Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Γράφει Βασίλης Τσακίρογλου
Μάλιστα, στη γραμμή που χαράσσει η κόκα, μέσω της οποίας αποτυπώνεται η χρήση της σε συνάρτηση με τον χρόνο, εμφανίζονται περιστασιακές εξάρσεις, σε περιόδους όπως οι γιορτές Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς ή όταν διοργανώνονται μεγάλα καλοκαιρινά μουσικά φεστιβάλ, συναυλίες κ.ο.κ. Στις περιπτώσεις αυτές ανατρέπεται η «κανονικότητα» της χρήσης στην Ελλάδα με μια εκτίναξη από το 1,5 κιλό στα 3 κιλά κοκαΐνης ημερησίως, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών επιστημόνων και βάσει της μελέτης δειγμάτων από τα αστικά λύματα. Η ποσότητα αυτή εισπνέεται (σνιφάρεται), ως η κυρίαρχη μορφή της κοκαΐνης στη χώρα μας, εφόσον το κάπνισμα της ουσίας (γνωστό και ως κρακ) δεν είναι διαδεδομένο.
Επίσης, σε μια πρόχειρη αποτίμηση ως προς τις οικονομικές παραμέτρους της, η εντεινόμενη δημοφιλία της κόκας στην Ελλάδα, κατεξοχήν την τελευταία τριετία και αφότου ενέσκηψε η πανδημία, προσδιορίζεται στα 30-40 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση.
Στα… πάγια έξοδα
Φυσικά, η κοκαΐνη παραμένει μια σκληρή, έντονα εθιστική και επικίνδυνη ψυχοτρόπος ουσία, πολλώ δε μάλλον όταν νοθεύεται ή αναμειγνύεται με άλλα παραισθησιογόνα και ναρκωτικά χημικής προέλευσης. Εντούτοις, όπως καταδεικνύουν τα ευρήματα της επιστημονικής μελέτης των λυμάτων, για κάποιες χιλιάδες Ελλήνων η «κόκα της χρονιάς» τείνει πλέον να αντιμετωπίζεται σχεδόν ως πάγιο έξοδο, το οποίο περιλαμβάνεται κατ’ ανάγκην στον ετήσιο ατομικό ή και οικογενειακό προϋπολογισμό. Ο δε πολλαπλασιασμός των χρηστών ακολουθεί τις συλλογικές συναισθηματικές μεταπτώσεις της ελληνικής κοινωνίας, αν και η καταφυγή στην κοκαΐνη μπορεί να συνδέεται κάλλιστα με κρίσεις οιουδήποτε είδους – είτε ευφορίας, είτε ανασφάλειας και μελαγχολίας.
Ειδικά για την κοκαΐνη και τη διέγερση που προκαλεί στον ψυχοσυναισθηματικό κόσμο του χρήστη, μια και κατατάσσεται στα «ψυχαγωγικά ναρκωτικά» (recreational drugs), ισχύει ότι η κατανάλωσή της διογκώνεται ακόμη και σε εβδομαδιαίο κύκλο: αυξάνεται από Παρασκευή έως Κυριακή σε συνδυασμό με εξωστρεφείς δραστηριότητες (clubbing, διασκέδαση, ομαδικές συναναστροφές κ.λπ.) και υποχωρεί στην όποια κανονικότητα τις καθημερινές. Οσο για τις γιορτές των Χριστουγέννων, ο αυξημένος ενθουσιασμός για τη γέννηση του Κυρίου, εξίσου με την έξαψη λόγω της προσμονής της νέας χρονιάς, τη διάχυτη ευφρόσυνη εορταστική διάθεση κ.ο.κ., ίσως δικαιολογούν πιο εύκολα την επένδυση σεβαστού τμήματος του 13ου μισθού στην κοκαΐνη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι χρήστες, ένεκα των εορτών, γίνονται δύο ή και τρεις φορές περισσότεροι απ’ ό,τι συνήθως, ενώ αναλόγως αυξάνονται και οι ποσότητες της κόκας. Κάτι που φαντάζει έως και φυσιολογικό – εξάλλου το φαινόμενο είναι διεθνές, όπως δείχνουν με σαφήνεια τα πορίσματα συστηματικών ερευνών στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.
Σε ό,τι αφορά ειδικά την Ελλάδα, ενδεικτικά, στη διάρκεια του «κανονικού» διαστήματος μεταξύ 15 Οκτωβρίου και 22 Δεκεμβρίου του 2022, η κοκαΐνη στη χώρα μας καταναλώθηκε με ρυθμό 1,57 κιλό ανά ημέρα. Την εορταστική περίοδο καθαυτή όμως (από τις 22 Δεκεμβρίου 2022 έως τις 7 Ιανουαρίου 2023) η ποσότητα της κόκας ανέβηκε στα 2 κιλά ημερησίως, σημειώνοντας αύξηση κατά 27,4%, ενώ παρόμοια ήταν η εικόνα λίγες ημέρες πριν και μετά την προηγούμενη Πρωτοχρονιά. Και το προηγούμενο καλοκαίρι, κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μουσικού φεστιβάλ, παρατηρήθηκε κατανάλωση 1,9 κιλού κόκας ανά ημέρα, κατά πολύ αυξημένη σε σχέση με αντίστοιχα διαστήματα προηγουμένων ετών. Αλλωστε, κατά τους θερινούς μήνες η χρήση κοκαΐνης στην Αθήνα περιορίζεται, καθώς το κοινό της μεταφέρεται σε τόπους διακοπών, τουριστικούς προορισμούς κ.λπ.
Η αυξημένη διάδοση της κοκαΐνης στην Ελλάδα, ιδιαίτερα κατά την τελευταία τριετία, αποτυπώνεται μεν στα αστικά λύματα -και δη με αδιάψευστο, εντελώς αδιάβλητο τρόπο-, επαληθεύει δε την εικόνα των αστυνομικών αρχών για ορισμένες δομικές αλλαγές στο κύκλωμα της ντόπιας διακίνησης σκληρών ναρκωτικών. Διότι όταν οι επιστήμονες παρατηρούν αλματώδη άνοδο στη χρήση κοκαΐνης (όπως επίσης και της ινδικής κάνναβης, της μεθαμφεταμίνης κ.ά.), συμπεραίνουν εύλογα ότι:
α) το κύκλωμα διακίνησης απαγορευμένων από τον νόμο ουσιών είναι πολύ πιο αποτελεσματικό, άρα έχει βρει τον τρόπο να εξαπλωθεί, β) η διαθέσιμη ποσότητα είναι πλέον μεγαλύτερη στην Ελλάδα, άρα οι όποιοι έλεγχοι χρήζουν αναθεώρησης και αυστηροποίησης εφόσον στην πράξη έχουν εξουδετερωθεί, γ) με δεδομένο ότι δεν έχει επιτευχθεί κάποια θεαματική άνοδος του μέσου εισοδήματος στην Ελλάδα -μάλλον το αντίθετο ισχύει λόγω του παγκόσμιου κύματος ακρίβειας- η τιμή διάθεσης της κόκας θα πρέπει να έχει πέσει.
Ενα από τα αποτελέσματα αυτού του ευρύτερου ανοίγματος που συντελέστηκε από το 2020 και εξής στην εν Ελλάδι υπόγεια αγορά της κόκας είναι η απαλοιφή του ταξικού προσήμου, το οποίο συνόδευε παραδοσιακά τη συγκεκριμένη ουσία. Η κοκαΐνη έχει πάψει να κυκλοφορεί κατ’ αποκλειστικότητα στα ντελικάτα ρουθούνια της αριστοκρατίας, όπως και εάν αυτή νοείται, είτε ως παραδοσιακή και κατεστημένη είτε ως επίδοξη και νεόπλουτη. Μάλιστα, η εκτίμηση των επιστημόνων είναι ότι χρήση κόκας γίνεται σήμερα σε κάθε γωνιά του Λεκανοπεδίου και όχι μόνο στα συνήθως ύποπτα πλην περίοπτα σαλόνια της Αθήνας, όπως παλαιότερα. Και εάν το σύστημα δειγματοληψίας μέσω του δικτύου αποχέτευσης της ΕΥΔΑΠ είχε φτάσει στο επίπεδο της πλήρους λειτουργικότητας, όπως προβλέπεται να γίνει στο μέλλον, η αίσθηση αυτή θα επιβεβαιωνόταν από τα ευρήματα αυτά καθαυτά, ότι δηλαδή η χρήση κοκαΐνης έχει «εκδημοκρατιστεί» και ότι οι γραμμές της λευκής σκόνης απλώνονται και σνιφάρονται εξίσου στο Κολωνάκι, στην Πολιτεία και τη Γλυφάδα, αλλά και στο Περιστέρι ή τη Νίκαια.
Το κεντρικό και πλέον έγκυρο παρατηρητήριο για τη χρήση ουσιών στον ελληνικό χώρο είναι ένας περίπου 35μελής κύκλος φοιτητών και ερευνητών, η Ομάδα Ιχνοανάλυσης και Φασματομετρίας Μάζας του Εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, υπό την καθοδήγηση του διακεκριμένου καθηγητή Νίκου Θωμαΐδη. Η ομάδα αντλεί πρωτογενή δεδομένα από τους 9 σταθμούς που έχει εγκαταστήσει ανά την Ελλάδα, κυρίως όμως από το Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων της Αθήνας, στη νησίδα Ψυττάλεια του Σαρωνικού, μεταξύ Πειραιά και Σαλαμίνας.
Λαμβανομένου υπ’ όψιν του γεγονότος ότι εκεί καταλήγουν τα αστικά λύματα της πρωτεύουσας, τα οποία αποβάλλονται μέσω του δικτύου αγωγών αποχέτευσης της ΕΥΔΑΠ από 4,2 εκατομμύρια συνδρομητές, το δείγμα που λαμβάνει και επεξεργάζεται εργαστηριακά η ομάδα του καθηγητή Θωμαΐδη πληροί όλες τις προϋποθέσεις ώστε να θεωρείται απολύτως έγκυρο προκειμένου να χρησιμοποιείται περαιτέρω ως ασφαλής βάση γενικεύσεων για την εξαγωγή ευρύτερων συμπερασμάτων που αφορούν στο σύνολο της Ελλάδας.
Η εξήγηση για την επιλογή αυτής της αναγωγικής μεθόδου έναντι της συλλογής αναλυτικών δεδομένων είναι απλή: το δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης ανά την ελληνική επικράτεια είναι κατακερματισμένο, υπάγεται σε αυτοδιοικητικούς ή δημόσιους οργανισμούς κ.λπ. Εξ ορισμού, λοιπόν, κανένας από τους κατά τόπους φορείς αυτού του τύπου δεν διαθέτει το οργανωτικό βάθος, την ποιότητα και την αξιοπιστία της ΕΥΔΑΠ. Επί της ουσίας βεβαίως, εξαιτίας αυτής της αντικειμενικής αδυναμίας συγκέντρωσης στοιχείων στην πράξη ουδείς γνωρίζει το πραγματικό σύνολο των χρηστών κοκαΐνης στη χώρα μας.
A priori, πάντως, αξιωματικά θεωρείται πως η Ψυττάλεια δεν ψεύδεται. Αντιθέτως, εκτός από την περιβαλλοντική κάθαρση των αστικών αποβλήτων, το Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων λειτουργεί εξίσου και ως καθαρτήριο ψεύδους και προσχημάτων για το τι στ’ αλήθεια κάνει ή δεν κάνει η ελληνική κοινωνία, πέραν όσων η ίδια ισχυρίζεται επισήμως. Οπότε, το γεγονός είναι ότι η Αθήνα -και κατ’ αναλογία η Θεσσαλονίκη, όπως και άλλα αστικά κέντρα της περιφέρειας- σνιφάρει κόκα σε ποσοστό περίπου 0,3% επί των 4,2 εκατομμυρίων αποχετευτικών συνδέσεων της ΕΥΔΑΠ. Βάσει αυτής της αναλογίας, ο απόλυτος αριθμός των χρηστών εκτιμάται ότι στην πράξη αφορά σε 12.600 δόσεις (ή μεμονωμένους χρήστες, όπως αποδέχονται συμβατικά οι επιστήμονες για μεθοδολογικούς λόγους) στην περιοχή της Αθήνας. Το αξιοσημείωτο στοιχείο, πάντως, έγκειται στο ότι η χρήση χρήση κοκαΐνης έχει υπερδιπλασιαστεί κατά το διάστημα 2020-2023.
1ο «σκαλί» η κρίση
Πιο συγκεκριμένα, στην προ πανδημίας εποχή η διάδοση της κοκαΐνης στον ελληνικό πληθυσμό υπολογιζόταν στο 0,12% και ως προς την ποσότητα της ουσίας μεταξύ 400 και 500 γραμμαρίων ανά ημέρα. Ωστόσο, τη διετία 2014-2015, δηλαδή στην κορύφωση της ανασφάλειας για την έκβαση της οικονομικής κρίσης, την αιώρηση γύρω από το Grexit κ.λπ., οι Ελληνες κατέφυγαν στην κοκαΐνη αναζητώντας ψυχική διέξοδο, ανεβάζοντας τη χρήση έως και τα 690 γρ. ημερησίως. Ακολούθως, το 2016 η κοκαΐνη σημείωσε κάθετη πτώση, για να ανέβει ξανά σταδιακά ως το 2019. Από εκεί και πέρα άρχισε η εφόρμηση προς τα πάνω: από τα 470 γραμμάρια ανά ημέρα το 2010 στο 1,11 κιλό το 2023 (κατά μέσον όρο). Για την αίσθηση της τάξης μεγέθους, η μεταβολή αυτή αντιστοιχεί σε ποσοστιαία αύξηση 136,17%.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί επίσης η κορυφαία τιμή που έχει καταγραφεί μέχρι στιγμής από την έναρξη παρακολούθησης της κατανάλωσης κοκαΐνης μέσω της ανάλυσης των αστικών λυμάτων: το 2021 η μέγιστη ποσότητα έφτασε τα 2,4 κιλά/ανά ημέρα. Ενώ αντιστοίχως αυξημένη ήταν και η μέση τιμή στο limit up, με 1,21 κιλά/ημέρα. Σε ό,τι αφορά τον μέσο όρο χρήσης στην Ελλάδα, ο σχετικός δείκτης έφτασε στο υψηλότερο σημείο του το 2020, με 1,36 κιλά κοκαΐνης/ημέρα, ήτοι σχεδόν μισό τόνο (496,4 κιλά) στη διάρκεια του συγκεκριμένου έτους. Ασφαλώς, από την αρχή του 2020 εξελίχθηκε η πρώτη και πιο σκληρή φάση της πανδημίας COVID-19, με τους αυστηρούς περιορισμούς, τα παρατεταμένα lockdown, τον εγκλεισμό κ.λπ., εξ ου και η ποσοστιαία αποτύπωση της χρήσης κοκαΐνης στην Ελλάδα έφτασε στη μέγιστη τιμή της με 0,35%.
Κι αν συγκρίνει κάποιος το 0,12% του 2010 με το 0,35% του 2020 διαπιστώνει μια θεαματική αύξηση της τάξης του 191,6%. Ενώ παρομοίως θεαματική παραμένει η συνολική χρηματική δαπάνη των 39.712.000 ευρώ (υπολογίζοντας με τιμή αναφοράς τα 80 ευρώ/γρ.) που απορρόφησε η παράνομη εγχώρια αγορά της κόκας κατά τη διάρκεια μιας πρωτοφανώς και πολλαπλώς φορτισμένης περιόδου.
Παρ’ όλα αυτά, η χρήση κοκαΐνης στην Ελλάδα, ακόμη και στις κορυφώσεις της, παραμένει αναλογικά περιορισμένη σε σχέση με ό,τι παρατηρείται στην υπόλοιπη Ευρώπη – τόσο ως προς τη διάδοση όσο και την ποσότητα. Ως προς την αποτύπωση της διεθνούς κατάστασης στην τρέχουσα φάση, είναι χαρακτηριστικό ότι περίπου 2,3 εκατομμύρια άτομα ηλικίας 15-34 ετών έκαναν χρήση κοκαΐνης στη διάρκεια του 2022. Το μερίδιο των 2,3 εκατομμυρίων χρηστών αντιστοιχεί στο 2,3% επί του πληθυσμού της συγκεκριμένης ηλικιακής ομάδας στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Πρόκειται για ένα μέγεθος που υπογραμμίζεται, μεταξύ άλλων, στα συμπεράσματα της πιο πρόσφατης μελέτης γύρω από τις τάσεις και τις εξελίξεις στον τομέα των ναρκωτικών, την οποία διενεργεί κάθε χρόνο το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (EMCDDA).
Βάσει των στοιχείων που παρατίθενται στην ίδια μελέτη, η Ελλάδα βρίσκεται πολύ χαμηλά, κοντά στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης των ευρωπαϊκών χωρών (συν τη Νορβηγία και την Τουρκία) ως προς τη διαπιστωμένη χρήση της κοκαΐνης. Συγκεκριμένα, η χώρα μας εμφανίζεται 24η, με ποσοστό μόλις 0,6% καταναλωτών ηλικίας 15-34 ετών που έκαναν χρήση κοκαΐνης το 2022. Στην κορυφή του ίδιου πίνακα βρίσκεται η Ιρλανδία, με οκταπλάσιο ποσοστό (4,8%). Και αν εξεταστεί η τάση της ηλικιακής ομάδας 15-64 ετών σε βάθος χρόνου, η Ισπανία προηγείται με 12% έναντι 1,3% της Ελλάδας, στην 22η θέση.
Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ότι τα στοιχεία που παρουσιάζει το EMCDDA δεν είναι συγκρίσιμα με αυτά του καθηγητή Θωμαΐδη και της Ομάδας Ιχνοανάλυσης του ΕΚΠΑ, διότι ο μεν ευρωπαϊκός φορέας βασίζεται στα στατιστικά δεδομένα που συλλέγει από αρμόδιους οργανισμούς ανά χώρα (τύπου ΟΚΑΝΑ κ.λπ.), ενώ επίσης υπάρχει ανομοιογένεια τόσο ως προς τις μεθόδους συγκέντρωσης των στοιχείων όσο και την επικαιρότητά τους. Συχνά βέβαια τα δεδομένα που έχει στη διάθεσή του το EMCDDA αφορούν σε παρελθόντα έτη, κάτι που ισχύει για την Ελλάδα.
Παρ’ όλα αυτά, πολλά από τα γενικότερα συμπεράσματα του EMCDDA είναι πολύτιμα για την εμβριθέστερη κατανόηση της παρούσας κατάστασης στην Ε.Ε., καθώς και τις διαφαινόμενες μελλοντικές τάσεις στην παράνομη διεθνή αγορά της κοκαΐνης.
Οπως φερ’ ειπείν ότι από τα 11 κράτη-μέλη της Ενωσης στα οποία έχουν διενεργηθεί σχετικές έρευνες από το 2020 και εξής οι 5 αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά χρήσης κόκας συγκριτικά με την αμέσως προηγούμενη μελέτη τους. Επίσης, σε ποσοστό 57%, δηλαδή σε 37 από τις 65 ευρωπαϊκές μητροπόλεις στις οποίες εφαρμόζεται η επιδημιολογική μέθοδος έρευνας (όπως αυτή που διεξάγει η ομάδα Θωμαΐδη στην Ελλάδα), το 2022 καταγράφεται αύξηση των ιχνών κοκαΐνης στα αστικά λύματα σε σχέση με το 2021.
Προς επίρρωσιν αυτού του πορίσματος, το EMCDDA επικαλείται το εξής εύρημα: σε μία στις τρεις δειγματοληπτικές σύριγγες που χρησιμοποιήθηκαν στα λύματα 12 πόλεων σε 11 διαφορετικά κράτη-μέλη της Ε.Ε. βρέθηκαν υπολείμματα κοκτέιλ ουσιών πέραν της κοκαΐνης, συνήθως διεγερτικών και οπιοειδών. Ειδικά στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στην Κολονία και το Δουβλίνο, το πιο κοινό μείγμα, σε ποσοστό άνω του 50% των δειγμάτων, ήταν η κοκαΐνη και η ηρωίνη.
Διακίνηση εν αφθονία
Επιπλέον, ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι μια αναφορά του αστυνομικού δελτίου: το 2021 οι διωκτικές αρχές κατέρριψαν κάθε προηγούμενο ρεκόρ κατάσχεσης κοκαΐνης στην επικράτεια της Ε.Ε., φτάνοντας τους 303 τόνους από 68.000 επιχειρήσεις. Οι επεμβάσεις της Αστυνομίας έγιναν στις κύριες πύλες εισόδου των παράνομων φορτίων στην Ευρώπη, δηλαδή στο Βέλγιο, στην Ολλανδία και την Ισπανία. Και μόνο στο λιμάνι της Αμβέρσας, το δεύτερο μεγαλύτερο στην Ευρώπη, το 2022 κατασχέθηκαν 110 τόνοι, 19 περισσότεροι απ’ ό,τι το 2021. Ωστόσο, όπως σημειώνει το EMCDDA, παρά τον τεράστιο όγκο της κατασχεθείσας κόκας, η ουσία διακινείται εν αφθονία μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., κάτι που συνδυάζεται αφενός με την υψηλή καθαρότητα του προϊόντος και αφετέρου τη σταθερή προς μειούμενη τιμή της.
Συναφώς, οι αρμόδιες αρχές εκτιμούν ότι, πέραν της παραδοσιακής οδού των λαθραίων εισαγωγών κόκας καμουφλαρισμένης σε κοντέινερ μεταφοράς άσχετων εμπορικών ειδών κ.λπ., αύξηση παρουσιάζει η δημιουργία εργαστηρίων παραγωγής κοκαΐνης σε διάφορα σημεία της Ευρώπης. Και παρά την ανακάλυψη και τη διάλυση 34 εξ αυτών στη διάρκεια του 2021, η τακτική της επιτόπου παραγωγής κόκας για την κάλυψη των αναγκών του ευρωπαϊκού κοινού εξακολουθεί ακμάζουσα και αποτελεσματική.Τέλος, βάσει δεδομένων για το έτος 2021, η κοκαΐνη κρίθηκε ως η αιτία για το 1/5 των θανάτων στην Ε.Ε. από υπερβολική δόση ουσιών.
Και αν η κόκα βρίσκεται στην κορυφή μεταξύ των πιο συνηθισμένων απαγορευμένων ναρκωτικών/παραισθησιογόνων τα οποία ανιχνεύονται σε εκατοντάδες χιλιάδες ελέγχους που διενεργούνται καθημερινά ανά την Ευρώπη, τότε αυτομάτως μετριάζεται κάπως η αρχική εντύπωση που προκαλούν οι αποκαλύψεις του καθηγητή Νίκου Θωμαΐδη για την υψηλή συγκέντρωση κοκαΐνης στα αστικά λύματα της Αθήνας. Αλλωστε η χώρα μας, έστω και υπό κλίμακα, ακολουθεί τον συρμό της πανευρωπαϊκής τάσης, η οποία ανακηρύσσει την κοκαΐνη σε δεύτερο πιο διαδεδομένο ναρκωτικό μετά την κάνναβη.
