26-4-2020
Ηλίας Μπεριάτος
Ομότιμος καθηγητής χωροταξικού- περιβαλλοντικού σχεδιασμού παν. Θεσσαλίας
Περιβαλλοντικός Αναχρονισμός !
Φορείς διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΦΔΠΠ)
Κατάργηση του φορέα του Αίνου
Μέσα στην κρίση του κορονοϊού κατατέθηκε το περιβόητο νομοσχέδιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τον «εκσυγχρονισμό» της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
Επειδή υπήρξα ο εισηγητής και αυτουργός του άρθρου 15 του Ν 2742 που εισήγαγε το θεσμό των Φορέων Διαχείρισης Π.Π. στην Ελλάδα, εφαρμόζοντας την αρχή της τριμερούς εταιρικής σχέσης (tripartite partnership) και με αφορμή το πρότυπο –κατά γενική ομολογία πρόγραμμα προστασίας και ανάδειξης του εθνικού Δρυμού Αίνου – που καταρτίσαμε τότε (1999 !), θεωρώ υποχρέωσή μου να επισημάνω τα ακόλουθα.
Τα έχουμε πει και άλλες φορές στο παρελθόν. Έχουμε χορτάσει από τις διαρκείς και επιταχυνόμενες «μεταρρυθμίσεις» που μόνο απορυθμίζουν … Ας σκεφτούμε ότι σε διάστημα λίγων ετών αλλάξαμε «μεταρρυθμίσαμε» -δηλαδή απορυθμίσαμε – τη χωροταξική νομοθεσία όταν από το νόμο πλαίσιο 2742/99 περάσαμε σε άλλους δύο νόμους εκτός από τη σωρεία άλλων διασπαρμένων ειδικών διατάξεων. Χωρίς όμως να έχουμε πετύχει την ουσιαστική εφαρμογή τους, τουλάχιστον στο κρίσιμο τοπικό επίπεδο.
Αντί, εδώ και 20 χρόνια, να βελτιώσουμε κάποια σημεία και να προχωρήσουμε προγραμματικά στην υλοποίηση, αλλάζουμε συνεχώς τη νομοθεσία δημιουργώντας θεσμικό χάος και σπαταλώντας πολύτιμη ενέργεια. Φτιάχνουμε θεσμικά εργαλεία και τα αφήνουμε στη τύχη τους, όπως με την διοικητική αναδιάρθρωση του «Καποδίστρια» (που τον «μεταρρυθμίσαμε» με τον «Καλλικράτη»..) και άλλα πολλά. Δεν στηρίζουμε όπως πρέπει τους θεσμούς στην εφαρμογή τους και μετά από λίγο τους ξανα-μεταρρυθμίζουμε…
Αυτό περίπου συμβαίνει και με το θέμα της διαχείρισης και προστασίας της φύσης (Για όποιον ενδιαφέρεται υπάρχει σχετική αρθρογραφία με αφορμή κάθε φορά αλλαγές, τροποποιήσεις και άλλες περιπέτειες της προστασίας της φύσης).
Οποιοδήποτε σύστημα σχεδιασμού και διαχείρισης της φύσης, για να είναι αποτελεσματικό χρειάζεται πρωτίστως βούληση εφαρμογής και οργάνωση! Την αποτελεσματικότητα του συστήματος που προτείνει το ΥΠΕΝ θα πρέπει να περιμένουμε αρκετά για να τη δούμε. Εκείνο όμως το οποίο βλέπουμε τώρα, είναι η φιλοσοφία του συστήματος. Γιατί και αν ακόμα έχει κάποιο αποτέλεσμα, το αποτέλεσμα αυτό δεν θα έχει το κοινωνικό, πολιτικό και οικολογικό αντίκρισμα που πρέπει να έχει!.
Με τη φιλοσοφία αυτού του νομοσχεδίου υπάρχει γενικευμένη διαφωνία, γιατί ακριβώς δεν στηρίζεται στην αποκεντρωτική λογική, η οποία ακολουθείται εξάλλου διεθνώς στο θέμα αυτό.
Για το σωστό σχεδιασμό και τη διαχείριση των Π.Π. πρέπει να εξασφαλίζεται η τοπικότητα, η συμμετοχή, η αποκέντρωση, η λειτουργικότητα, η ευελιξία. Και ακριβώς για το λόγο αυτό, οι ΦΔ πρέπει να έχουν θεσμική οντότητα και αυτονομία, δηλαδή νομική προσωπικότητα (να είναι νομικά πρόσωπα) κάτω φυσικά από την ομπρέλα του αρμόδιου θεματικού υπουργείου όπως ακριβώς συμβαίνει με άλλους φορείς άλλων «διαχειριζόμενων αντικειμένων» στη χώρα μας (π.χ. λιμάνια). Εξ άλλου, χωρίς ξεχωριστή ‘προσωπικότητα’ χάνεται και το brand name σε κάθε προστατευόμενη περιοχή. Με τον περιβόητο κεντρικό οργανισμό ΟΦΥΠΕΚΑ, τα 24 τμήματα διαχείρισης, τις επιτροπές διαχείρισης κλπ. δεν μπορεί να γίνει αυτό!.
Οι νέες επιτροπές διαχείρισης δεν έχουν νομική υπόσταση και άρα ούτε οικονομική διαχείριση. Είναι επιτροπές που μιμούνται τα Δ.Σ. των ΦΔ και έχουν σοβαρά διαδικαστικά μειονεκτήματα χωρίς να έχουν το κύρος και την αυτονομία των ΦΔ που χρειάζεται για μια ουσιαστική συμμετοχή και αποκέντρωση, πολιτική και κοινωνική.
Ο νέος κεντρικός φορέας (μετονομαζόμενος και μετεξελισσόμενος από ΕΚΠΑΑ σε ΟΦΥΠΕΚΑ) προσθέτει άσκοπα νέο ‘διοικητικό βάρος’ στο κέντρο τη στιγμή που υπάρχουν στο ΥΠΕΝ: α) Γενική Γραμματεία φυσικού περιβάλλοντος, β)Γενικές περιβαλλοντικές διευθύνσεις, γ) Επιτροπή για τη φύση λόγω της οδηγίας NATURA, η οποία επιτροπή παρά τις προβλέψεις της νομοθεσίας (Νόμοι 2742/99, 3937/11) δεν αξιοποιήθηκε σχεδόν καθόλου για συντονισμό, κατευθύνσεις κλπ. των ΦΔΠΠ. Άντε λοιπόν ξανά – μανά να συγκροτήσουμε έναν ΟΦΥΠΕΚΑ με Διοικητικό Συμβούλιο, Γενικούς Διευθυντές, στελέχωση κλπ. (μήπως για να αλλάξουμε τα πρόσωπα;) και μετά να φτιάξουμε τις 24 μονάδες διαχείρισης (ΜΔΠΠ) και …μετά πάλι τις συμβουλευτικές επιτροπές διαχείρισης των ΜΔΠΠ για να φθάσουμε κάποτε και στο αντικείμενό μας: τη προστασία και διαχείριση !.. Πρόκειται για ένα συγκεντρωτικό σύστημα με ότι αυτό συνεπάγεται. Είναι μία άποψη κάθετης ιεράρχησης με σοβαρό έλλειμα στην ‘οριζόντια διάσταση’.
Ας σημειωθεί ότι ο ΟΦΥΠΕΚΑ δεν ασχολείται μόνο με ΠΠ αλλά και με άλλα ζητήματα δηλαδή εκείνα της κλιματικής αλλαγής και αειφόρου ανάπτυξης … δηλαδή βάζουμε ό,τι θέλουμε κάθε φορά.. Παρουσιάζεται σαν μια περιορισμένη και ατυχής απομίμηση (κακέκτυπο) του Ε.ΦΟ.Π του νόμου 1650/86 που δυστυχώς δεν εφαρμόστηκε όταν έπρεπε, στη δεκαετία του 80. Φαίνεται όμως, ότι ο ΟΦΥΠΕΚΑ, αντί να κάνει ουσιαστική δουλειά στις ΠΠ και στην κλιματική αλλαγή μάλλον «λύνει τα χέρια» της πολιτικής ηγεσίας για δαπάνες που θέλει να κάνει αυτή και που πριν έκαναν οι σχετικά αυτόνομοι ΦΔ. Μην ξεχνάμε ότι πριν λίγα χρόνια καταργήθηκε ο Οργανισμός Αθήνας και έγινε διεύθυνση του υπουργείου χωρίς να μεταφερθεί στην περιφέρεια Αττικής ενώ τώρα καταργούνται (;) διευθύνσεις και γίνονται κεντρικός Φορέας του υπουργείου !..
Οι ΦΔ απαξιώθηκαν εντελώς αδικαιολόγητα από τον υπουργό κ. Χατζηδάκη με έωλα και αστήρικτα επιχειρήματα τη στιγμή που μόνοι και αβοήθητοι έκαναν ένα μεγάλο έργο από το 2003, παρά τις καταστρατηγήσεις και την υπονόμευση τους… Προφανώς έγινε προσχηματική κατάργησή τους για ευνόητους λόγους πολιτικής σκοπιμότητας.. Αντί να γίνει υποστήριξη του δικτύου των ΦΔ το υπουργείο αποδίδει ευθύνες σ’ αυτούς !
Ειδικά για τον εθνικό δρυμό Αίνου ο οποίος έχει περάσει πολλές περιπέτειες και έχει ακόμα εκκρεμότητες, υπενθυμίζουμε ότι τα προηγούμενα χρόνια επιχειρήθηκε η κατάργησή του με την συγχώνευσή του με τους ΦΔ των ΠΠ του Κοτυχίου –Στροφυλιάς στην Αχαϊα και του Χελμού-Βουραϊκού που φθάνει μέχρι το νομό Κορίνθου! Και επίσης θυμίζουμε τις διαμαρτυρίες και τις δυναμικές ενέργειες με τις οποίες αποτράπηκε η εξέλιξη αυτή. (π.χ. ανακοινώσεις μου 10-8-2012 / 7-10-2012 κ.ά. καθώς και άλλων παραγόντων)
Σε ότι αφορά τις χρήσεις γης μέσα στις ΠΠ θυμίζουμε ότι οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) καθορίζουν και τις όποιες κατάλληλες χρήσεις στις ΠΠ καθώς και το είδος και τον αριθμό των ζωνών. Και οι ζώνες και οι χρήσεις θα καθοριστούν από τη μελέτη η οποία επιβλέπεται παρακολουθείται, ελέγχεται, και τελικά εγκρίνεται από το ίδιο το υπουργείο. ΔΕΝ χρειάζεται η προκρούστεια λογική που θέλει παντού 4 ζώνες. (Δηλαδή γιατί λέμε 4 και όχι 2 ή 3 ή 5 ζώνες 😉 Και γιατί σε κάθε ΠΠ να είναι ο ίδιος αριθμός; Πως δικαιολογείται το περιεχόμενο και η σκοπιμότητα των 4 ζωνών ; Με τις τρεις γραμμές οι οποίες γράφονται στην αιτιολογική έκθεση ; Και τέλος, γιατί δεν έχουν γίνει και εγκριθεί οι ΕΠΜ και τα Σχέδια Διαχείρισης σε όλες τις ΠΠ της χώρας, είκοσι χρόνια τώρα ;
Φαίνεται ότι, είτε το ΥΠΕΝ μας μιλάει για τα αυτονόητα με περισσή επιστημονικοφάνεια, είτε είναι άλλος ο σκοπός της ..νέας «μεταρρύθμισης» για τις ΠΠ που δεν αντέχει σε σοβαρή επιστημονική και κοινωνική κριτική.
Στο νομοσχέδιο θίγονται επίσης και άλλα θέματα που αφορούν τη διευθέτηση σημαντικών ζωνών και εκτάσεων της υπαίθρου, τις ‘οικιστικές πυκνώσεις’ στα δάση κ.ά που δυστυχώς δεν εξασφαλίζουν την κατάλληλη για την χώρα μας δασική, γεωργική και αγροτική τους διαχείριση (εν όψει μάλιστα της κλιματικής κρίσης) αλλά διαιωνίζουν τη γνωστή και καταστροφική εκτός πολεοδομικών σχεδίων και εκτός ορίων οικισμών διάσπαρτη δόμηση… Έτσι όμως συνεχίζεται το μοντέλο του τουρισμού με πήλινα πόδια που με τον πρώτο ‘φύσημα του αγέρα’ γκρεμίζεται, αφήνοντας πίσω του ερείπια οικονομικά και κοινωνικά. Αντί για ένα μοντέλο που θα βασίζεται στο περιβάλλον και σε μια δυναμική παραγωγή στην γεωργία και τη μεταποίηση, που χωρίς αυτές ο τουρισμός δεν είναι βιώσιμος ούτε εθνικά αλλά ούτε και τοπικά.
Υπάρχουν φυσικά και άλλα σημεία στο νομοσχέδιο, αυτό που χρειάζονται κριτική.
