Η Παγκόσμια Ημέρα Αυτισμού, που τιμάται κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου, δεν είναι απλώς μια ημέρα ευαισθητοποίησης, αλλά μια υπενθύμιση. Μια υπενθύμιση πως ο κόσμος δεν είναι ένας, αλλά πολλοί. Και πως η κατανόηση ξεκινά όταν αποφασίσουμε να δούμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια του άλλου – όσο διαφορετικά κι αν είναι από τα δικά μας.
Ο αυτισμός είναι ένα νευροαναπτυξιακό φάσμα, που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο κάποιος επικοινωνεί, αλληλεπιδρά και αντιλαμβάνεται το περιβάλλον γύρω του. Δεν είναι αρρώστια, δεν είναι «κατάσταση», δεν είναι πρόβλημα που περιμένει λύση. Είναι μια άλλη προσέγγιση της ζωής, συχνά σιωπηλή, κάποιες φορές δύσκολη, αλλά πάντα μοναδική.
Στη δημόσια σφαίρα, συχνά μιλάμε για τον αυτισμό μέσα από στατιστικές ή επιστημονικές αναλύσεις. Ξεχνάμε όμως πως πίσω από κάθε διάγνωση υπάρχει ένας άνθρωπος. Ένα παιδί που δυσκολεύεται να ανεχτεί τον θόρυβο στην τάξη. Ένας έφηβος που απομονώνεται γιατί κανείς δεν καταλαβαίνει το πάθος του για τους πλανήτες. Ένας ενήλικας που νιώθει διαρκώς πως πρέπει να “προσποιείται” για να ταιριάξει.
Ποια είναι τα επίπεδα του;
Σύμφωνα με το διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM-5, το φάσμα του αυτισμού διακρίνεται σε τρία επίπεδα, ανάλογα με την υποστήριξη που χρειάζεται το άτομο:
- Επίπεδο 1: Χαρακτηρίζεται από ήπιες δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση και την επικοινωνία. Το άτομο μπορεί να ζει αυτόνομα, αλλά χρειάζεται υποστήριξη σε κοινωνικές καταστάσεις
- Επίπεδο 2: Απαιτείται σημαντική υποστήριξη, καθώς υπάρχουν έντονες δυσκολίες στην επικοινωνία και την προσαρμογή σε αλλαγές.
- Επίπεδο 3: Χρειάζεται εκτεταμένη υποστήριξη, καθώς το άτομο αντιμετωπίζει σοβαρές δυσκολίες στην επικοινωνία, τη μάθηση και την καθημερινή ζωή.
Η κατηγοριοποίηση του αυτισμού σε αυτά τα επίπεδα δεν έχει στόχο να περιορίσει ή να «τοποθετήσει» τα άτομα σε αυστηρές διαγνωστικές κατηγορίες, αλλά να βοηθήσει στην προσαρμογή της παρεχόμενης υποστήριξης στις ατομικές τους ανάγκες. Κάθε άτομο έχει μοναδικά χαρακτηριστικά, τα οποία μπορεί να διαφοροποιούνται ακόμη και εντός του ίδιου επιπέδου.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού: Πρώτος κρίκος στην αλυσίδα αποδοχής
Μέσα σε όλα αυτά, ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι θεμελιώδης. Στο σχολείο, ένα παιδί με αυτισμό μπορεί να βρει είτε το πρώτο του ασφαλές καταφύγιο, είτε το πρώτο του εμπόδιο. Ο εκπαιδευτικός είναι αυτός που μπορεί να αντιληφθεί τις ανάγκες του παιδιού και να τις σεβαστεί. Να προσαρμόσει τη διδασκαλία του, να χρησιμοποιήσει εργαλεία που βοηθούν την κατανόηση, να δώσει χώρο, χρόνο και… υπομονή. Αλλά το πιο σημαντικό είναι κάτι απλό και βαθιά ανθρώπινο: να κοιτάξει το παιδί με αποδοχή. Όχι με οίκτο. Όχι με φόβο. Όχι με την αγωνία να το “διορθώσει”. Απλώς με την πρόθεση να το καταλάβει. Και δεν είναι μόνο αυτό. Ο εκπαιδευτικός είναι και το πρόσωπο που θα διδάξει στην υπόλοιπη τάξη τι σημαίνει ενσυναίσθηση. Που θα μιλήσει για τις διαφορές χωρίς να τις στιγματίσει. Που θα χτίσει μια σχολική κοινότητα όπου κάθε παιδί –όπως κι αν μαθαίνει, όπως κι αν εκφράζεται– θα έχει θέση.
Δημιουργία ενός Συμπεριληπτικού Σχολείου
Οι εκπαιδευτικοί είναι αυτοί που μπορούν να κάνουν τη διαφορά στη σχολική ζωή ενός παιδιού με αυτισμό. Με σωστές στρατηγικές, μπορούν να αποτρέψουν την περιθωριοποίηση και να διαμορφώσουν ένα περιβάλλον όπου κάθε παιδί νιώθει ότι ανήκει.
- Διαμόρφωση προσαρμοσμένου εκπαιδευτικού περιβάλλοντος
- Καθιέρωση σταθερής ρουτίνας και προβλέψιμου προγράμματος ώστε το παιδί να νιώθει ασφάλεια
- Χρήση οπτικών υποστηρικτικών μέσων (εικονογραφημένα προγράμματα, κοινωνικές ιστορίες που βοηθούν στην κατανόηση των δραστηριοτήτων).
- Προσαρμογή του περιβάλλοντος ώστε να μειώνονται οι αισθητηριακές προκλήσεις (έντονοι θόρυβοι, φώτα, πολυκοσμία)
- Διαφοροποιημένη Διδασκαλία
- Ενσωμάτωση οπτικών και διαδραστικών εργαλείων στη διδασκαλία, όπως βίντεο, εικόνες και εκπαιδευτικές εφαρμογές.
- Παροχή εναλλακτικών τρόπων αξιολόγησης, ώστε το παιδί να μπορεί να δείξει τις γνώσεις του με τρόπο που το εξυπηρετεί (π.χ. μέσω σχεδίασης, προφορικών απαντήσεων).
- Χρήση κοινωνικών ιστοριών και ρόλων για την εξάσκηση κοινωνικών δεξιοτήτων.
- Καθοδήγηση στην Κοινωνική Ένταξη
- Δημιουργία φιλικού προγράμματος ένταξης όπου επιλεγμένοι μαθητές λειτουργούν ως φίλοι υποστήριξης για το παιδί με αυτισμό.
- Ενίσχυση της ομαδικής συνεργασίας σε δραστηριότητες ώστε όλα τα παιδιά να συμμετέχουν ισότιμα και διδασκαλία των υπόλοιπων μαθητών για το πως να επικοινωνούν και να αλληλεπιδρούν με ένα παιδί με αυτισμό με υπομονή και κατανόηση
- Συνεργασία με γονείς και ειδικούς
- Τακτική επικοινωνία με την οικογένεια για να εξασφαλιστεί η συνοχή μεταξύ σχολείου και σπιτιού.
- Συνεργασία με ειδικούς (λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, ψυχολόγους) για την προσαρμογή της εκπαιδευτικής διαδικασίας στις ανάγκες του παιδιού.
- Οργάνωση επιμορφωτικών σεμιναρίων για εκπαιδευτικούς, ώστε να αποκτήσουν γνώσεις και δεξιότητες στη διαχείριση μαθητών με αυτισμό.
Ο ρόλος της εκπαίδευσης και της κοινωνικής ευαισθητοποίησης
Η ενσωμάτωση των παιδιών με αυτισμό στο γενικό σχολείο αποτελεί βασική επιδίωξή της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης. Ωστόσο, η πραγματική ένταξη δεν επιτυγχάνεται μόνο μέσω των θεσμικών ρυθμίσεων, αλλά και μέσω της καλλιέργειας ενός κλίματος αποδοχής και σεβασμού από τους συμμαθητές τους. Οι έφηβοι διαμορφώνουν τις στάσεις τους μέσα από την εκπαίδευση, τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και τις αξίες που τους μεταδίδονται από το σχολικό περιβάλλον. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να εφαρμοστούν στρατηγικές που θα ενισχύσουν την κατανόηση, την ενσυναίσθηση και τη συνεργασία μεταξύ όλων των μαθητών.
Καλλιέργεια Ενσυναίσθησης και Κατανόησης
Η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος αλληλεγγύης. Οι βιωματικές δραστηριότητες, όπως παιχνίδια ρόλων και προσομοιώσεις, μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να αντιληφθούν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένα άτομο με αυτισμό στην επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Επιπλέον, η παρουσίαση πραγματικών ιστοριών ανθρώπων με αυτισμό μπορεί να προσφέρει μια πιο ρεαλιστική εικόνα της καθημερινότητας τους, προάγοντας την κατανόηση και τον σεβασμό.
Προώθηση της Συνεργασίας και της Συμπερίληψης
Η συμμετοχή όλων των μαθητών σε κοινές δραστηριότητες είναι καθοριστική για τη δημιουργία δεσμών φιλίας και αμοιβαίου σεβασμού. Ομαδικές εργασίες και διαθεματικά προγράμματα μπορούν να δώσουν τη δυνατότητα στους μαθητές να συνεργαστούν με τους συμμαθητές τους, ενισχύοντας έτσι τη φυσική αλληλεπίδραση. Παράλληλα, η καθιέρωση ενός προγράμματος «συμμαθητικής υποστήριξης», όπου ένας ή περισσότεροι μαθητές αναλαμβάνουν να διευκολύνουν την ένταξη του συμμαθητή τους στο κοινωνικό σύνολο, μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη μείωση της απομόνωσης και στην ενίσχυση της αλληλεγγύης.
Αντιμετώπιση του Εκφοβισμού και της Περιθωριοποίησης
Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με αυτισμό. Είναι σημαντικό να εφαρμοστούν σαφείς πολιτικές πρόληψης και αντιμετώπισης του bullying, ενώ παράλληλα πρέπει να καλλιεργηθεί στους μαθητές η συνειδητοποίηση ότι η διαφορετικότητα δεν αποτελεί λόγο απομόνωσης, αλλά πηγή εμπλουτισμού της σχολικής κοινότητας. Η καταπολέμηση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία ενός κλίματος αποδοχής.
Ένα παιδί κάθε φορά
Η Παγκόσμια Ημέρα Αυτισμού είναι μια αφορμή να σκεφτούμε, όχι γενικά και αφηρημένα, αλλά συγκεκριμένα. Ποιο παιδί στο σχολείο μας δείχνει σημάδια ότι χρειάζεται στήριξη; Ποιος μαθητής δεν συμμετέχει γιατί φοβάται την απόρριψη; Ποια οικογένεια αγωνίζεται μόνη της χωρίς καθοδήγηση; Γιατί τελικά, η αποδοχή δεν είναι θεωρία. Είναι πράξη. Και ξεκινά από μικρές καθημερινές κινήσεις: ένα βλέμμα χωρίς προκατάληψη, μια φράση ενθάρρυνσης, μια επιπλέον εξήγηση, μια αγκαλιά με τα μάτια όταν τα λόγια δεν φτάνουν. Αυτή η ημέρα δεν αφορά μόνο τους ειδικούς, τους γονείς ή τους δασκάλους. Αφορά όλους μας. Γιατί όλοι, αργά ή γρήγορα, θα συναντήσουμε έναν άνθρωπο στο φάσμα του αυτισμού. Και τότε θα χρειαστεί να διαλέξουμε: θα σταθούμε δίπλα του ή θα απομακρυνθούμε επειδή δεν «καταλαβαίνουμε»; Ας φροντίσουμε να έχουμε ήδη απαντήσει. Γιατί ο αυτισμός δεν είναι ένας τοίχος. Είναι ένας διαφορετικός δρόμος. Κι αν έχουμε τα μάτια και την καρδιά ανοιχτά, μπορούμε να περπατήσουμε δίπλα του.
Ένα μήνυμα ελπίδας
Ο αυτισμός δεν είναι εμπόδιο, είναι ένας διαφορετικός τρόπος σκέψης και αντίληψης. Η κοινωνία μας γίνεται πιο δυνατή όταν αγκαλιάζει τη διαφορετικότητα και δημιουργεί συνθήκες για να ζουν όλοι με αξιοπρέπεια. Ας κάνουμε τη 2η Απριλίου όχι μόνο ημέρα ευαισθητοποίησης, αλλά και αφετηρία για ουσιαστική αλλαγή. Ο καθένας μας έχει τη δύναμη να κάνει τη διαφορά μέσα από τη γνώση, τον σεβασμό και τη συμπερίληψη.
Ζωή Δόβρη
Θεοδώρα Ταπεινού
Φιλόλογοι ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ. Κεφαλληνίας
Απρίλιος 2025
