ΑΚΟΜΗ ΤΟ 1821 (ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ) ΔΙΧΑΖΕΙ;
Πέτρος Πετράτος
Ι. ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ
Αναρτήθηκε πριν από μια εβδομάδα περίπου (στις 26 Μαρτίου 2022) σε έγκυρη τοπική ενημερωτική ιστοσελίδα δημοσίευμα με τον τίτλο «“Ιερά οργή”: Η ενόχληση του Μητροπολίτη Δημήτριου και η απουσία του από την Παρέλαση -Τι συνέβη; Όλο το παρασκήνιο», που πληροφορούσε το αναγνωστικό της κοινό ότι «φαίνεται να ενοχλήθηκε σφόδρα» ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης από τον πανηγυρικό που εκφώνησε στο μητροπολιτικό ναό ανήμερα της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου ο συνάδελφος Ηλίας Τουμασάτος, ορισμένος γι’ αυτό το καθήκον από την Περιφερειακή Ενότητα Κεφαλονιάς, και γι’ αυτόν το λόγο δεν παραβρέθηκε ο Σεβασμιότατος στην εξέδρα των επισήμων για την παρέλαση στην κεντρική πλατεία του Αργοστολιού αλλά και στη συνακόλουθη καθιερωμένη δεξίωση στο κτήριο της Περιφερειακής Ενότητας Κεφαλονιάς.
Και διευκρίνιζε τους λόγους της «ιερής οργής»: «Σε ότι είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε είναι ότι κ. Τουμασάτος, υποστήριξε -λίγο πολύ- ότι η επανάσταση του 1821 ήταν προϊόν ταξικού χαρακτήρα και όχι εξέγερση του Έθνους για την ανεξαρτησία του. Φέρεται να είπε μεταξύ άλλων ότι “δεν ήταν η εθνική ενότητα που τροφοδότησε την Εθνική Επανάσταση αλλά τα οικονομικά συμφέροντα της τάξης των καπιταλιστών και των συμμάχων τους”. Μάλιστα δεν έκανε καμία αναφορά για τους αγώνες της εκκλησίας στον τότε αγώνα». Και, καταλήγοντας, αναρωτιόταν το δημοσίευμα «για την οργάνωση της όλης εκδήλωσης από την Περιφερειακή Ενότητα Κεφαλληνίας».
Στο μεταξύ, η παραπάνω ανάρτηση προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις τόσο σε επίπεδο άμεσων συζητήσεων όσο και σε επίπεδο διαδικτύου. Αρκετοί «θερμόαιμοι» συμπολίτες, χωρίς καν να περιμένουν την επιβεβαίωση από τον Ηλία Τουμασάτο των ειπωθέντων, έτσι όπως τα μετέδωσε το ρεπορτάζ, δεν κρατήθηκαν και άρχισαν μέσω διαδικτύου (facebook) να εκτοξεύουν υβριστικά σχόλια και σκαιούς χαρακτηρισμούς για τον ομιλητή. Και επειδή μέσα στις επόμενες μέρες δεν υπήρξε διάψευση από την πλευρά της Μητρόπολης, γεγονός που σήμαινε ότι πράγματι ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης ενοχλήθηκε από κάποια που ειπώθηκαν ή δεν ειπώθηκαν, φούντωναν οι αντιπαραθέσεις. Κάποιοι, μάλιστα, προέτρεπαν τον Μητροπολίτη σε πιο ακραία συμπεριφορά. Ευτυχώς, υπήρξαν, συμπολίτες, οι οποίοι, γνωρίζοντας τον ομιλητή, την ευρύτητα των γνώσεών του και το ήθος του χαρακτήρα του, δεν αποδέχτηκαν από την αρχή τα όσα ανέφερε το συγκεκριμένο δημοσίευμα και ανάρτησαν θετικότατα σχόλια για τον ομιλητή.
Ωστόσο, η αντίδραση του Ηλία Τουμασάτου, υπήρξε άμεση, δημοσιοποιώντας το κείμενο της ομιλίας του, όπου τεκμηριωνόταν αναντίρρητα ότι δεν ειπώθηκαν έτσι και όσα μας πληροφορούσε το σχετικό ρεπορτάζ ότι ειπώθηκαν, ενώ αποδεικνυόταν ότι όσα είπε είχαν τη σύγχρονη επιστημονική σφραγίδα. Όμως, το κακό είχε γίνει. Ο οχετός των ύβρεων συνέχισε να τρέχει και να μας πνίγει. Έτσι, ένας συμπολίτης μας, ένας άξιος εκπαιδευτικός, εκπληρώνοντας το καθήκον που η Υπηρεσία του τού ανέθεσε, στοχοποιήθηκε από ανεγκέφαλους – για να μη χρησιμοποιήσουμε άλλο χαρακτηρισμό – συμπολίτες για κάτι που δεν είπε, για κάτι που δεν έκανε, για κάτι που δεν επιδίωξε να γίνει. Οι εμπλεκόμενοι στο όλο θέμα εξακολουθούν να έχουν τις ευθύνες τους – όσο κι αν έχει ήδη αποδειχτεί ότι όλοι εκείνοι οι «θερμόαιμοι ανεγκέφαλοι» έδειξαν τη «μαγκιά» τους σ’ «ένα πουκάμισο αδειανό»…
√ (Σχόλιο Kefaloniapress : Μπορείτε να διαβάσετε εδω το κείμενο της ομιλίας του κ. Τουμασάτου ).
Δεν έχω σκοπό να υπερασπιστώ τον καλό μου συνάδελφο Ηλία Τουμασάτο. Εξάλλου, δεν έχει ανάγκη τη δική μου υποστήριξη. Το παραπάνω «επεισόδιο», όμως, μας δίνει την ευκαιρία να αναφερθούμε στα δύο θέματα, που, σύμφωνα με τη σχετική ανάρτηση, προκάλεσαν την «ιερή οργή», στη σχέση της Εκκλησίας με την Ελληνική Επανάσταση και στο χαρακτήρα της Επανάστασης του 1821.
ΙΙ. Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ξεκινώ με μια διευκρίνιση: Εκκλησία σημαίνει το σύνολο των πιστών της χριστιανικής θρησκείας – για την περίπτωσή μας, τους πιστούς του ορθόδοξου δόγματος. Για μεθοδολογικούς λόγους, όμως, και για μια καλύτερη κατανόηση των όσων θα ακολουθήσουν, λέγοντας Εκκλησία θα εννοούμε την ανώτατη ιεραρχία, την ηγεσία των πιστών αυτών, τη διοικητική και πνευματική τους κεφαλή, δηλαδή το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.
Σημειώνω, επίσης, ότι όσα αναφέρουμε είναι πλήρως τεκμηριωμένα. Μόνο που για λόγους οικονομίας χώρου δε θα αναγράφουμε τις παραπομπές. Οι πηγές υπάρχουν, τα τεκμήρια υφίστανται και είμαστε στη διάθεση του οποιουδήποτε να του τα αναφέρουμε.
- Την ορθόδοξη Εκκλησία τότε την εκπροσωπούσε ο πατριάρχης, το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Είναι γνωστό ότι ο Οθωμανός σουλτάνος αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1453, παραχώρησε προνόμια στο Πατριαρχείο, με αποτέλεσμα ο Πατριάρχης να καταστεί ο θρησκευτικός ηγέτης και ταυτόχρονα ο πολιτικός εκπρόσωπος των ορθόδοξων υπόδουλων λαών – όχι μόνο των Ελλήνων, όπως ίσως οι περισσότεροι νομίζουν, αλλά όλων των υπόδουλων ορθοδόξων σε Βαλκάνια και Μικρά Ασία. Και είναι γεγονός ότι με τα προνόμια αυτά το Πατριαρχείο συνέβαλε στη διαφύλαξη της εσωτερικής οργάνωσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Ωστόσο, ο πατριάρχης μετατρεπόταν – θέλουμε, δε θέλουμε – σε κρίκο της σουλτανικής διοίκησης, σε γρανάζι του οθωμανικού μηχανισμού. Κι αυτό θα φανεί και από όσα παρακάτω θα αναφέρουμε. Με την επιρροή που είχε προς το ποίμνιό του όφειλε να κρατά τους υπόδουλους σε υποταγή – αυτή ήταν η κύρια στόχευση του σουλτάνου.
Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, οι πατριάρχες αποδέχτηκαν τον σουλτάνο ως νόμιμο κυρίαρχο, που τον έστειλε ο Θεός – ναι, αυτά έγραφαν στις εγκυκλίους τους προς τους ταλαίπωρους ραγιάδες – για να τους τιμωρήσει για τις αμαρτίες τους. Και μια από αυτές τις τιμωρίες, η σπουδαιότερη, ήταν εκείνη που είχε διαπράξει ο Ιωάννης Παλαιολόγος και την είχε επαναλάβει και ο τελευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, η ένωση των Εκκλησιών…
- Να, μερικές εκφράσεις από πατριαρχικές και άλλες συναφείς εγκυκλίους:
▬ Στο πατριαρχικό κείμενο του αφορισμού των κλεφτών του Μοριά το 1805 διαβάζουμε: «Η κραταιοτάτη και ευεργετικωτάτη εις ημάς βασιλεία, το δικαιότατον και πολυχρονιώτατον δοβλέτι». Πρόκειται για τη σουλτανική εξουσία. Ήταν τότε, το 1805, που ο σουλτάνος εξολόθρευσε τους κλέφτες του Μοριά με τη σύμφωνη γνώμη του πατριάρχη Καλλίνικου Ε΄. Η απουσία εκείνων των κλεφτών θα φανεί 16 χρόνια αργότερα, όταν χωρίς αυτούς θα ξεκινά η Επανάσταση…
▬ Σε εγκύκλιό του ο υπεύθυνος του πατριαρχικού τυπογραφείου ηγούμενος Ιλαρίωνας Σιναΐτης το καλοκαίρι του 1820 αναφωνεί: «Ζήτω ο Γαληνότατος και Κραταιότατος ημών άναξ, […] ο ευσπλαγχνκώτατος και ηρωικώτατος Σουλτάν Μαχμούτ Β΄. Είη το κράτος αυτού διαιωνίζον και θριαμβεύον κατά πάντων των εναντίων».
▬ Στο κείμενο του αφορισμού κατά του Αλέξανδρου Υψηλάντη και των μελών της Φιλικής Εταιρείας το Μάρτιο του 1821 ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ και οι υπόλοιποι συνοδικοί αρχιερείς υποστηρίζουν απροκάλυπτα ότι η οθωμανική κατοχή είναι θέλημα Θεού («θεόθεν»): «[…] εξ όλης ψυχής και καρδίας σας να διαφυλάττετε την πίστιν και κάθε υποταγήν και ευπείθειαν εις αυτήν την θεόθεν εφ’ ημάς τεταγμένην κραταιάν και αήττητον βασιλείαν […] και την ευγνωμοσύνην της καρδίας ημών διά τα άπειρα ελέη, οπού απολαμβάνομεν παρά της βασιλικής φιλανθρωπίας [εννοείται του σουλτάνου]».
▬ Τα ίδια εξακολουθούσε να υποστηρίζει και ο διάδοχος του Γρηγορίου του Ε΄ στον πατριαρχικό θρόνο Ευγένιος Β΄, τον Ιανουάριο του 1822: «[…] η Θεία Πρόνοια με την αποκατάστασιν της κραταιάς Οθωμανικής Βασιλείας επί του γένους ημών […] απολαμβάνομεν την μακαριστήν ευδαιμονίαν, πεπλουτισμένοι με εκκλησίας και με όλην την άνεσιν των θρησκευτικών μας εθίμων, με σχολεία. Με τέχνας, με εμπόρια, με την διατήρησιν και της τιμής και της υπάρξεώς μας και με τόσα και τόσα άλλα αγαθά, όσα δεν απήλαυσεν κανένα υποτελές και υποκείμενον έθνος». Ενώ δηλαδή είχε ξεκινήσει η Επανάσταση και είχε τις πρώτες επιτυχίες, η κορυφή της ορθόδοξης Εκκλησίας καλούσε τους Έλληνες επαναστάτες να καταθέσουν τα όπλα και να προσκυνήσουν τον σουλτάνο.
Με τέτοιες, λοιπόν, αντιλήψεις, ήταν δυνατόν το Πατριαρχείο, η επίσημη Εκκλησία να συνηγορήσει υπέρ της Επανάστασης;
► Άρα, εύκολα γίνεται κατανοητό γιατί ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ αφόρισε την Επανάσταση του 1821. Έχει, βέβαια, διατυπωθεί η εκτίμηση ότι αναγκάστηκε να προβεί στον αφορισμό, για να προφυλάξει τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης από τα σκληρά αντίποινα. Η μελέτη, όμως, όλης της πατριαρχικής του θητείας αναδεικνύει έναν ιεράρχη με έντονη αντεπαναστατική στάση και δράση. Έχει, επίσης, διατυπωθεί η άποψη ότι ο Γρηγόριος Ε΄ πήρε πίσω («ήρε») τον αφορισμό με μια άλλη μυστική εγκύκλιό του.
Αλλά τέτοια εγκύκλιος δεν έχει μέχρι σήμερα εντοπιστεί. Και επιπλέον, υπάρχει εγκύκλιος του διαδόχου του, του Ευγενίου Β΄, ο οποίος τον Αύγουστο του 1821 υπόσχεται άρση του αφορισμού σε όποιον σταματήσει να πολεμάει τους Οθωμανούς και δηλώσει μεταμέλεια: «[…] η κοινή των ευσεβών μήτηρ Αγία του Χριστού Εκκλησία θέλει εξευμενισθή και θέλει αξιώσει συγχωρήσεως και αφέσεως τους ημαρτηκότας [δηλαδή αυτούς που έχουν επαναστατήσει] και τα βάρη των φρικωδεστάτων αυτής αρών επισπασαμένους [είναι πράγματι φρικωδέστατες οι κατάρες του αφορισμού], βλέπουσα ενεργουμένην την μεταμέλειαν υμών».
- Αλλά θα ρωτήσει κάποιος: Γιατί ο σουλτάνος τελικά τον κρέμασε τον πατριάρχη, αφού αφόρισε την Επανάσταση; Μα είναι απλό: Τιμώρησε τον Γρηγόριο Ε΄, επειδή ο τελευταίος δεν κατόρθωσε να αποτρέψει τον ξεσηκωμό των υπόδουλων Ελλήνων. Άλλωστε, αυτό ήταν ένα από τα κύρια καθήκοντα του κάθε πατριάρχη: να κρατάει σε υποταγή τους υπόδουλους χριστιανούς. Το αναφέραμε, εξάλλου, παραπάνω: το πατριαρχείο είχε καταστεί γρανάζι της διοικητικής μηχανής του σουλτάνου.
Και ο σουλτάνος με την απόλυτη εξουσία που είχε, εκτελούσε κάθε αξιωματούχο του (είτε ορθόδοξο, είτε μουσουλμάνο), που δεν υλοποιούσε τις εντολές του. Μήπως δε θανάτωσε με απαξιωτικό τρόπο τον ιεροδικαστή (σεϊχουλισλάμη) της Κωνσταντινούπολης Χατζή Χαλίλ, επειδή εκείνες τις ίδιες μέρες αρνήθηκε να εκδώσει διαταγή για τις σφαγές των ορθόδοξων Ελλήνων. Άρα, δεν κρέμασε τον πατριάρχη, επειδή ήταν Έλληνας ορθόδοξος. Τον θανάτωσε, επειδή έκρινε ότι δεν του ήταν σωστός υπάλληλος, δεν έκανε το καθήκον του, δεν κατόρθωσε δηλαδή να αποτρέψει το ποίμνιό του από τις επαναστατικές διαδικασίες.
Αργοστόλι, 3-4-2022
[Συνέχεια στο επόμενο]
