ, Θανάσης Μοτσόπουλος στον δίγλωσσο κατάλογο που συνοδεύει την τελευταία έκθεσή σας η οποία φιλοξενείται στην γκαλερί Citronne. Συμφωνείτε;

Βρίσκομαι σε μια ιδιαίτερα προνομιούχο περίοδο της ζωής μου αυτή τη στιγμή. Έχω όλα όσα χρειάζομαι και βρίσκω το νήμα και την σύνδεση της δουλειάς μου σε συνάρτηση με τον θεατή. Αντί να γίνεται πολύπλοκο, νομίζω ότι έχει γίνει πιο απλό. Φυσικά τα θέματα της καθημερινότητας, με τα οποία ασχολούμαι, έχουν γίνει πιο σύνθετα.

– Η δουλειά σας χαρακτηρίζεται «από δυνατές εικόνες και οι αφηγήσεις οι οποίες προκαλούν έκπληξη, δυσπιστία, αμηχανία ακόμη και απειλή στον θεατή», γράφει στο δικό της, εισαγωγικό της έκθεσης, κείμενο η διευθύντρια της Citronne Gallery, Τατιάνα Σπινάρη – Πολλάλη, δρ. Ιστορίας της Τέχνης κι επιμελήτρια της έκθεσης. Είναι στην πρόθεσή σας να δημιουργήσετε αυτά τα συναισθήματα;

Θα ήταν υπέροχο αν τα κατάφερνα. Ολοι επιθυμούμε το ίδιο πράγμα, την ευτυχία. Δυστυχώς, μερικοί άνθρωποι βρίσκουν την ευτυχία πατώντας πάνω σε άλλους ανθρώπους. Το να κάνω τους ανθρώπους να γελούν είναι πολύ απολαυστικό για εμένα, δεδομένου ότι και εγώ γελάω με τον εαυτό μου. Η δικιά μου «stand up» σκηνή είναι ο καμβάς μου.

– Ποια είναι η διαδικασία μέσω της οποίας εργαστήκατε πάνω σ′ αυτά τα έργα; Σας ρωτώ διότι το τελικό «προϊόν» είναι «on canvas» χωρίς την παρέμβαση ή εμπλοκή του καλλιτέχνη

Ολη μου η δουλειά γίνεται στο χέρι σε κάποια φάση. Αυτό ήταν περισσότερο εμφανές στο ξεκίνημα παρ′ ότι τώρα (που) έχω μεγάλη πίστη στο μέλλον και θα ήθελα να βρισκόμουν εδώ τα επόμενα πενήντα χρόνια για να δω τι συμβαίνει. Τι θα γινόταν (λόγου χάρη) αν έμπαινες μέσα σε ένα άδειο χώρο και δεν υπήρχε τίποτα, κι όλα ήταν στο μυαλό σου, γιατί αυτό ήθελες. Από την άλλη ένα αιδ…ο θα είναι πάντα ένα αιδ…ο.

– Τι βρίσκεται πίσω από το γεγονός ότι το χέρι του καλλιτέχνη δεν είναι παρόν στο τελικό στάδιο δημιουργίας ενός έργου;

Επιθυμώ να δουλεύω μ′ άλλους ανθρώπους. Το 1960, ενώ φοιτούσα στο Ινστιτούτο Pratt, είχα ένα συνεργάτη και δημιουργήσαμε υπέροχα πράγματα. Μετά ξεκίνησα να εργάζομαι μόνος μου, σαν μοναχός, αλλά κι αυτό ήταν Οκ. Η απομόνωση για τον καλλιτέχνη μπορεί να λειτουργήσει διττά, κάτι ωστόσο ιδιαίτερα ριψοκίνδυνο για μένα στα τρυφερά μου χρόνια, τη χρυσή εποχή μου.

– Γεννηθήκατε στη Νέα Υόρκη το 1938 και ξεκινήσατε να αναπτύσσετε την καλλιτεχνική σας γλώσσα στα μέσα της δεκαετίας του ’60 εν μέσω της έκρηξης της Pop Art. Από την αρχή, ωστόσο, αφαιρέσατε το χρώμα. Μια Pop Art χωρίς χρώμα είναι μια ξεχωριστή και ιδιαίτερη Pop Art δεν συμφωνείτε;

Η POP ήταν υπέροχη διότι σου έλεγε αυτό που ήδη ήξερες… Οπως «Ουάου» (να) μια κονσέρβα σούπας. Το χρώμα ήταν εκεί γιατί η κονσέρβα είχε χρώμα. Με ενδιέφερε, όμως, περισσότερο η αφήγηση, όπως «Ασχημα κορίτσια με μεγάλα β…ζια», κάτι που δεν χρειαζόταν χρώμα.

– «Το έργο του Γιανάκου, όμως, παρά τις εμφανείς ομοιότητες με την Pop Art εμφανίζει μια βρωμιά, μια αλητεία και μια σκληρότητα άγνωστη στη mainstream Pop Art», γράφει επίσης ο Θανάσης Μουτσόπουλος. Σε τι βαθμό σας επηρέασε η Pop Art;

Η βρωμιά είναι σχετική. Πιστεύω ότι ένας βαρετός πίνακας είναι βρωμιά. Η Pop Art το είπε όπως ήταν, (εγώ) προσπαθώ να το λέω όπως είναι.

– «Πριν μερικά χρόνια σκέφτηκα να χαρακτηρίσω μια τάση στη σύγχρονη τέχνη με τον όρο Ποπ Αλλόκοτο, βασιζόμενος εν πολλοίς στο έργο του Στηβ Γιανάκος», καταλήγει. Βρίσκεται αυτόν τον χαρακτηρισμό επιτυχή;

Δεννννννν ξέρω. Παραμένω απλά το αγόρι της Μαμάς μ′ ένα πολύ καλό DNA.

– Ο Ρόι Λιχτενστάιν εξέφραζε συχνά τον θαυμασμό του για τη δουλειά σας. Ποιους καλλιτέχνες θαυμάζετε και σας έχουν επηρεάσει βαθιά;

Δεν θα μπορούσα να σκεφτώ ένα καλύτερο κομπλιμέντο. Ο Ρόι ήταν γενναιόδωρος, ευγενής κι αστείος, όπως κι η όμορφη γυναίκα του, η Ντόροθι. Δεν νομίζετε ότι είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι όλοι οι καλοί καλλιτέχνες έχουν όμορφες γυναίκες; Εν πάση περιπτώσει, θα μπορούσα να σας πω εκατοντάδες. Αλλά είχα (και) μια δια βίου αγάπη για τον Ότο Σόγκλοου.

– Το αντρικό πρόσωπο με το μουστάκι που τοποθετείται σε διαφορετικά γυναικεία σώματα μας θυμίζει άντρες από την ιδιαίτερή σας πατρίδα, την Κρήτη. Αναγνωρίζετε το ελληνικό πολιτισμικό σας DNA ως ισχυρό στη δουλειά σας;

Αν αυτό ίσχυε, δεν θα μπορούσα ποτέ να επιστρέψω στα Χανιά. Φυσικά η «καλή τέχνη» κάνει τον θεατή να σκεφτεί τη δική του κατάσταση (σ.σ. το τι πιθανώς θα ίσχυε για εκείνον).

– Ενθυμούμενη επίσης το έργο σας «Two Greek boys waiting on tables» («Δύο Ελληνόπουλα που περιμένουν σε τραπέζια») θα ήθελα να ρωτήσω αν σας επηρεάζει πάντα το ελληνικό σας παρελθόν;

Το ελληνικό μου παρελθόν… είναι το ελληνικό μου παρόν. Φοράω ένα κουμπί που λέει «Γίνε τυχερός» ( “Get lucky”). Οι γονείς μου μου έδωσαν τα πάντα, από την αρχή μέχρι το τέλος. Ειδικά το DNA μου.

– Περνάτε τα καλοκαίρια σας στα Χανιά. Σε ποιο στάδιο της ζωής σας ξεκινήσατε; Πότε πρωτοήρθατε στην Ελλάδα; Θυμάστε αυτό το ταξίδι;

Ναι, το θυμάμαι πολύ καλά. Ημουν 21 ετών κι ήρθαμε στην Κρήτη με τους γονείς μου. Ήταν μαγευτικό, σαν να πηγαίνω στο φεγγάρι. Tώρα συνειδητοποίησα ότι είχα δύο ζωές. Θυμάμαι τον πατέρα μου που κατά λάθος πυροβόλησε μια αγελάδα γειτόνων και έπρεπε να πληρώσει για αυτό.

– Σας ενδιέφερε πάντα το θέμα της σεξουαλικότητας;

Πάντα…όχι μόνο ως θέμα…

– Συμφωνείτε ότι διαχειρίζεστε το θέμα του φύλου με ουσιαστικό τρόπο και όχι για αισθησιασμό;

(Αυτό) έχει να κάνει με τα νεότερα και το τι συμβαίνει στον κόσμο…….Στην εποχή μου… ο γκέι ήταν γκέι και ο στρέιτ ήταν στρέιτ. Δεν μπορώ να αποφύγω να διασκεδάσω διαβάζοντας στην εφημερίδα για ένα νεαρό αγόρι που κόβει το πουλί του, για να γίνει κορίτσι.

– Πόσο σημαντικοί είναι οι τίτλοι στη δουλειά σας – σαν να κλείνετε το μάτι στον θεατή;

Οι τίτλοι είναι σημαντικοί, γιατί μπορείς να πεις την ιστορία δύο φορές. Αλλάζουν τα πάντα στην εικόνα (ενός έργου), ειδικά όταν ο τίτλος δεν έχει νόημα.

– Στο έργο σας «Untitled» («Χωρίς τίτλο») που απεικονίζει το Άγαλμα της Ελευθερίας με ένα κύπελλο από το Strarbucks επιχειρείτε έναν σκληρό σχολιασμό για τον καταναλωτισμό. Συμφωνείτε ότι η δουλειά σας αντανακλά αυτό που συμβαίνει γύρω σας;

Το έργο αυτό είναι πραγματικά για τη χαρά και τη λύπη της απώλειας και την αυταπάτη. Είμαι από αυτούς τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι τα καλύτερα πράγματα γίνονται όταν δεν τα περιμένεις και τα χειρότερα όταν τα θέλεις.

– Συμφωνείτε ότι διαπραγματεύεστε διαχρονικά και επίκαιρα θέματα;

Σκεφτόμουν τις προάλλες πως όλα έχουν γίνει κλισέ…..ακόμα και η τέχνη… η περιοχή που το έχει αποφύγει αυτό είναι η ποίηση. Το υψηλότερο της καθαρής έκφρασης. Ο λόγος που οι ποιητές είναι τόσο λυπημένοι είναι επειδή είναι γεμάτοι ευτυχία.

– Συμφωνείτε επίσης ότι είστε μια σπάνια περίπτωση Έλληνα εικαστικού που είναι πολύ γνωστός στο εξωτερικό;

……………Δεννννν ξέρω

– Θα θέλατε να μάθετε ελληνικά αν δεν γνωρίζετε τη γλώσσα; Σκεφτήκατε ποτέ να έρθετε να ζήσετε και να εργαστείτε μόνιμα στην Ελλάδα;

Malista…….Efharistopoli…………Θα ήταν ένα τέλειο τέλος σε μια γοητευτική ιστορία.