Η Θηνιά όπως δεν την γνωρίσαμε (Α μέρος)

Απαγορεύεται ρητά η αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (download), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του kefaloniapress.gr

Η ευρύτερη περιοχή της Θηνιάς, βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο του νησιού μας και αποτελεί τη γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στη Βόρεια και τη Νότια Κεφαλονιά και ταυτόχρονα συνδέει την Χερσόνησο της Παλικής με το υπόλοιπο νησί.

Η γεωγραφική περιοχή της Θηνιάς έχει αποτελέσει αντικείμενο ιστορικής και επιστημονικής έρευνας, σχετικά με την γεωλογική της εξέλιξη, καθώς χρησιμοποιείται ως σημαντικό επιχείρημα στην  αναζήτηση της Ομηρικής Ιθάκης.

 

Γράφει η Μαρία Μαρκάτου – Αλυσανδράτου

Ο περίφημος γεωγράφος και ιστορικός Στράβωνας υποστήριξε ότι η χερσόνησος της Παλικής χωριζόταν παλιά με θάλασσα από την υπόλοιπη  Κεφαλονιά και έκανε αναφορά σε ένα στενό ισθμό, που ξεκινούσε περίπου από τo Λιβάδι.

Για να καταλάβουμε πόσο σημαντική είναι αυτή η πληροφορία, σκεφτείτε ότι με την αποδοχή ή την απόρριψη της διαφοροποιείται η άποψη της επιστημονικής και ιστορικής κοινότητας για το που ακριβώς βρισκόταν η Ομηρική Ιθάκη και το ανάκτορο του Οδυσσέα.

Η πλειοψηφία ωστόσο των ερευνητών θεωρεί ότι ο Στράβωνας έκανε λάθος σχετικά με τον ισθμό γιατί η γεωμορφολογία του νησιού παραμένει αναλλοίωτη τουλάχιστον τα τελευταία 15.000 χρόνια  και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να τεκμηριωθεί η υπόθεση ότι τα πετρώματα στην περιοχή προέκυψαν από πρόσφατη γεωλογική αλλαγή που μετέτρεψε τη θάλασσα σε ξηρά.

Ψηφιακή αναπαράσταση του ισθμού του Στράβωνος στην ευρύτερη περιοχή της Θηνιάς

Τρεις όμως έγκριτοι Άγγλοι επιστήμονες, ο James Diggle, καθηγητής Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, ο ερευνητής Robert Bittlestone και ο γεωλόγος, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου John Underhill, στο βιβλίο τους ”Οδυσσέας Λυόμενος” που εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 2007 από τις  εκδόσεις ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ, υποστηρίζουν ότι η μετατροπή της θάλασσας σε ξηρά δεν έγινε μόνο με την ανύψωση της ξηράς. Έγινε επίσης με κατολισθήσεις από τις απότομες πλευρές του ισθμού, οι οποίες όπως λένε μέσω της τεχνολογίας, είναι ορατές στις δορυφορικές φωτογραφίες.

Μέχρι όμως αυτές οι ενδείξεις  να τεκμηριωθούν και να καταστούν αποδείξεις δεν μπορούμε παρά να  προχωρήσουμε την ιστορική μας ξενάγηση από την εποχή που το όνομα Θηνιά πρωτοεμφανίζεται σε επίσημα έγγραφα.

Πληροφορίες για την γενική δημογραφική κατάσταση του νησιού μας υπάρχουν σε επίσημες απογραφές αλλά και άλλα δημόσια έγγραφα που σώζονται στα ιστορικά αρχεία της Βενετίας και της Κεφαλονιάς  ενώ υπάρχει πλούσιο  συγγραφικό έργο  σχετικά με την ιστορία του νησιού και της Θηνιάς κατά συνέπεια.

Η Θηνιά σε χάρτη του νησιού το έτος 1262

Η πρώτη αναφορά για την Θηνιά γίνεται τον 13 αιώνα και συγκεκριμένα το 1262 όπου στο περίφημο  Κτηματολόγιο της Λατινικής Επισκοπής Κεφαλληνίας και Ζακύνθου, συναντάμε το όνομα της περιοχής ως   Θηνία.

Λανθασμένα αναφέρεται στην πραγματεία του 1877 ” Ονόματα θέσεων εν Κεφαλληνία” ότι το όνομα η περιοχή μας το πήρε το 1687 από τους Αθηναίους που ήρθαν στο νησί μας κυνηγημένοι από τους Τούρκους και την  ονόμασαν Αθηναία, Θηναία μετέπειτα.

Πίνακας με τις περιοχές του νησιού από το Κτηματολόγιο της Λατινικής Επισκοπής Κεφαλληνίας και Ζακύνθου του 1262 

Υπάρχει βέβαια και ο μύθος ότι  ο Κέφαλος, διωγμένος από τους Θεούς, έφυγε από την Αθήνα και ήρθε να εγκατασταθεί στη Κεφαλλονιά. Μόλις έφτασε, κάρφωσε στη γη το κλήμα που είχε μαζί του (την περίφημη μαυροδάφνη) για να του θυμίζει τον τόπο του και ονόμασε την περιοχή   Αθηναία γη, η οποία  έγινε με τον χρόνο Θηναία γη και στο τέλος Θηνιά.

Σε ένα άλλο αξιόλογο Βενετικό έγγραφο, τον φοροδοτικό πίνακα του 1678, που σώζεται στα κρατικά αρχεία της Βενετίας, αναγράφονται 170 οικισμοί σε όλη την Κεφαλονιά, εκ των οποίων οι 10 στη Θηνιά.  Αναλυτικά, τα ονόματα των οικισμών όπως ακριβώς ήταν καταχωρημένα εκείνη την περίοδο:

• Ζόλα
• Πάνω Αγκώνας
• Κάτω Αγκώνας
• Νύφι
• Πετρικάτα
• Κάτω Πετρικάτα
• Καρδακάτα
• Ρίζα
• Κοντογουράτα
• Βουτσινάτα, τα οποία αναφέρονται για πρώτη φορά τον 17^ο αιώνα.

Αγκώνας προσεισμικά

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι σε ένα δημογραφικό πίνακα του 1638 όπου αναγράφονται τα ονόματα των προνομιούχων οικογενειών, δεν υπάρχουν πολλά από τα γνωστά  σημερινά ονοματεπώνυμα της περιοχής μας. Αντιθέτως αναφέρονται ονόματα όπως Κολομπίνης, Κουτουβίνης, Κυριακόπουλος, Πυρομάλης, Μαρκέτος, Καρδάκης, Βουτσινάς, Πετρικός κλπ.

Πετρικάτα το 1935

Σε προγενέστερη απογραφή το 1624, γίνεται αναφορά στον αριθμό χωριών και σπιτιών της περιοχής, με την Θηνιά να έρχεται Πέμπτη στην κατάταξη σε όλη τη Κεφαλονιά με 12 χωριά και 442 σπίτια!

Το 1799 αναφέρεται ότι το Ληξούρι μαζί με τα περίχωρα Ανωγής, Κατωγής και Θηναίας αποτελούνται από 20 χιλιάδες πληθυσμό.

Από στατιστική που βρίσκεται στο Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο της Κοργιαλένειου Βιβλιοθήκης, σε μια νεώτερη καταγραφή αυτήν του 1819 αναφέρονται στην Θηνιά 2.192 εγγεγραμμένοι ως εξής:

• Άνδρες έως 16 χρονών:483
• Άνδρες 17-60 χρονών:613
• Άνδρες ηλικιωμένοι:80
• Γυναίκες έως 16 χρονών:405
• Γυναίκες από 17-60 χρονών:479
• Γυναίκες ηλικιωμένες:132

Στην ίδια στατιστική έχει καταγραφεί ότι 520 ασκούν το επάγγελμα του γεωργού, 30 ήταν υφαντές και 8 ναυτικοί.

Όσον αφορά την γεωλογική κατάσταση, το γνωστό σε όλους μας Νεροβίγλι ή Μεροβίγλι όπως αναφερόταν τότε, θεωρείται η υψηλότερη  κορυφή στη Θηνιά που φτάνει σε ύψος τα 988 μέτρα και το οποίο στο Νύφι από την κορυφή μέχρι τους πρόποδες έχει απότομη κλίση που υπερβαίνει τις 30 μοίρες. 

Πίνακας του 1867 με αναφορά στο εμβαδόν  και τους κατοίκους των περιοχών του νησιού

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στα Πετρικάτα κατά την ανέγερση της (αρχείο Γεωργίου Καππάτου)

Το υπόστρωμα  του εδάφους χαρακτηρίζεται από ασβεστόλιθους και αργιλικό σχιστόλιθο.

Διαβάζω σχετικά από το βιβλίο του  Γερμανού γεωγράφου Ιωσήφ Παρτς(Partsh): ‘Την υψηλή θέση των χωριών Καρδακάτων, Πετρικάτων, Νυφίου και Αγκώνος χαρακτηρίζει αφθονία ρεουσών πηγών και παντού βλέπεις τους αργιλώδεις ασβεστόλιθους από το ύψος της αμαξιτού οδού έως κάτω εις την όχθη του κόλπου της Αγίας Κυριακής. Η πολυδρία των αργιλωδών στρωμάτων προκαλεί ενίοτε κατολισθήσεις γης παρά τάς αποκρήμνους κατωφερείας. Πλησίον και βορειοανατολικώς του Αγκώνος βρίσκεται αποκοπείσα, βυθίζουσα, εύφορος γη, η επονομαζόμενη Μέγας Κήπος’.

Το 1823 επί  Charles James Napier(Τσαρλς Τζέημς Νάπιερ), που ήταν ο δεύτερος τοποτηρητής της Αγγλικής προστασίας από το 1822 έως το 1830, μια στατιστική καταγράφει σε όλο το νησί, ρυάκια, πηγές, δεξαμενές, φρεάτια, ανεμόμυλους και υδρόμυλους και είναι τότε που στην Θηνιά αναφέρονται:

• 25 πηγές
• 2 ρυάκια
• 43 δεξαμενές
• 4 φρεάτια
• 4 ανεμόμυλοι
• 2 υδρόμυλοι

• 

Ο μύλος του Γερολυμάτου κάτω από το Νύφι, προσεισμικά

Την ίδια εποχή η μετακίνηση των κατοίκων από Θηνιά για Αργοστόλι και Ληξούρι γινόταν με λέμβους που ξεκινούσαν από την παραλία του Σωτήρα διότι ο δρόμος όπως τον γνωρίζουμε σήμερα δεν ήταν βατός και άρχισε να κατασκευάζεται επί του Άγγλου τοποτηρητή Καρόλου Νάπιερ.

Aπόσπασμα από το βιβλίο του Ιωσήφ Πάρτς(Partsh): Κεφαλληνία και Ιθάκη-Γεωγραφική Μονογραφία, που δίνει σημαντικές πληροφορίες για την ύπαρξη του δρόμου του Σωτήρα στις αρχές του 1800

Ο μηχανικός, επιστήθιος φίλος και συνεργάτης του Νάπιερ, J.P.Kennedy (Κέννεντι) χάραξε το δρόμο από την Γέφυρα De Bosset το 1824, τον πέρασε κάτω από τα Φάρσα και τα Κουρουκλάτα με κατεύθυνση την Θηνιά κι αφού ένωσε όλα τα χωριά της περιοχής, έφτασε Αγκώνα κι από εκεί στην Πύλαρο και  το Φισκάρδο, καθιστώντας τον βατό για τα μεταφορικά ζώςα.

Από χάρτη της εποχής

Ο Νάπιερ ωστόσο είχε οραματιστεί 200 χρόνια πριν έναν ακόμα δρόμο, αυτόν που θα συνέδεε τον Σωτήρα με την Αγία Κυριακή, τον οποίο στις σημειώσεις του περιγράφει ως πολύ επωφελή.

Μεταφρασμένο απόσπασμα από σημειώσεις του Νάπιερ στα γράμματα που αντάλλασε με τον μηχανικό Πιτ Κέννεντι και βρέθηκαν ανάμεσα σε άλλα έγγραφα, στην Βρεττανική Βιβλιοθήκη

Το 1825 ένας πίνακας αναφέρει ότι στη Θηνιά συμπεριλαμβάνονταν τότε κι ο Αθέρας ενώ 21 χρόνια αργότερα,το 1846 η Θηνιά απεσπάσθη από την Παλική αλλά κατόπιν διαμαρτυριών από τους Ληξουριώτες βουλευτές ενώθηκαν πάλι σε μια διοικητική και  δικαστική περιφέρεια.

Χρόνια αργότερα, όταν τοποτηρητής του νησιού είναι ο Έβερτον που διακρίθηκε επίσης  για τα οδικά του έργα, ο δρόμος του Νάπιερ προς Θηνιά έχει εγκαταλειφθεί και αρχίζει να τον ξανακατασκευάζει αλλά φτάνει μέχρι τα Φάρσα. Το υπόλοιπο τμήμα του μέχρι Θηνιά κι από εκεί για Πύλαρο και Φισκάρδο, πραγματοποιείται με την Ένωση το 1864 και τότε είναι που σταματά  οριστικά η συγκοινωνία με τις λέμβους.

Απόσπασμα από την εργασία  του Δρ. Μαρίνου Σάλομον ”La Statistica Generale dell’ Isola di Cefalonia) του 1859, για τις τρέχουσες εργασίες των δρόμων, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο της Ελένης Κοσμετάτου, Αναφορά στους δρόμους της Κεφαλονιάς

Απόκριες στα Καρδακάτα το 1930 σε φωτογραφία του γνωστού φωτογράφου Ερωτόκριτου Καλογεράτου, ο οποίος ήταν από τα Πετρικάτα

Συνεχίζοντας την έρευνα, διαπιστώνω ότι η πρώτη σεισμική αναφορά για το νησί μας γίνεται το 968 και κάθε εκατονταετία έκτοτε, καταγράφονται ισχυροί σεισμοί, όπως το 1551, το 1693, το 1714 κλπ.

Σε έναν από τους πιο   καταστροφικούς σεισμούς αυτόν του 1867, η Θηνιά επλήγη σοβαρότατα λόγω του αργιλώδους εδάφους της. Καταστράφηκαν  σπίτια  ακόμα και στον Αθέρα ενώ για τα Κοντογουράτα αναφέρεται ολοκληρωτική καταστροφή.

(Συνεχίζεται ….)

Πηγές:

1.Ιωσήφ Πάρτς(Partsh): Κεφαλληνία και Ιθάκη-Γεωγραφική Μονογραφία, 1892

2.Δρ. Μαρίνου Σάλομον ”La Statistica Generale dell’ Isola di Cefalonia), 1859

3.Αλληλογραφία μεταξύ Νάπιερ και Κέννεντι, που βρέθηκε και ταξινομήθηκε από την κυρία Angela Nilsson στην Βρεττανική Βιβλιοθήκη

4.Κοσμετάτου Ελένη, Αναφορά στους δρόμους της Κεφαλονιάς

5.Πουλάκη-Κατεβάτη Διονυσία,  Προσεισμική Κεφαλονιά

6.Τσιτσέλης Ηλίας, Κεφαλληνιακά Σύμμικτα

7.Τζουγανάτος Νικόλαος,Μελετήματα Ιστορίας και Λαογραφίας της Κεφαλονιάς

8.Φωκάς Κοσμετάτος Μαρίνος, Δυο Δημαρχίες στο Αργοστόλι