Μερικές αναγκαίες αποσαφηνίσεις:
«Πράσινη αλληλεγγύη» ονομάζω την ευρωπαϊκή θεσμική και δημοσιονομική αλληλεγγύη μεταξύ των Κρατών Μελών της ΕΕ για την προώθηση και επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας και την αποκέντρωση της παραγωγής ενέργειας στη βάση των πλεονεκτημάτων που προσφέρουν οι ΑΠΕ.
«Κόκκινη αλληλεγγύη» ονομάζω την ευρωπαϊκή θεσμική και δημοσιονομική αλληλεγγύη μεταξύ των Κρατών Μελών της ΕΕ με στόχο την μείωση των τιμών και ανάληψη μέρους του κόστους προμήθειας από ευρωπαϊκούς πόρους (ενεργειακό ευρωομόλογο).
«Μπλε αλληλεγγύη» ονομάζω την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη μεταξύ των Κρατών Μελών της ΕΕ με τη θέσπιση μηχανισμού προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το φυσικό αέριο θα κατευθυνθεί στα Κράτη Μέλη που το χρειάζονται περισσότερο με παράλληλα μέτρα για τη μείωση της ζήτησης εντός και μεταξύ των κρατών-μελών.
Θεωρώ ότι σε τούτη την κρίσιμη καμπή της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας και εν γένει της ευρωπαϊκής συνοχής θα φανεί εάν το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης μπορεί να προχωρήσει αλώβητο ή θα θαμπώσει λόγω των ετερόκλητων ενεργειακών προτεραιοτήτων και αναγκών των Κρατών Μελών.
Ας δούμε όμως πως έχουν τα πράγματα: Οι τρεις βασικές κατευθύνσεις έδωσε στις 20 Οκτωβρίου 2022 το Συμβούλιο των ηγετών της ΕΕ στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης μετά το πέρας της Συνόδου συνοψίζονται ως εξής:
· Δημιουργία ενός νέου σημείου αναφοράς των τιμών του φυσικού αερίου
· Διερεύνηση της υιοθέτησης προσωρινού ανώτατου ορίου τιμών για τον Ολλανδικό χρηματιστηριακό κόμβο φυσικού αερίου TTF
· Διερεύνηση της επιβολής πλαφόν στις τιμές του φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή
Πρόκειται για μέτρα που με διαφορετικές διατυπώσεις περιλαμβάνονται ήδη στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία παρουσιάστηκε τις προηγούμενες ημέρες από την Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν με τις ταυτόχρονες επιφυλάξεις της προέδρου για την επιβολή ανώτατης τιμής στο φυσικό αέριο για ηλεκτροπαραγωγή (πρόταση την οποία προωθεί με ένταση η Γαλλία). Όλο το προηγούμενο διάστημα οι ομαδοποιήσεις των Κρατών Μελών και οι διαφορετικές προσεγγίσεις και προτάσεις δημιούργησαν χασμωδία στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Οι διαφορετικές θέσεις αντανακλούν τις διαφορετικές ανάγκες και τον διαφορετικό βαθμό εξάρτησης από το (ρωσικό) φυσικό αέριο. Η Γερμανία λ.χ. έχει κυρίως πρόβλημα ενεργειακής επάρκειας, ενώ η Ελλάδα σήμερα βασικά πρόβλημα ενεργειακού κόστους. Εν συνόλω, η ΕΕ παραμένει αρκετά εξαρτημένη αλλά ταυτόχρονα δηλώνει προσηλωμένη στον στόχο της κλιματικής μετάβασης και ουδετερότητας.
Οι ανωτέρω προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επικεντρώνονται σχεδόν αποκλειστικά στο πρόβλημα του φυσικού αερίου: τα ζητήματα ανισορροπίας προσφοράς και ζήτησης, στρεβλώσεων και κερδοσκοπικών χρηματιστηριακών παιχνιδιών γύρω απ’ το φυσικό αέριο ως βασικό καύσιμο για την ηλεκτροπαραγωγή. Στο σχέδιο συμπερασμάτων τελικά περιλαμβάνεται και το αίτημα για περαιτέρω πρόοδο προς την κατεύθυνση μιας πλήρους Ενεργειακής Ένωσης που εξυπηρετεί τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας, κάτι που δεν συμπεριλαμβανόταν στις προτάσεις που παρουσίασε αρχικά η Επιτροπή.
Είναι, λοιπόν, δυνατόν να συνδυαστούν αυτά και να συγκεραστούν οι διαφορετικές προτεραιότητες; Κατά τη γνώμη μου, είναι δυνατόν, εάν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και κυρίως τα Κράτη Μέλη αξιώσουν, διεκδικήσουν και εν τέλει επιτύχουν αλληλεγγύη in toto: Όχι μόνο αποχρώσεως «μπλε» (επάρκεια φυσικού αερίου, Γερμανία κλπ.), αλλά και «πράσινης» (κλιματική ουδετερότητα και αποκέντρωση παραγωγής ενέργειας με ΑΠΕ) και «κόκκινης» (αλληλεγγύη για το ενεργειακό κόστος, ενεργειακό ευρωομόλογο). Σε αυτή την κατεύθυνση είναι σώφρον και εθνικά ωφέλιμο να κινηθεί και η ελληνική πλευρά.
Ο Νικόλας Φαραντούρης είναι Καθηγητής της Έδρας Jean Monnet στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο και Δίκαιο της Ενέργειας στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Διετέλεσε Διευθυντής Νομικών Υπηρεσιών & Νομικός Σύμβουλος στη ΔΕΠΑ ΑΕ και Πρόεδρος της Νομικής Επιτροπής του EUROGAS. Είναι Σύμβουλος σε θέματα ενέργειας και ανταγωνισμού του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης και Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ.
