Τις πρώτες εβδομάδες μετά τις γιορτές ξεκίνησε μια μεγάλη συζήτηση για την εκτεταμένη χρήση κοκαΐνης που διαπιστώθηκε και αυτή τη χρονιά στο διάστημα μεταξύ 23ης Δεκεμβρίου και 7ης Ιανουαρίου, χάρη στην ανάλυση των αστικών λυμάτων από το Κέντρο Επεξεργασίας της Ψυττάλειας. Εκεί καταλήγουν τα νερά της αποχέτευσης από τις περισσότερες περιοχές της Αττικής.
Η περιοχή την οποία αφορούν τα στοιχεία από την ανάλυση των λυμάτων οριοθετείται ως εξής: Πέραμα – Ανω Λιόσια – Αγιος Στέφανος – Σταυρός – Βούλα. Αυτό σημαίνει πως εκτός μένουν η Δυτική (Ασπρόπυργος, Ελευσίνα, Μάνδρα κ.ο.κ.) και η Ανατολική Αττική (Γλυκά Νερά, Παιανία, Λαύριο, Σούνιο κ.ο.κ.). Ο συνολικός πληθυσμός της εξεταζόμενης περιοχής υπολογίζεται σε λίγο περισσότερους από τέσσερα εκατομμύρια κατοίκους.
Κατά το διάστημα των εορτών παρατηρείται σημαντική αύξηση στη χρήση των λεγόμενων «ναρκωτικών του πάρτι» (party drugs), με την κοκαΐνη και το MDMA να είναι οι δύο κύριες ουσίες που καταναλώνονται ευρέως στο πλαίσιο της διασκέδασης. Σύμφωνα με τον καθηγητή Αναλυτικής Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκο Θωμαΐδη, η χρήση τους χτύπησε κόκκινο και τα φετινά Χριστούγεννα.
Η κοκαΐνη
Συγκεκριμένα, ενώ η μέση χρήση κοκαΐνης ημερησίως για το 2023 υπολογιζόταν στα 1,11 κιλά (που αντιστοιχεί σε περισσότερες από 50.000 δόσεις / γραμμές), τις ημέρες των γιορτών φέρεται να εκτινάχθηκε σε περισσότερα από 2 κιλά – εν αναμονή της επιβεβαίωσης από τη χημική ανάλυση των λυμάτων. Αντίστοιχα, και το τελευταίο τριήμερο του 2022, η χρήση έφτασε τα 2,12 κιλά ημερησίως (περίπου 100.000 γραμμές, που αντιστοιχούν σε 50.000 χρήστες αν ο καθένας ρούφηξε δύο δόσεις) και παρέμεινε σε υψηλά μεγέθη τις πρώτες ημέρες του 2023, στα 1,85 κιλά ημερησίως (περίπου 90.000 γραμμές).
Πάντως, η χρήση κοκαΐνης έφτασε στα υψηλότερα επίπεδα για το 2023 σε μια μάλλον ανύποπτη περίοδο: το τριήμερο πριν από την Πρωτομαγιά (28-30 Απριλίου). Τότε, η ημερήσια χρήση εκτινάχθηκε στα 2,67 κιλά (περισσότερες από 130.000 δόσεις). Η χρήση της κοκαΐνης έχει αυξηθεί σημαντικά από το 2020 (έφτασε τα 1,36 κιλά ημερησίως, από 0,48 κιλά ημερησίως το 2019), σε μια αξιοπερίεργη συνάρτηση με τα μέτρα εγκλεισμού για τον περιορισμό της Covid.
Ωστόσο, ακόμα κι αν η χρήση κοκαΐνης έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, η Αθήνα βρίσκεται αρκετά χαμηλά σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές πόλεις. «Η Βαρκελώνη, το Αμστερνταμ και πόλεις του Βελγίου καταγράφουν δεκαπλάσια (και παραπάνω) χρήση κοκαΐνης», υπογραμμίζει, μιλώντας στα «ΝΕΑ», ο υπεύθυνος του Τομέα Ερευνας του ΚΕΘΕΑ Γεράσιμος Παπαναστασάτος.
Η χρήση του MDMA (3,4-μεθυλαινοδιοξυμεθαμφεταμίνη) επίσης διπλασιάζεται κατά την περίοδο των γιορτών. Ωστόσο, οι ποσότητες είναι πολύ μικρότερες: 28 γραμμάρια ημερησίως καταναλώθηκαν το 2023 (αντιστοιχούν σε 280 δόσεις), ενώ την περίοδο μεταξύ Χριστουγέννων 2022 και Πρωτοχρονιάς 2023 κυμάνθηκε από 42 έως 87 γραμμάρια ημερησίως (420 ως 870 δόσεις).
Οπως λέει ο Γεράσιμος Παπαναστασάτος, τα τελευταία 20 χρόνια έχει συντελεστεί μια ιστορική στροφή στον κόσμο των καταχρήσεων, κυρίως σε ό,τι αφορά την πραγματικότητα στους δρόμους και τις πιάτσες. «Ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 2000 η κατανάλωση ουσιών επικεντρωνόταν στα οπιοειδή (ηρωίνη), σήμερα έχει στραφεί στα διεγερτικά (κοκαΐνη, αμφεταμίνες, μεθαμφεταμίνη)».
Εκεί, το μοτίβο της κατανάλωσης είναι διαφορετικό. Σε αντίθεση με τα ναρκωτικά του πάρτι, η χρήση ναρκωτικών του δρόμου δεν διαφέρει μεταξύ καθημερινών και Σαββατοκύριακου, ούτε μεταξύ εορταστικών και μη περιόδων. Η ακριβή κοκαΐνη δεν είναι εύκολα προσβάσιμη και αντ’ αυτής χρησιμοποιείται κυρίως η μεθαμφεταμίνη, η οποία είναι η βασική ουσία του γνωστού στην πιάτσα ως σίσα. Το 2019, η χρήση μεθαμφεταμίνης στην Αθήνα διπλασιάστηκε, ξεπερνώντας τα 100 γραμμάρια ημερησίως για πρώτη φορά. To 2022, μάλιστα, κατέγραψε ρεκόρ χρήσης στην Αθήνα με 176 γραμμάρια ημερησίως, ενώ το 2023 έπεσε στα επίπεδα του 2021 (120 γραμμάρια ημερησίως).
Σημειώνεται πως δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία για τη χρήση της ηρωίνης, καθώς η ουσία μεταβολίζεται σε μεγάλο βαθμό από τον ανθρώπινο οργανισμό και επομένως δεν ανιχνεύεται επαρκώς στα λύματα. Ωστόσο, φαίνεται πως υπάρχει καθοδική τάση στη χρήση της.
Η κάνναβη
Υπάρχει, όμως, μια ουσία που δεν γνωρίζει ταξικά όρια. Αυτή δεν είναι άλλη από την κάνναβη. Το μοτίβο της χρήσης της μοιάζει με αυτό των ψυχαγωγικών ναρκωτικών: «Η τυπική εικόνα που έχουμε για τη χρήση κάνναβης είναι ότι αυξάνεται Παρασκευή, Σάββατο και λιγότερο Κυριακή, και μειώνεται δραστικά μέσα στην εβδομάδα», περιγράφει ο Νίκος Θωμαΐδης. Η μέση χρήση μεταξύ Παρασκευής και Κυριακής υπολογίζεται στα 75 κιλά ημερησίως (περίπου 500.000 «τσιγάρα»), ενώ μεταξύ Δευτέρας και Πέμπτης η κατανάλωση πέφτει στα 32 κιλά ημερησίως (περίπου 210.000 «τσιγάρα»).
Τέλος, ηρεμιστικές ουσίες όπως οι βενζοδιαζεπίνες χρησιμοποιούνται ευρέως τα τελευταία χρόνια, τόσο ως φάρμακα, όσο και ως ναρκωτικά. Είναι οι δραστικές ουσίες φαρμάκων όπως το Xanax, το Stedon και το Lexotanil. Στους δρόμους της Αθήνας, είναι αρκετά συνήθης την τελευταία δεκαετία ο συνδυασμός παράνομων διεγερτικών ουσιών με βενζοδιαζεπίνες. «Υπάρχει συσχέτιση χρήσης βενζοδιαζεπινών με τα διεγερτικά», σημειώνει καθηγητής Αναλυτικής Χημείας και εξηγεί πως έχει υπολογιστεί η χρήση της οξαζεπάμης, μια βενζοδιαζεπίνης με σύντομο χρόνο δράσης, καθώς εκτός από δραστική ουσία είναι και μεταβολίτης άλλων βενζοδιαζεπινών.
Το 2022 χρησιμοποιούνταν κάτι παραπάνω από 1,5 κιλό οξαζεπάμης ημερησίως (1.511 γραμμάρια). Κατά τη δεύτερη φάση της πανδημίας του κορωνοϊού, το 2021, η χρήση της οξαζεπάμης είχε φτάσει τα 2,2 κιλά ημερησίως (2.214 γραμμάρια), ενώ το 2020 η ημερήσια χρήση υπολογιζόταν στα 1.581 γραμμάρια, σημειώνοντας σημαντική αύξηση σε σύγκριση με το 2019 (1.210 γραμμάρια ημερησίως). Η χρήση οξαζεπάμης γνώρισε τα υψηλότερά της επίπεδα στα χρόνια της κρίσης, με 3,8 κιλά (3.770 γραμμάρια) ημερησίως το 2014.
Η χρήση ουσιών σχετίζεται με τις διαταραχές της ψυχικής υγείας
Η ποικιλία των ουσιών που κυριαρχούν στα λύματα της Αττικής υποδεικνύει ότι η χρήση ναρκωτικών δεν αποτελεί ίδιον μιας κοινωνικής ομάδας ή ενός συγκεκριμένου προφίλ ατόμου. «Η χρήση ξεπερνά δημογραφικά χαρακτηριστικά όπως η ηλικία, το φύλο, η οικονομική κατάσταση» λέει στα «ΝΕΑ» ο ψυχοθεραπευτής και ψυχίατρος Δημήτρης Παπαδημητριάδης. Οπως υπογραμμίζει, ωστόσο, σίγουρα παίζουν ρόλο κάποιοι στρεσογόνοι παράγοντες, όπως η φτώχεια, η βία (ειδικά σε δυσλειτουργικά οικογενειακά περιβάλλοντα) ή ο περιορισμός της πρόσβασης στην εκπαίδευση.
Κατά τον ψυχίατρο Δημήτρη Λέννα, «το προφίλ χρηστών ψυχοδραστικών ουσιών σχετίζεται με την ιστορική περίοδο που μελετούμε και την κοινωνική οργάνωση. Ετσι, για παράδειγμα, στον Μεσοπόλεμο είχαμε τον λεγόμενο «χασικλή», άτομο σχεδόν περιθωριακό. Σήμερα αυτό δεν ισχύει και τα ναρκωτικά κυκλοφορούν εύκολα ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες».
Το lifestyle
«Υπάρχει ένα lifestyle που περιλαμβάνει στο ρεπερτόριό του την κοκαΐνη. Ομοίως, το MDMA είναι μέρος του lifestyle του κλάμπινγκ» λέει στα «ΝΕΑ» ο Γεράσιμος Παπαναστασάτος, υπεύθυνος του Τομέα Ερευνας του ΚΕΘΕΑ. Οπως επισημαίνει, «αυτές οι ουσίες χρησιμοποιούνται στη λογική μεγέθυνσης της απόλαυσης σε ένα πλαίσιο (πάρτι, σχέση)» και η χρήση τους είναι συνήθως περιστασιακή. Η χρήση σε αυτό το πλαίσιο εναπόκειται, εν τέλει, σε μια απόφαση του δυνητικού χρήστη απέναντι στην πρόκληση που συνιστά η ουσία: είναι διατεθειμένος να πάρει μια άγνωστη ουσία προκειμένου να περάσει καλά και να κάνει εντύπωση στον κοινωνικό περίγυρο του; Η απόφαση αυτή άλλοτε σχετίζεται ακόμα και με το σεξουαλικό ενδιαφέρον για κάποιο άλλο άτομο» υπογραμμίζει.
Εντούτοις, οι ειδικοί ξεκαθαρίζουν: Η περιστασιακή χρήση δεν είναι και ακίνδυνη. «Ενέχει τον κίνδυνο να εκτεθεί κανείς σε οξεία βλάβη, λόγω ανάπτυξης ανοχής στην ουσία και αύξησης της δοσολογίας» αναφέρει ο Δημήτρης Παπαδημητριάδης. Ο συνάδελφός του Δημήτρης Λέννας προσθέτει: «Στην αρχή υπάρχει η αίσθηση ότι ο χρήστης το κόβει όποτε θελήσει, αλλά σταδιακά η ανεύρεση της ουσίας γίνεται σκοπός της ύπαρξης». «Οσο πιο ανεκτική είναι μια κοινωνία απέναντι στη χρήση ουσιών τόσο πιο πιθανό είναι να προκύψει μια επιδημία εθισμού σε ουσίες» λέει από την πλευρά του ο Γεράσιμος Παπαναστασάτος και επισημαίνει ότι μπορεί η ελληνική κοινωνία να μην είναι ανεκτική απέναντι στην κατάχρηση παράνομων ουσιών, όμως δείχνει εξαιρετική ανοχή στο αλκοόλ. «Συχνά υπερεκτιμούμε το πρόβλημα της κατάχρησης παράνομων ουσιών, ενώ υποτιμούμε αυτήν των νόμιμων» επισημαίνει ο υπεύθυνος του Τομέα Ερευνας του ΚΕΘΕΑ.
Η έρευνα
Η επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει, άλλωστε, πως η χρήση ουσιών σχετίζεται με τις διαταραχές της ψυχικής υγείας, όπως είναι η διπολική διαταραχή ή το άγχος. «Πολλοί προσπαθούν να αυτοθεραπευτούν με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών» λέει ο Δημήτρης Παπαδημητριάδης και φέρνει ως παράδειγμα τη χρήση συνταγογραφούμενων ουσιών όπως είναι οι βενζοδιαζεπίνες για την καταπράυνση του άγχους. «Η χρήση τέτοιων ουσιών πρέπει να γίνεται με φειδώ» τονίζει ο ψυχίατρος και επισημαίνει πως «υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που τις καταναλώνουν για χρόνια, αναπτύσσοντας με αυτόν τον τρόπο ανοχή σε αυτές, η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε αύξηση των δοσολογιών και εξάρτηση. Εξάλλου, κλίση σε εξαρτητικές συμπεριφορές μπορεί να προκύψει και λόγω κληρονομικότητας».
«Η αντιμετώπιση των εξαρτήσεων είναι πολιτικό ζήτημα» τονίζει ο Γεράσιμος Παπαναστασάτος και συμπληρώνει πως «η οικονομική, κοινωνική και πνευματική αποστέρηση είναι αυτές που μπορούν να οδηγήσουν στις ουσίες, και όχι το ανάποδο». Σε ό,τι αφορά το επίπεδο της ψυχιατρικής αντιμετώπισης, ο Δημήτρης Λέννας ξεκαθαρίζει πως δεν υπάρχει μία λύση για όλους. «Ο περιστασιακός χρήστης χρειάζεται ουσιαστική ενημέρωση και θεραπεία από ψυχίατρο της παράλληλης ψυχικής διαταραχής που ενδέχεται να συνυπάρχει, ενώ ο εξαρτημένος χρήστης θα πρέπει να αναζητήσει παράλληλη βοήθεια στα ιατρεία του ΟΚΑΝΑ, στις δομές του ΚΕΘΕΑ ή και στα ειδικά ιατρεία δημόσιων ψυχιατρικών κλινικών και άλλων ιδρυμάτων. Το βάθος της εξάρτησης και η προσωπικότητα του χρήστη θα καθορίσουν την ανάγκη κλειστού ή ανοικτού προγράμματος» καταλήγει ο ψυχίατρος.
