Όποιος έχει υπηρετήσει την στρατιωτική του θητεία ξέρει καλά την «Καλλιόπη», όχι φυσικά τη Μούσα της επικής ποίησης, αλλά τις τουαλέτες που δεν φαίνεται να καθαρίζουν με τίποτα
Κάθε πρωί λοιπόν που αναθέτει ο επιλοχίας τις αγγαρείες καθαριότητας του λόχου, η «Καλλιόπη» είναι η λέξη που δεν θες να ακούσεις με τίποτα μετά το όνομά σου, καθώς δεν συγκρίνεται ούτε με το «γόπινγκ» ούτε με το πασάλειμμα στο πάτωμα που κάποιοι αποκαλούν με θράσος σφουγγάρισμα.
Πώς έφτασε όμως η πιο σπουδαία από όλες τις Μούσες να συνδηλώνει στη στρατιωτική αργκό την απολύτως χειρότερη οδύσσεια του στρατεύσιμου; Τι της συνέβη και εξέπεσε της περίβλεπτης θέσης της;
Αν πρέπει να το πούμε με δυο λέξεις: Πλατεία Ομονοίας!
Βλέπετε η Ομόνοια ήταν ανέκαθεν χώρος κοινωνικών εξελίξεων και μεγάλων ιστορικών γεγονότων. Εκεί συγκεντρώθηκε το χαρμόσυνο πλήθος το απομεσήμερο της 14ης Οκτωβρίου 1862 για να πανηγυρίσει την έξωση του βαυαρού βασιλιά Όθωνα δύο μέρες πρωτύτερα και εκεί έδωσαν οι Αθηναίοι τον ιερό όρκο επαναλαμβάνοντας εν χορώ τα λόγια του προέδρου της προσωρινής κυβερνήσεως, Δημητρίου Βούλγαρη («Τζουμπέ»): «Ας ορκισθώμεν επί της πλατείας ταύτης, της λαβούσης ήδη το ωραίον της ‘‘Ομονοίας’’ όνομα, και ας είπη έκαστος εξ ημών: ‘‘Ορκίζομαι πίστιν εις την πατρίδα και υπακοήν εις τας εθνικάς αποφάσεις’’».
Η πιο παλιά πλατεία της Αθήνας διαμορφώθηκε το 1846 ως Πλατεία Ανακτόρων αρχικά και Πλατεία Όθωνος κατόπιν, πριν πάρει το 1862 το όνομα με την οποία θα τη μάθαιναν έκτοτε όλοι. Κατά τη βασιλεία του Γεωργίου Α’ μάλιστα η Ομόνοια εξωραΐστηκε και δεντροφυτεύτηκε, την ίδια ώρα που έστησαν και μια μαρμάρινη εξέδρα όπου παιάνιζε τις Κυριακές η στρατιωτική μπάντα προς τέρψη των περαστικών.
Τώρα η Ομόνοια ήταν το κέντρο της κοσμικής ζωής των Αθηνών, μέχρι τον Ιούνιο του 1930 όλα αυτά, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος εγκαινιάζει τον υπόγειο σταθμό του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου Πειραιώς-Αθηνών, για τις ανάγκες του οποίου είχε σκαφτεί η Ομόνοια μέχρι τα θεμέλιά της.
Ποιος θα περίμενε ότι αυτό θα ήταν το αρχιμήδειο σημείο της «Καλλιόπης»; Σίγουρα όχι η ίδια η Μούσα Η ένατη Μούσα που δεν χώρεσε στην πλατεία
Ο υπόγειος σταθμός του ΗΣΑΠ, ένα έργο πνοής για την Αθήνα που είχε ξεκινήσει λίγα χρόνια πρωτύτερα, χρειαζόταν οπωσδήποτε αεραγωγούς για τον εξαερισμό του, κι έτσι το 1931 εμφανίστηκαν στο στολίδι της Αθήνας κάτι λευκές και πελώριες τσιμεντένιες κολόνες περιμετρικά της Ομόνοιας. Οι Αθηναίοι τα έχασαν!
Δεν φτάνει που για τις ανάγκες της τεχνολογικής προόδου είχαν ξεριζώσει τα ωραία λουλούδια και τους φοίνικες της πλατείας, τώρα την είχαν κάνει κυκλική και «ευρωπαϊκή», με μαρμάρινα κιγκλιδώματα στις εισόδους του υπόγειου σιδηρόδρομου και κάτι καμινάδες-εκτρώματα να χαλούν την αισθητική. Ω ναι, είχαν καταστρέψει την αγαπημένη πλατεία των πρωτευουσιάνων και ο κόσμος δεν ήταν φυσικά διατεθειμένος να το αφήσει να περάσει έτσι εύκολα αυτό.
Τα νέα για την οργή των Αθηναίων από την πρωτόγνωρη ασχήμια της πλατείας έφτασαν κάποια στιγμή στα αυτιά του δημάρχου Σπύρου Μερκούρη, ο οποίος σκέφτηκε με τους συμβούλους του να επιστρατεύσουν τις εννιά Μούσες για να ομορφύνουν και πάλι την Ομόνοια, δίνοντας στις κολόνες μια αρχαιοελληνική αύρα.
Περιμετρικά της πλατείας στέκονταν τώρα μεγαλόπρεπες οι εννιά Μούσες της αρχαιότητας, που στην πραγματικότητα ήταν βέβαια οχτώ, όσοι και οι αεραγωγοί του ΗΣΑΠ! Οι «Μούσες της Ομόνοιας», όπως τις ήξεραν όλοι μέχρι το 1934, έντυναν καθιστές και εντυπωσιακές καθώς ήταν τους ψηλούς τσιμεντένιους κίονες με τις καπνοδόχους στην κορφή τους, κάνοντας τον δήμαρχο να αγαλλιάσει από το θέαμα.
Οι Αθηναίοι βέβαια δεν το χάρηκαν καθόλου, αποκαλώντας περιπαικτικά την Ομόνοια «τούρτα», καθώς ήταν στρογγυλή και είχε αυτά τα υπερμεγέθη οχτώ κεράκια περιμετρικά της! Αφήνοντας τις αισθητικές έριδες του καιρού κατά μέρος, οι εννιά Μούσες που ήταν οχτώ έζησαν τη δική τους ζωή πάνω στην πλατεία, αφήνοντας την ένατη, τη σπουδαιότερη και ευγενέστερη όλων, την Καλλιόπη, στα αζήτητα.
Αυτή τοποθετήθηκε, κόντρα λες στην ίδια της την ξακουστή ιστορία, κάτω στον σταθμό, δίπλα στα δημόσια ουρητήρια του ΗΣΑΠ. Κανείς δεν ξέρει αν ήταν η παροιμιώδης ελληνική προχειρότητα που της επιφύλαξε τέτοια ντροπιαστική θέση ή άλλοι λόγοι. Γεγονός είναι πάντως ότι η ατιμωτική αυτή κίνηση θα σφράγιζε στην καθομιλουμένη τη μοίρα της Καλλιόπης: όταν οι ταξιδιώτες ρωτούσαν τους υπαλλήλους του ΗΣΑΠ πού ήταν οι τουαλέτες, έπαιρναν την κατατοπιστική απάντηση «κάτω, στην Καλλιόπη!», εννοώντας πως τα ουρητήρια ήταν τοποθετημένα δίπλα στη Μούσα που δεν χώρεσε στην Ομόνοια.
Η Μούσα της ηρωικής ποίησης από την οποία αντλούσε έμπνευση ο Όμηρος ταυτίστηκε στη συνείδηση του Νεοέλληνα με την τουαλέτα, κάτι που μεταφέρθηκε και στον στρατό. Οι φαντάροι πλέον είχαν καθημερινά αυτό το δύσοσμο ραντεβού με την «Καλλιόπη»…
Τι απέγινε η πραγματική Καλλιόπη
Δεν θα έπαιρνε πολύ στις δημοτικές αρχές να ακούσουν το αίτημα του κόσμου περί της νέας ασχήμιας της Ομόνοιας, απομακρύνοντας κακήν κακώς τις Μούσες από την πλατεία. Ο νέος δήμαρχος Κώστας Κοτζιάς επιβεβαίωσε το αντιαισθητικό του πράγματος και έψαχνε την αφορμή για να στείλει τις Μούσες στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας.
Τον Αύγουστο του 1936, κατά τη διάρκεια μεγάλης διαδήλωσης στην Ομόνοια κατά του δικτατορικού καθεστώτος του Μεταξά, μια Μούσα έπεσε από τη θέση της τραυματίζοντας διαδηλωτές. Αυτό ήταν! Τα γλυπτά απομακρύνθηκαν άρον-άρον και κανείς δεν ξανάκουσε κάτι από δαύτα.
Χρόνια αργότερα, οι Μούσες βρέθηκαν και πάλι, διασκορπισμένες ανά την ελληνική επικράτεια. Στη δεκαετία του 1950, ας πούμε, ο δήμαρχος Καρδίτσας έφερε στην πόλη του τέσσερις από αυτές, οι οποίες πρέπει ωστόσο να είναι… τρεις! Κι αυτό γιατί πλάι στη Θάλεια, την Κλειώ και μία ακόμα που δεν διακρίνεται πια το όνομά της, φιγουράρει και η Αγλαΐα, η οποία όπως ξέρουμε δεν ήταν Μούσα αλλά μια από τις τρεις Χάριτες.
Άλλες δύο έκαναν την εμφάνισή τους στις Καρυές Λακωνίας και δύο ακόμα κόσμησαν την Αμοργό.
Η Καλλιόπη όμως, τι απέγινε η Καλλιόπη; Κανείς δεν ξέρει, ίσως γιατί ο θρύλος τη θέλει να κάνει την εμφάνισή της αποκλειστικά μπροστά στα φανταράκια την ώρα της πιο μισητής στρατιωτικής αγγαρείας
