Ενας ταξιδιώτης στην Κεφαλονιά του 1840…

Είναι η τέταρτη συνέχεια μιας σειράς άρθρων για τα Ιόνια Νησιά που δημοσιεύτηκαν στο αγγλικό περιοδικό το καλοκαίρι του 1840. Τα σχετικά φύλλα βρίσκονται όλα στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη. Του άρθρου δεσπόζει γκραβούρα («Άποψη της πόλεως Αργοστολίου, Κεφαλονιά»).

Όπως και κάθε ταξιδιωτική περιγραφή, και το κείμενο αυτό «ελέγχεται» για την ακρίβεια των γεωφυσικών, ιστορικών και ανθρωπολογικών στοιχείων που παραθέτει. Δεν είναι τίποτε περισσότερο από τη ματιά ενός ανθρώπου που επισκέφτηκε τα νησιά την εποχή εκείνη και κατέγραψε τις εμπειρίες του. Η μετάφραση, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, επέλεξα να είναι όσο κοντύτερα γίνεται στο πρωτότυπο, εις βάρος της «ροής» του λόγου και της λογοτεχνικότητας, για να μπορεί ο αναγνώστης να βρεθεί όσο το δυνατόν πιο κοντά σ’ αυτή τη μαρτυρία. Το απόσπασμα που αφορά την Κεφαλονιά έχει ως εξής:

«Η Κεφαλονιά είναι το μεγαλύτερο από τα Ιόνια Νησιά, μολονότι υστερεί έναντι της Κέρκυρας ως προς την πολιτική επιρροή. Το μήκος του νησιού είναι περίπου 32 μίλια,[1] το πλάτος 18 μίλια [2] και το εμβαδόν περίπου 348 τετραγωνικά μίλια.[3] Η περιφέρεια, κατά μήκος της ακτής, 150 μίλια.[4] Και απέχει περίπου 24 μίλια από την Ελλάδα.

Το νησί είναι εξαιρετικά ορεινό και βραχώδες. Μια σειρά από λόφους το διατρέχουν από Βορρά προς Νότο. Στο νοτιότερό του άκρο βρίσκεται το υψηλότερο βουνό των Ιονίων Νήσων, που ονομάζεται Montagna Nagra ή Μαύρο Βουνό. Η κορυφή του βουνού αυτού καλύπτεται συνήθως με χιόνι γύρω στα μέσα Δεκεμβρίου, το οποίο σπανίως εξαφανίζεται από την κορυφή του πριν από τα μέσα Μαΐου. Το βουνό, στις αναμνήσεις πολλών από τους τωρινούς κατοίκους ήταν καλυμμένο σχεδόν ως την κορυφή του, στη βόρεια πλευρά με δέντρα δάσους, κατά κύριο λόγο κουκουναριές και έλατα, τα οποία πριν τριάντα ή σαράντα χρόνια καταστράφηκαν ολοκληρωτικά, αφού πυρπολήθηκαν από κάποια κακόβουλα άτομα που ανήκαν σε μια από τις φατρίες που είχαν την εποχή εκείνη επιφέρει διχασμό στο νησί. Από τότε, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων, ολόκληρο το νησί, αλλά ειδικά οι κοιλάδες κοντά στο βουνό, έχουν υποστεί μεγαλύτερες καιρικές μεταστροφές, ως συνέπεια ανέμων και καταιγίδων και ρευμάτων που βρήκαν ελεύθερο χώρο να συγκεντρωθούν και να κατευθυνθούν ορμητικά προς τα πεδινά εδάφη από κάτω με ανεμπόδιστη ταχύτητα και μανία. Ο κ. Muir αναφέρει:

Τούτη τη στιγμή η βόρεια πλευρά του βουνού αυτού παρουσιάζει μια πολύ παράξενη και μελαγχολική για μένα όψη. Συλλάβετε με το νου σας ολόκληρη την κατωφέρεια ενός υψηλού βουνού, πυκνά σπαρμένη για μίλια ολόκληρα με ασπρισμένους, γυμνούς κορμούς δέντρων, ολότελα απογυμνωμένους από το φλοιό τους, και χωρίς ούτε ένα φύλλο. Πολλοί από αυτούς τριάντα ή σαράντα πόδια ψηλοί, εμφανίζονται, από τις ποικίλες διακλαδώσεις τους και τα μαραμένα κλαριά τους να παίρνουν τα πιο αλλόκοτα (γκροτέσκα) και ακόμη και αποκρουστικά σχήματα.

Οι Βορειοανατολικοί άνεμοι είναι εξαιρετικά θυελλώδεις και εμφανίζονται με μεγάλη συχνότητα κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών. Το καλοκαίρι εμφανίζονται με μεγαλύτερη κανονικότητα, και γενικά πνέουν από την ανατολή του ηλίου μέχρι μετά το μεσημέρι, από κάποιο σημείο μεταξύ της Ανατολής και του Νότου. Από το μεσημέρι μέχρι το μεσονύκτιο γενικά πνέουν περίπου από βορειοδυτικά. Μεταξύ του μεσονυκτίου και της ανατολής του ηλίου συνήθως επικρατεί νηνεμία. Βροχοπτώσεις παρατηρούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά ο μήνας Νοέμβριος είναι εκείνος που θα μπορούσε να οριστεί ως «η βροχερή περίοδος» των Ιονίων Νήσων. Στις αρχές περίπου του μήνα, η βροχή πέφτει καταρρακτωδώς, συνοδευόμενη από σφοδρές καταιγίδες, από βροντές και αστραπές. Η κατάσταση αυτή της ατμόσφαιρας διαρκεί από τέσσερις έως έξι μέρες, και ακολουθείται από μια ευχάριστη ήπια περίοδο που ονομάζεται «το μικρό καλοκαίρι». Στην Κεφαλονιά σημειώνονται συχνά σεισμοί, αλλά σπάνια προκαλούν μεγάλες ζημιές. Σπανίως διαρκούν περισσότερο από τρία ή τέσσερα δευτερόλεπτα. Την μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίζουν κατά το καλοκαίρι, όταν φυσάει ο άνεμος «Σιρόκκος», και συνήθως ακολουθούνται ή προαναγγέλλονται από έναν θόρυβο σαν θρόισμα στον αέρα.

Ο κόλπος της Κεφαλληνίας εισδύει στον χερσαίο όγκο σε απόσταση περίπου έξι μιλίων. Είναι μάλλον δύσκολες τόσο η είσοδος όσο και η έξοδος από αυτόν, πράγμα που οφείλεται στο φιδίσιο σχήμα του, αλλά προσφέρει ένα ευρύχωρο και βολικό λιμάνι για τη ναυσιπλοΐα. Η είσοδος στο λιμάνι είναι εξαιρετικά γραφική. Το βλέμμα συναντά σε ποικίλους συνδυασμούς ένθεν και ένθεν σύδεντρα και φυτείες, που «σπάνε» με ένα φόντο από μεγαλόπρεπα βουνά. Στα αριστερά, στη δυτική πλευρά του κόλπου, τρία μίλια από την είσοδό του, στέκει η πόλη του Ληξουρίου. Μπροστά από την πόλη, ο κόλπος απλώνεται σ’ ένα «παρακλάδι» με διεύθυνση νοτιοανατολικά για τρία μίλια. Και στη χερσόνησο που δημιουργείται από αυτό το παρακλάδι, και δίπλα στη θάλασσα, βρίσκεται το Αργοστόλι, η πρωτεύουσα του νησιού, χτισμένη πάνω σε μια επίπεδη λωρίδα γης, πάνω στη δυτική πλευρά του κόλπου, στο άκρο μιας στενής γλώσσας γης που προαναφέρθηκε , και η οποία έχει μήκος περίπου 3,5 μίλια, δίχως να υπερβαίνει τα δύο μίλια πλάτος στο φαρδύτερο σημείο της, και βαθμιαία γίνεται στενότερη, μέχρι που τερματίζεται στο σημείο εκείνο όπου σχηματίζεται το βόρειοδυτικό άκρο του κόλπου. Η πόλη βρίσκεται περίπου στο κέντρο αυτής της ράχης .

Η πόλη του Αργοστολίου, σύμφωνα με τον κ. Hennen, αποτελείται από δύο κύριους δρόμους οι οποίοι έχουν διεύθυνση προς Βορρά και προς Νότο, και πολλούς κάθετους δρόμους και δρομίσκους. Ο ένας κύριος δρόμος, δηλαδή αυτός που βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα, έχει μήκος περίπου ένα μίλι και τέταρτο, και είκοσι πόδια πλάτος. Ο άλλος κύριος δρόμος δεν έχει τέτοιο μήκος. Η πόλη είναι ανοικτή και αυξάνεται ραγδαία σε μέγεθος. Έχει περίπου τρία μίλια περιφέρεια. Οι δρόμοι είναι όλοι πολύ στενοί αλλά ικανοποιητικά στρωμένοι. Τα σπίτια είναι γενικά διώροφα, με μέτωπο προς τα βορειοανατολικά. Είναι κατασκευασμένα από πέτρα, και σοβαντισμένα με ασβέστη και terra rosa,[5] και σκεπασμένα με κεραμίδια. Το μέσο μέγεθος των δωματίων είναι περίπου δεκατέσσερα τετραγωνικά πόδια, και είναι πολύ χαμηλά. Τα ταβάνια είναι ασοβάντιστα. Μόνο τα πατώματα είναι γενικά από ξύλο. Τα παράθυρα έχουν τζάμια, τα οποία είναι τοποθετημένα με χαλαρό τρόπο, χωρίς στόκο. Προκειμένου τα σπίτια να είναι ικανά να αντέξουν τις σεισμικές δονήσεις, έχουν περιοδικά σιδερένιες μέγγενες σε διάφορα σημεία των τοίχων.

Ένα μικρό τετράπλευρο καταλαμβάνει το κέντρο της πόλεως, όπου βρίσκεται η αγορά. Αυτό είναι στρωμένο με ταφόπετρες που μεταφέρθηκαν από τα ερείπια της Σάμης. Η γέφυρα του Δραπάνου, οι οποία διασχίζει τον κόλπο στο νότιο άκρο του Αργοστολίου, παρέχει μια εξαιρετική οδό ανάμεσα στην πόλη και την επαρχία, μέσω της οποίας η επικοινωνία συντομεύει κατά τέσσερα ή πέντε μίλια και έτσι αποφεύγεται ένας ιδιαίτερα δύσβατος ορεινός δρόμος γύρω από τη λίμνη προς όφελος των χωρικών, οι οποίοι πρέπει να μεταφέρουν τα είδη τους στην αγορά της πόλης. Οι τοίχοι της γέφυρας είναι από ασβεστόλιθο, και αντί για καμάρες (αψίδες) δυνατά μαδέρια από βαλανιδιά έχουν ριχθεί κατά πλάτος, συνδέοντας οριζόντια τον σκελετό της γέφυρας.

Στο Αργοστόλι υπάρχει ένα Μουσείο, το οποίο τώρα αποτελεί ιδιωτική περιουσία μιας οικογένειας. Υπάρχουν επίσης αρκετά καφενεία, όπου συχνάζουν οι άρρενες κάτοικοι. Κάθε άντρας φέρνει μαζί του την πίπα και τον καπνό του, και πίνει τον καφέ του καθώς καπνίζει. Στις πέντε η ώρα το απόγευμα συνήθως συνέρχεται η ομήγυρις, και παραμένει εκεί μέχρι τις οκτώ, οπότε επιστρέφουν στα σπίτια τους για να δειπνήσουν. Όταν ολοκληρώσουν το γεύμα τους αυτό, περνούν και πάλι στα καφενεία, είτε συμμετέχοντας μαζί με άλλους σε χαρτοπαίγνια, η αλλιώς καπνίζοντας και συζητώντας. Σ’ αυτά τα μέρη είναι που ένας ξένος μπορεί να αποκτήσει περισσότερη αντίληψη για τους ντόπιους κατοίκους παρά στα ίδια τους τα σπίτια. Οι κάτοικοι της Κεφαλονιάς λέγεται ότι είναι πολύ πιο ενεργητικοί από εκείνους της Κέρκυρας. Είναι πολύ πιο επιχειρηματικά πνεύματα, ιδίως στα εμπορικά και ναυτικά θέματα.

Η άλλη πόλη για την οποία κάναμε λόγο, το Ληξούρι, εμφανίζει αξιόλογη ομοιότητα με το Αργοστόλι. Είναι η κύρια πλουτοπαραγωγική πηγή οίνου και σταφίδας. Στις περιοχές που γειτνιάζουν άμεσα με το Αργοστόλι και το Ληξούρι, υπάρχουν κάποιοι σύγχρονοι δρόμοι σε αρκετά καλή κατάσταση. Αλλά στα ενδότερα ήταν πολύ κακοί οι δρόμοι, ωστόσο τώρα καλυτερεύουν ραγδαία. Μόλις και μετά βίας υπάρχουν κάποιες διασταυρώσεις. Η επικοινωνία ανάμεσα στα χωριά της ενδοχώρας γίνεται με μονοπάτια που περνούν κατά μήκος των άκρων φαραγγιών. Όλες οι επίγειες μεταφορές στην επαρχία γίνονται με μουλάρια και γαϊδούρια, αλλά υπάρχει και μια αξιόλογη συγκοινωνία που γίνεται με βάρκες και καΐκια.

Λίγα είναι τα προϊόντα της Κεφαλονιάς, κυρίως κρασί και λάδι. Υπάρχουν δύο διάσημα οινοπνευματώδη προϊόντα, που χαίρουν πολύ μεγάλης εκτίμησης σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, και χρωστούν το υψηλό τους άρωμα στα αρωματικά φυτά, τα οποία αφθονούν στο νησί. Εξάγουν μια μικρή ποσότητα μπράντυ, τοπικής παρασκευής. Επίσης παράγουν ρούχα από χοντρό ύφασμα και υφαντά, καθώς και μικρές ποσότητες μεταξιού. Φτιάχνουν ένα χοντρό είδος τάπητα από τρίχωμα κατσίκας και μαλλί, αλλά όχι σε μεγάλη έκταση, όπως και κουβέρτες.

Όταν ο κ. Kendrick έγραψε, το 1822, η διάρκεια της καλλιέργειας της γης στην Κεφαλονιά ήταν ως επί το πλείστον ετήσια. Η πλειοψηφία των ιδιοκτητών γης ωστόσο συμφωνούσαν με τους υποτελείς, οι οποίοι καλλιεργούσαν τη γη με αντάλλαγμα ένα συγκεκριμένο μερίδιο των καρπών, αφού το χρήμα δεν «περνούσε» στις μεταξύ τους συναλλαγές. Με αυτόν τον τρόπο ο χωρικός καταστρεφόταν αν τύχαινε κακή περίοδος. Μη έχοντας στα χέρια του κάποιο κεφάλαιο, πάνω στο οποίο θα μπορούσε να εξασφαλίσει την επιβίωσή του, ήταν αναγκασμένος να πουλήσει το μερίδιό του σε χαμηλή τιμή, και συνήθως να δανειστεί χρήματα με υψηλό επιτόκιο. Αν οι τιμές στην αγορά ήταν σε υψηλά επίπεδα ο έμπορος δεν αγόραζε. Γιατί τα νησιά στο Αρχιπέλαγος σίγουρα εκμεταλλεύονταν την ευκαιρία και προωθούσαν το δικό τους προϊόν στην αγορά σε χαμηλότερα επίπεδα τιμών. Επομένως, ο χωρικός ήταν υποχρεωμένος να πουλήσει σε ανάλογα επίπεδα τιμών, ή να μην πουλήσει καθόλου. Το αποτέλεσμα ήταν να κερδίζει για την ολοχρονική του εργασία περίπου τρεις πένες την ημέρα. Ο κύριος Kendrick ήταν μάρτυρας των κακών συνεπειών αυτής της τακτικής συναλλαγών μεταξύ γαιοκτημόνων και καλλιεργητών της γης, με την οποία οι τελευταίοι έπαιρναν προϊόντα, αντί για χρήματα, από την εργασία τους. Ο πατέρας ενός χωρικού είχε πεθάνει, και οι ιερείς αρνήθηκαν να θάψουν το νεκρό, αν ο χωρικός δεν έδινε στην εκκλησία έξι λαμπάδες που κόστιζαν τρία σελίνια καθεμιά. Η απαίτηση αυτή, και κάποια άλλα αναπόφευκτα έξοδα τον υποχρέωσαν να πουλήσει κρασί σε τιμή 3 σελίνια το βαρέλι, το οποίο τρεις μήνες μετά θα του είχε αποδώσει 10 σελίνια το βαρέλι. Πολλές βελτιώσεις στο σκέλος αυτό των εμπορικών διακανονισμών του νησιού έχουν λάβει χώρα λόγω της επιρροής των διαδοχικών Ύπατων Αρμοστών που είχαν σταλεί από την Αγγλία.

Κατακόμβες έχουν ανακαλυφθεί από τους Βενετούς, τους Γάλλους και τους Άγγλους στα νοτιοδυτικά του Αργοστολίου, στις οποίες βρέθηκαν τα απομεινάρια αρχαίων πολεμιστών, πλήρως ντυμένων με τις πολεμικές τους στολές, των οποίων τα κόκαλα κονιορτοποιούνταν με την ελάχιστη πίεση. Οι Βενετοί άνοιξαν έξι κατακόμβες το 1647, και έστειλαν τα αρχαιολογικά ευρήματα που βρίσκονταν σε αυτές στην Βενετία. Υπάρχουν πολλά άλλα μνημεία των αρχαίων χρόνων που μπορεί κανείς να δει σε διάφορα σημεία του νησιού.

Σε απόσταση περίπου πέντε ή έξι μιλίων από το Αργοστόλι βρίσκεται η ακρόπολη ή φρούριο του Αγίου Γεωργίου, που κείται στην κορυφή ενός λόφου με αρκετά μεγάλο ύψος, ο οποίος συνιστά τη νοτιότερη κατάληξη της οροσειράς στην οποία προηγουμένως έγινε αναφορά. Το τείχος του φρουρίου αυτού περικλείει περίπου 3 ακρ[6] γης. Μια ομαλή κατηφοριά από το φρούριο οδηγεί σε ένα αρκετά καλοχτισμένο χωριό, το οποίο καταλαμβάνει το ανατολικό άκρο του λόφου. Φαίνεται ότι είχε κάποτε έναν αξιόλογο αριθμό κατοίκων, αλλά σήμερα πολλά από τα σπίτια του είναι ερειπωμένα.

Οι ντόπιοι της Κεφαλονιάς ψήνουν σε μικρούς φούρνους ψωμί από ινδικό καλαμπόκι. Οι φούρνοι θερμαίνονται από ξύλα κλαδεμένα από τα αμπέλια τους. Από αυτό το ψωμί καταναλώνουν περίπου δυόμισι λίβρες[7] ημερησίως κατά μέσο όρο κατ’ άτομο, συνοδευόμενο από λαχανικά. Πολύ σπάνια καταναλώνουν ζωϊκή τροφή. Αλλά ενδίδουν σε μια σχεδόν απίστευτη ποσότητα σταφυλιών. Ο Dr. Hennen δηλώνει ότι την εποχή του τρύγου, καταβροχθίζουν κατά μέσο όρο δώδεκα λίβρες[8] του ώριμου φρούτου ημερησίως, και χωρίς να παράγονται δυσάρεστες συνέπειες. Αντίθετα, φαίνεται να τους παχαίνει.

Ο πληθυσμός της Κεφαλονιάς ανέρχεται σε περίπου εξήντα χιλιάδες, από τους οποίους τέσσερις χιλιάδες κατοικούν στο Αργοστόλι και πέντε χιλιάδες στο Ληξούρι.

 Μετάφραση: ΗΛΙΑΣ ΤΟΥΜΑΣΑΤΟΣ

Σημ. Η μετάφραση έγινε το 2002. Τότε δούλευα στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη και είχα την ιδέα να μεταφράσω ορισμένα άγνωστα τέτοια κείμενα περιηγητών, σκορπισμένα σε διάφορα βιβλία και περιοδικά. Όπως οι πιο πολλές από τις ιδέες μου, δεν ολοκληρλωθκε ποτέ. Μερικά από αυτά τα κείμενα υπάρχουν “ορφανά”στον υπολογιστή μου, οπότε σκέφτηκα να τα ανεβάσω στο ιστολόγιο για όποιον τυχόν ενδιαφέρεται. Δυστυχώς δεν έχω στη διάθεσή μου πια το πρωτότυπο κείμενο για να κάνω μια τελική αντιπαραβολή κι ένα «φρεσκάρισμα», οπότε ζητώ την κατανόηση του αναγνώστη.

[1] 51,50 χιλιόμετρα

[2] 28,97 χιλιόμετρα

[3] 901,41 τετραγωνικά χιλιόμετρα

[4] 241,40 χιλιόμετρα

[5] Terra rosa = Κόκκινο χώμα προερχόμενο από τη διάβρωση ασβεστόλιθου.

[6] Δηλαδή περίπου 12,14 στρέμματα

[7] 1 λίβρα = 0,45 κιλά (δηλαδή 2,5 λίβρες = 1,13 κιλά)

[8] 1 λίβρα = 0,45 κιλά (δηλαδή 12 λίβρες = 5,44 κιλά)

Ανυπόγραφο άρθρο από το περιοδικό “The Saturday Magazine” Vol. XVII, No 522, August 22nd, 1840, με τίτλο «Τα Ιόνια νησιά, IV. Κεφαλονιά και Τσιρίγο» (The Ionian Islands, IV. Cephalonia and Cerigo).