Φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και Τοπίο – Θεσμική προστασία και κοινωνική Ευαισθητοποίηση
Με τις απειλές για το τοπίο του τόπου και της χώρας μας να ανήκουν στην καθημερινότητα μας, είναι φανερό ότι σήμερα μεγάλο μέρος περιοχών απειλούνται με υποβάθμιση, λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας (αυθαίρετη ή άναρχη δόμηση και διάνοιξη δρόμων, αλόγιστος τουρισμός και επισκεψιμότητα πέραν της φέρουσας ικανότητας, οχλούσες δραστηριότητες κλπ.) και δυστυχώς παραμένουν ξεχασμένες ή θεωρείται δεδομένη η προστασία τους, ενώ όπως βλέπουμε δεν έχει πάντα προβλεφθεί θεσμική προστασία.
Είναι απαραίτητη η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, του πολιτιστικού περιβάλλοντος αλλά και του τοπίου, στοιχεία που συνυπάρχουν και είναι πολλές φορές αλληλένδετα στην κλίμακα της χώρας ως μεικτά τοπία – στην πραγματικότητα το Περιβάλλον αποτελείται από το Φυσικό και από το Ανθρωπογενές τα οποία συνυπάρχουν και δεν διαχωρίζονται παρά μόνο για ειδικούς σκοπούς επιστημονικής μελέτης και διοικητικής διαχείρισης. Αυτό σημαίνει ότι διάφορες τοποθεσίες στα νησιά Κεφαλονιά και Ιθάκη (γεωγραφικά και ιστορικά συνδεδεμένο νησιωτικό ζεύγος), εκτός εκείνων που ήδη προστατεύονται ως προστατευόμενες περιοχές φυσικού περιβάλλοντος (όπως Εθνικοί δρυμοί, εθνικά πάρκα – περιοχές δικτύου NATURA 2000 κλπ.), κηρυγμένοι Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και παραδοσιακοί οικισμοί (35 στον Νομό Κεφαλληνίας) και άλλα, θα πρέπει να θωρακιστούν θεσμικά με ειδικό καθεστώς προστασίας. Αυτό είναι σημαντικό όχι μόνο για την διαχρονική διατήρηση τους ως τοπική κληρονομιά για τους κατοίκους και σε εθνικό επίπεδο, αλλά και τις επόμενες γενιές και την παγκόσμια ανθρώπινη κληρονομιά.
Μερικά παραδείγματα αποτελούν (με επιφύλαξη για κάποιο λάθος καθώς η νομοθεσία είναι χαώδης):
α) ο χαρακτηρισμός της «βορειοανατολικής ακτής της νήσου Κεφαλληνίας ως τοπίου ιδιαίτερου φυσικού κάλλους» (ΦΕΚ 305 Β/1981) και ο καθορισμός ΖΟΕ περιοχής του «όρμου Μύρτος Κεφαλληνίας» (ΦΕΚ 441 ΤΑΑΠΘ/2009), χωρίς όμως να έχει γίνει το ίδιο και για άλλες παραλιακές ζώνες εξέχοντος κάλλους και περιβαλλοντικής σημασίας, πολλές από τις οποίες συνορεύουν και με θαλάσσιες περιοχές προστασίας του δικτύου NATURA 2000, όπως οι περιοχές των παραλιών Πλατειά Άμμος, Πετανοί, Αμίδι, Φτέρη, Δαφνούδι, Αντίσαμος, Κουτσουπιά, Λεύκα και άλλες. Σημειώνεται ότι η νήσος Ιθάκη έχει χαρακτηρισθεί ολόκληρη «ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους χρήζοντος ειδικής κρατικής προστασίας» (ΦΕΚ 661 Β/1976), όπως επίσης το Φισκάρδο «Περί χαρακτηρισμού κοινότητος Φισκάρδου Κεφαλληνίας ως τόπο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους» (ΦΕΚ 907 Β/1975).
Σχετικά με τις παραλίες ειδικότερα, με τις διατάξεις περί απάτητων παραλιών που προβλέφθηκαν με τον Ν.5092/2024 «Όροι αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας στις παραθαλάσσιες περιοχές και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 33 Α/4-3-2024), όπως αναφέρεται στην παρ. 2 του άρθρ. 4: «Αιγιαλοί και παραλίες υψηλής προστασίας («απάτητες παραλίες») είναι αιγιαλοί ιδιαίτερης αισθητικής, γεωμορφολογικής ή οικολογικής αξίας, στους οποίους απαγορεύεται η παραχώρηση απλής χρήσης, καθώς και οποιαδήποτε άλλη δράση μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη μορφολογία τους και την ακεραιότητά τους ως προς τις οικολογικές τους λειτουργίες..» θα πρέπει κατόπιν επιλογής τους να εφαρμόζονται μέτρα προστασίας τους.
β) το «Φρούριο της Άσσου εν Κεφαλληνία ως χαρακτηριστικόν δείγμα οχυρωματικής του 16ου-17ου αιώνος» (ΦΕΚ 621 Β/1968) και του οικισμού της Άσσου ως παραδοσιακού, χωρίς όμως ολοκληρωμένη προστασία του τοπίου γύρω από αυτά ως ενιαίου χώρου, όπω έχει γίνει με το Κάστρο Αγ. Γεωργίου (Κεφαλληνίας) ως προέχοντος Βυζαντινού μνημείου (ΦΕΚ 28 Α/1922) για το οποίο έχουν καθοριστεί και ζώνες προστασίας (ΦΕΚ 114 Δ/1991 και ΦΕΚ 664 Δ/1991).
Βλέπουμε ότι ένας τύπος προστασίας είναι τα Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ) που μπορούν να είναι σημαντικά για το βαθμό στον οποίο διατηρείται το φυσικό περιβάλλον (σημαντικά οικολογικά χαρακτηριστικά), για την αισθητική τους αξία (π.χ. πανοραμική θέα) και βέβαια μπορούν να περιλαμβάνουν δομημένο χώρο και ακόμη καλύτερα παραδοσιακούς οικισμούς ή αρχαιολογικούς/ιστορικούς χώρους (ύπαρξη μνημείων, ιστορικότητα ή αυθεντικός παραδοσιακός χαρακτήρας).
Ένα άλλο θέμα που πρέπει να διαχειριστούμε είναι το γεγονός ότι αν και υπάρχουν πολλές ακόμη περιοχές που έχουν οριοθετηθεί και χαρακτηρισθεί ή κηρυχθεί προστατευόμενες, η νομοθεσία δεν είναι συνεκτική και παρατηρούνται επικαλύψεις αρμοδιοτήτων αλλά και ανεπαρκής εφαρμογή των προβλέψεων προστασίας. Για παράδειγμα κάποιες περιοχές προστατεύονται εκ των πραγμάτων ως αρχαιολογικοί χώροι (ευτυχώς) και μόνο έμμεσα ως προς το τοπίο, όπως για παράδειγμα το σπήλαιο Μελισσάνης που προστατεύεται χαρακτηρισμένο ως «αρχαιολογικός χώρος του σπηλαίου Μελισσάνης Κοινότητας Καραβόμυλου (Νέα Βλαχάτα) Κεφαλληνίας» (ΦΕΚ 605 Β/1993). Γενικά θα πρέπει να δούμε ποιες περιοχές θέλουμε να διατηρήσουμε αναλλοίωτες στο μέλλον και να καταρτιστεί ένα συνεκτικό σχέδιο θωράκισης τους με σαφείς κατευθύνσεις.
Επειδή η θεσμική προστασία από μόνη της δεν επαρκεί, είναι απαραίτητη η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση μας, πρώτα των κατοίκων και των επιχειρηματιών και κατόπιν η καθοδήγηση των επισκεπτών, ώστε να γνωρίσουν τον πλούτο της του τόπου μας (χώρας και νησιών μας), να τον κατανοήσουμε και εκτιμήσουμε και τελικά να τον αγαπήσουμε και προστατεύσουμε!
Τηλέμαχος Μπεριάτος
MSc, Διπλωματούχος Πολιτικός-Δομοστατικός μηχανικός, μέλος ΤΕΕ
