5 Νοεμβρίου 1815
(…) 2. Η, ιδρυτική του « Ηνωµένου Κράτους των Ιονίων Νήσων / Stati Uniti delle Isole Jonie », Συνθήκη της 5ης Νοεµβρίου 1815.
Το προοίµιο της Συνθήκης των Παρισίων του 1815458, αναφέρει ρητώς ότι αυτή αποτελεί µέρος της «γενικής Συµβάσεως της εν Βιέννη κατά την 9ην Ιουνίου 1815 περί τα τέλη της Συνόδου συνοµολογηθείσης», δηλαδή της Σύµβασης που αναδιοργάνωσε τον Ευρωπαϊκό Χάρτη, µέσω της ίδρυσης πολλών νέων κρατών, µετά από πολύµηνες διαπραγµατεύσεις. Για το λόγο αυτό, συµβαλλόµενα µέρη είναι οι τέσσερις «µεγάλες» Δυνάµεις, δηλαδή η Ρωσία, η Μεγάλη Βρετανία, η Αυστρία και η Πρωσία, οι οποίες συναίνεσαν στην ίδρυση ενός ακόµη ευρωπαϊκού κράτους, υπό την επωνυµία «Ηνωµένο Κράτος των Ιονίων Νήσων»459. Η περίφηµη, λοιπόν, Συνθήκη της 5ης Νοεµβρίου 1815 επικρίθηκε, σχεδόν από την πρώτη στιγµή, για την -εν πολλοίς- ασαφή της διατύπωση, αλλά κυρίως για τις αντικρουόµενες ρυθµίσεις που εµπεριέχει, όσον αφορά την πολιτειακή οργάνωση του νέου αυτού κρατικού µορφώµατος 460 . Η µεγαλύτερη ίσως αντίφαση, που θα αποτελούσε σηµείο διαρκών συγκρούσεων, ήταν η ρητή πρόβλεψη του πρώτου άρθρου της Συνθήκης, σύµφωνα µε την οποία τα νησιά του Ιονίου µαζί µε τα εξαρτήµατά τους θα αποτελούσαν «εν, µόνον, ελεύθερον και ανεξάρτητον Κράτος»461, 458 Για ολόκληρο το κείµενο της Συνθήκης βλ. Συνταγµατικά Κείµενα Ιονίων Νήσων, ό.π., σελ. 258- 261 (ιταλικά) και σελ. 585-588 (ελληνικά). 459 Βλ. πρώτο άρθρο της Συνθήκης, ibid, σελ. 586. Η παρούσα θα ακολουθήσει την µετάφραση της Συνθήκης των Παρισίων αλλά και του Συντάγµατος του έτους 1817 από τον Μιχαήλ- Στέφανο Ιδρωµένο, που εκδόθηκε το 1855 από το Τυπογραφείο Σχερία και περιέχεται στο «Συνταγµατικά Κείµενα των Ιονίων Νήσων». Πρόκειται για µεταγενέστερη µεταφραστική προσπάθεια της Συνθήκης και του Συντάγµατος, που κρίθηκε αναγκαία µετά το 1852 και την καθιέρωση της ελληνικής γλώσσας σε όλους τους κλάδους της Διοίκησης. Βλ. Α. Νικηφόρου, «Παρουσίαση της έκδοσης», σε «Συνταγµατικά Κείµενα Ιονίων Νήσων», ό.π., σελ. 99-100. Ο Ιδρωµένος υιοθετεί την ονοµασία «Ηνωµένο Κράτος Ιονίων Νήσων», παρά το γεγονός ότι η ακριβής µετάφραση είναι «Ηνωµένα Κράτη Ιονίων Νήσων» (Etas Unis des Iles Ioniennes/ Stati Uniti delle Isole Jonie). Η ονοµασία αυτή όµως θεωρείται ορθότερη, δεδοµένης ιδίως της µη οµοσπονδιακής οργάνωσης του κράτους, που τελικά κατοχυρώθηκε από το Σύνταγµα του έτους 1817, όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια. 460 Βλ. Γ. Ε. Μαυρόγιαννη, τ. Β΄, ό.π., σελ. 307, Π. Χιώτη, Ιστορία του Ιονίου Κράτους από συστάσεως αυτού µέχρις Ενώσεως (έτη 1815-1864), τ. Α΄, Ζάκυνθος 1874, (ανατ.) Βιβλιοπωλείο Διονυσίου Νότη Καραβία, Αθήνα 1980, σελ. 11 και Σπ. Βερύκιου, Ιστορία των Ηνωµένων Κρατών των Ιονίων Νήσων, η αποκληθείσα Βρεττανική Προστασία και οι αγώνες των Επτανησίων δια την Εθνικήν Αποκατάστασιν 1815-1864, Αθήναι 1964, σελ. 99. 461 Έτσι, πρώτο άρθρο της Συνθήκης, σε Συνταγµατικά Κείµενα Ιονίων Νήσων, ό.π., σελ. 586. ρύθµιση που ουσιαστικά αναιρείτο από τις λοιπές διατάξεις της Συνθήκης. Ειδικότερα, ήδη από το δεύτερο άρθρο, το οποίο υπαγάγει το κράτος στην «άµεσον και αποκλειστικήν Προστασίαν του Μεγαλειοτάτου Άνακτος του Ηνωµένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρεταννίας και Ιρλανδίας και των αυτού Κληρονόµων και Διαδόχων»462, που εν πάση περιπτώσει αποτελούσε αίτηµα των Επτανησίων, διαφαίνονται οι δυσκολίες που θα ανέκυπταν όσον αφορά την ερµηνεία του όρου της «ελευθερίας» και της «ανεξαρτησίας». Οι λοιπές, µάλιστα, διατάξεις της Συνθήκης, που εξειδικεύουν τις εξουσίες της Προστάτιδος Δύναµης, µάλλον µεγιστοποιούν τα ερµηνευτικά προβλήµατα αντί να τα επιλύουν. Έτσι, σύµφωνα µε το τέταρτο άρθρο ορίζεται ότι η Μεγάλη Βρετανία θα διορίσει έναν Λόρδο Υψηλό Αρµοστή, που θα είναι αρµόδιος για τη σύγκληση, αλλά και για τις εργασίες της νέας συντακτικής συνέλευσης, έργο της οποίας θα είναι η ψήφιση νέου Καταστατικού Χάρτη, που στη συνέχεια θα πρέπει να επικυρωθεί από τον Βασιλέα της Μεγάλης Βρετανίας. Περαιτέρω, προβλέπεται ρητώς ότι µέχρις ότου το νέο Σύνταγµα «καθ’ έκαστον αυτού µέρος προσηκόντως παγιωθή και τεθή εις ενέργειαν»463, ο Αρµοστής θα πρέπει να επιλαµβάνεται όλων των ζητηµάτων που αφορούν τη νοµοθεσία και την εν γένει διοίκηση του νέου Κράτους. Επιπλέον, το πέµπτο άρθρο της Συνθήκης παραχωρεί τα φρούρια και τα οχυρώµατα των νησιών στις στρατιωτικές δυνάµεις της Μεγάλης Βρετανίας, µε την αιτιολογία ότι µε τον τρόπο αυτό θα εξασφαλιστούν τα οφέλη που πηγάζουν από την Προστασία, ενώ επίσης ορίζεται ότι ο εγχώριος στρατός θα υπόκειται στις διαταγές του αρχηγού των βρετανικών στρατευµάτων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρόβλεψη για την κάλυψη του κόστους της διατήρησης των βρετανικών δυνάµεων από τα κρατικά έσοδα του Ηνωµένου Κράτους των Ιονίων Νήσων, µετά από υπογραφή ιδιαίτερης σύµβασης µεταξύ της Κυβέρνησης και του Βασιλέα της Μεγάλης Βρετανίας 464 . Τέλος, ενδεικτικό της σύγχυσης που θα δηµιουργούσε η εφαρµογή της Συνθήκης των Παρισίων αποτελεί το έβδοµο άρθρο της, το οποίο αφενός µεν προβλέπει την αναγνώριση της εµπορικής σηµαίας του Κράτους από όλα τα συµβαλλόµενα µέρη 462 Έτσι, δεύτερο άρθρο της Συνθήκης, ibid. Για το λόγο αυτό άλλωστε στο ίδιο άρθρο αναφέρεται ότι οι υπόλοιπες συµβαλλόµενες Ευρωπαϊκές Δυνάµεις παραιτούνταν από κάθε δικαίωµά τους επί των νήσων και επιπλέον εγγυούνταν την τήρηση του συνόλου των διατάξεων της Σύµβασης. 463 Έτσι, τρίτο άρθρο της Συνθήκης, ibid. 464 Βλ. έκτο άρθρο της Συνθήκης, ibid, σελ. 587. «ως σηµαία Κράτους ελεύθερου και ανεξάρτητου»465 και αφετέρου κηρύσσει τους λιµένες των νησιών υπό βρετανική δικαιοδοσία και έλεγχο, ενώ παράλληλα επιτρέπει τη διαπίστευση µόνο εµπορικών πρακτόρων και προξένων σε ξένα κράτη. Υπό τα παραπάνω δεδοµένα, γίνεται φανερό ότι η προσπάθεια συµβιβασµού των απόψεων του Καποδίστρια για το µέλλον της Επτανήσου µε τα αιτήµατα της Μεγάλης Βρετανίας για παραχώρηση πλήρους κυριαρχίας, οδήγησαν σε συµπερίληψη αντιθετικών -µεταξύ τους- όρων, στην Συνθήκη της 5ης Νοεµβρίου 1815. Αν µάλιστα συγκριθεί το κείµενό της, µε εκείνο της Συνθήκης του 1800 µεταξύ της Ρωσίας και της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, η οποία αποτέλεσε το ιδρυτικό κείµενο της Επτανήσου Πολιτείας, οι διαφορές όσον αφορά τόσο τις εξουσίες της Προστασίας αλλά κυρίως την εσωτερική οργάνωση του νέου Κράτους καθίστανται εµφανείς. Ειδικότερα, παρόλο που και οι δύο Συνθήκες προέβλεπαν την επικύρωση του Συντάγµατος από τις εκάστοτε προστάτιδες Δυνάµεις, η πρώτη -χρονολογικάΣυνθήκη του 1800, έθετε έναν και µοναδικό περιορισµό σχετικά µε το πολίτευµα: να οµοιάζει µε εκείνο της Ραγούζας και το κράτος να διοικείται από τους «Προκρίτους και Επιφανείς του Τόπου». Αντιθέτως, η νέα Συνθήκη απονέµει διευρυµένες εξουσίες στον αντιπρόσωπο της Μεγάλης Βρετανίας, τον Λόρδο Υψηλό Αρµοστή, καθώς εκείνος θα ορίσει τον τρόπο σύγκλησης της συντακτικής συνέλευσης και επιπλέον θα διευθύνει τις εργασίες της. Εξάλλου, δεν µπορεί να διαλάθει της προσοχής ότι η «επιτήρηση» των εσωτερικών ζητηµάτων από τον Αρµοστή µετατίθεται κατά τη Συνθήκη σε άγνωστο, µελλοντικό χρονικό σηµείο, αφού, όπως ήδη ειπώθηκε, εκείνος θα πρέπει να δείχνει ιδιαίτερη προσοχή µέχρι την παγίωση του νέου Συντάγµατος. Περαιτέρω, ενώ σύµφωνα µε την Συνθήκη του 1800, υπεύθυνη για την άµυνα της χώρας καθίστατο η κυβέρνηση του Κράτους και µόνο κατ’ εξαίρεση και εξαιτίας του πολέµου εναντίον του Ναπολέοντα υπήρχε δυνατότητα στάθµευσης στρατιωτικών δυνάµεων της Ρωσίας και της Τουρκίας στα Επτάνησα, ύστερα από σχετική άδεια, η Συνθήκη των Παρισίων παραχώρησε όλα τα φρούρια αλλά και τα λιµάνια στους Βρετανούς. Μπορεί βέβαια, να υποστηρίξει κανείς ότι η Συνθήκη του 1815, λαµβάνοντας υπόψη την ιστορική πορεία που ακολούθησε η Επτάνησος Πολιτεία, µε τις µεγάλες εσωτερικές συγκρούσεις, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσµα την ανάγκη επέµβασης της Ρωσίας µε την αποστολή στρατιωτικών δυνάµεων και του κόµη Μοτσενίγου, αλλά και τις αντικειµενικές δυσκολίες που θα παρουσίαζε η οργάνωση 465 Έτσι, έβδοµο άρθρο της Συνθήκης, ibid. και η συντήρηση εγχώριου στρατού, προέβλεψε επισήµως την τοποθέτηση αντιπροσώπου της Προστάτιδος Δύναµης και στρατευµάτων για να µην επαναληφθούν τα ίδια φαινόµενα. Παρόλα αυτά, δεν µπορεί να αµφισβητηθεί η ερµηνευτική πρόκληση που παρουσιάζουν οι έννοιες της «ελευθερίας» και της «ανεξαρτησίας» του πρώτου άρθρου της Συνθήκης του 1815, όταν συνδυαστούν µε τις υπόλοιπες προβλέψεις του κειµένου. Τέλος θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η πρόταση του Καποδίστρια για παραχώρηση όλων των πρώην ενετικών ηπειρωτικών κτήσεων στην Οθωµανική Αυτοκρατορία, µε προφανή στόχο την διατήρηση των καλών σχέσεων που είχαν αναπτυχθεί µεταξύ της τελευταίας και των Ευρωπαϊκών Δυνάµεων, φαίνεται ότι έγινε υπόρρητα δεκτή, καθώς η εδαφική έκταση του Ηνωµένου Κράτους των Ιονίων Νήσων περιλαµβάνει µόνο τα επτά νησιά και τα εξαρτήµατά τους, όπως ακριβώς προβλεπόταν και µε την Σύµβαση του 1800, χωρίς όµως να υπάρχει σχετική πρόβλεψη για το µέλλον της Πάργας, όπου, όπως έχει ήδη αναπτυχθεί, υπήρχαν σταθµευµένες βρετανικές δυνάµεις που εξασφάλιζαν την άµυνα της πόλης σε τυχόν επίθεση από τον Αλή Πασά. Παρά τις αναφερθείσες ερµηνευτικές δυσκολίες της Συνθήκης, ένας από τους κύριους διαπραγµατευτές, ο Ιωάννης Καποδίστριας, φαίνεται ότι διατηρεί την αισιοδοξία του όσον αφορά το µέλλον της χώρας του και προσπαθεί να εστιάσει στα θετικά στοιχεία της Προστασίας στο, από 10/22 Νοεµβρίου 1815, Υπόµνηµά του προς τον επιτετραµµένο της Μεγάλης Βρετανίας Υποκόµη Castlereagh. Στο Υπόµνηµα αυτό466, ο Καποδίστριας, αφού πρόταξε µια σύντοµη ιστορική αναδροµή της πορείας των Επτανήσων από την εποχή της Ενετοκρατίας, εξέθεσε τις προτάσεις του σχετικά µε το ρόλο που θα έπρεπε να επιφορτισθεί η Μεγάλη Βρετανία στο Ιόνιο. Έτσι, κατά την άποψή του, οι εξουσίες της Προστασίας θα έπρεπε να περιοριστούν στην «πατρική επαγρύπνησιν και δραστήριαν ενίσχυσιν εις την νοµοθεσίαν και την κυβέρνησιν»467, ενώ αντίθετα δεν θα έπρεπε «επ’ ουδεµία περιπτώσει το να λαµβάνωσι µέρος άµεσον εις τον σχηµατισµόν των νόµων και την διαχείρησιν» 468 . Για να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί ο Καποδίστριας πρότεινε -κατ’ αρχάς- να διευθύνει η 466 Για το κείµενο του Υποµνήµατος βλ , Π. Χιώτη, Ιστορία του Ιονίου Κράτους, τ. Α΄, ό.π., σελ. 22- 30. Πρβλ. C.M. Woodhouse, ό.π., σελ. 144-145. 467 Ibid, σελ. 28 468 Ibid Μεγάλη Βρετανία τις εργασίες της νοµοθετικής συνέλευσης, ώστε να ελέγχει αν πράγµατι οι νόµοι εξυπηρετούν το γενικό συµφέρον και όχι κάποια ειδικότερα· δεύτερον, να διαθέτει η Προστάτιδα Δύναµη το δικαίωµα διορισµού των υψηλόβαθµων αξιωµατούχων, από τους οποίους θα εξαρτώνται οι τοπικές διοικήσεις κάθε νήσου αλλά και οι δικαστικές αρχές και τρίτον να φροντίσει ιδιαιτέρως την απονοµή δικαιοσύνης, καθώς ο τοµέα αυτός είναι για τον Κερκυραίο διπλωµάτη εκείνος που είχε διαφθαρεί περισσότερο από την παραµονή των Ενετών στα Επτάνησα. Παράλληλα, ο Καποδίστριας θεωρεί ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερο βάρος στην δηµόσια εκπαίδευση µε ρητή µάλιστα κατοχύρωσή της στο νέο Συνταγµατικό Χάρτη, αφού, µέσω εκείνης, προσέβλεπε στην εξάλειψη των κοινωνικών συγκρούσεων, αλλά και στην καλλιέργεια εθνικού φρονήµατος και προοπτικής στελέχωσης της Διοίκησης µε νέους ανθρώπους που θα είχαν σπουδάσει στο εσωτερικό της χώρας και όχι σε κάποιο ιταλικό πανεπιστήµιο, όπως συνέβαινε µέχρι τότε469. Αντιθέτως, ο φίλος του Καποδίστρια, Ούγκο Φώσκολο 470 , φαίνεται λιγότερο αισιόδοξος όσον αφορά στην εφαρµογή της Συνθήκης από τη Μεγάλη Βρετανία. Ειδικότερα, στο έργο του υπό τον τίτλο «Πολιτική Κατάσταση των Ιονίων Νήσων», που συνέγραψε στο Λονδίνο το έτος 1817471, δηλαδή µετά την άφιξη του πρώτου Βρετανού Αρµοστή αλλά πριν τη σύνταξη του νέου Συντάγµατος, εκκινεί από τη θέση ότι τα Επτάνησα αδυνατούν να συντηρούν κατάλληλο εγχώριο στρατό για να υπερασπίζουν την εδαφική ακεραιότητα των εδαφών τους και συνεπώς είναι απαραίτητο να προστατεύονται από κάποια ισχυρή Δύναµη. Η Δύναµη αυτή όµως είναι υποχρεωµένη να προβαίνει σε δαπάνες προκειµένου να εξασφαλίσει την 469 Για τις απόψεις του Καποδίστρια για την δηµόσια παιδεία βλ. Ibid, σελ. 26-27. Στις προτάσεις του συµπεριλαµβάνεται η ίδρυση πανεπιστηµίου στην Ιθάκη και η υποχρεωτική εκµάθηση Ελληνικών και Αγγλικών. Δεν θα πρέπει εξάλλου να λησµονείται ότι στην «προϋπηρεσία» του Καποδίστρια συµπεριλαµβάνεται η διεύθυνση της σχολής της Τενέδου στην Κέρκυρα, όπου ασχολήθηκε ενεργά µε την δηµόσια εκπαίδευση. 470 Για τις φιλικές σχέσεις µεταξύ του Ιωάννη Καποδίστρια και του ποιητή Ούγκο Φώσκολο βλ. Α. Νικηφόρου, «Παρουσίαση της έκδοσης», σε «Συνταγµατικά Κείµενα Ιονίων Νήσων», ό.π., σελ. 111- 114 και ιδίως υποσ. 148-149. Για την οικογενειακή ιστορία του Ούγκο Φώσκολο, βλ. ibid, σελ. 108, υποσ. 145. 471 Το κείµενο αυτό δηµοσιεύθηκε σε ελληνική µετάφραση, σε πέντε φύλλα, στις επιφυλλίδες της Ζακυνθινής εφηµερίδας «Το Μέλλον», από το τέλος του έτους 1849 έως τις αρχές του έτους 1850, δηλαδή σχεδόν 30 χρόνια µετά την συγγραφή του στα Ιταλικά το έτος 1817. Βλ. ibid, σελ. 107-109. Για ολόκληρο το κείµενο του Φώσκολο βλ. U. Foscolo, Stato Politico delle Isole Ionie Scritto in Londra, nel 1817 σε Συνταγµατικά Κείµενα Ιονίων Νήσων, ibid, σελ. 759-787 (ιταλικά) και 788-824 (ελληνικά). εσωτερική και εξωτερική ηρεµία των νήσων. Για το λόγο αυτό, θεωρεί ότι «οι Άγγλοι µε τον όρο προστασία εννοούν πρωτίστως και θα εννοούν πάντοτε την κατοχή των Νήσων κατά τέτοιο τρόπο, ώστε αυτές να δρουν στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική µε µοναδικό γνώµονα τα αγγλικά συµφέροντα»472, ενώ παράλληλα υποστηρίζει πως «η δικαιοσύνη, εάν δεν στηρίζεται στη δύναµη, αποτελεί αοριστολογία χωρίς κανέναν πρακτικό αντίκρισµα»473, για να καταλήξει ότι «το ερώτηµα που τίθεται σήµερα σχετικά µε τις Νήσους συνίσταται όχι τόσο στο εάν θα είναι ανεξάρτητες αλλά στο εάν θα είναι λιγότερο εξαρτηµένες από τη δύναµη που τις προστατεύει· τούτο εξαρτάται, κατά κύριο λόγο, από τους Άγγλους και µόνο δευτερευόντως από τους Νησιώτες»474. Είναι µάλιστα τόσο απαισιόδοξος όσον αφορά την συµπεριφορά των Βρετανών αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης, ειδικά µετά την ήττα του Ναπολέοντα, που θεωρεί σχεδόν βέβαιο ότι η Μεγάλη Βρετανία θα επιφυλάξει «στις Νήσους ένα είδος διακυβέρνησης όχι πολύ διαφορετικό από εκείνο των Αποικιών, το οποίο εύκολα θα µπορούσαν να συντηρούν διαµέσου των στρατιωτικών φρουρών»475. Ας σηµειωθεί ότι η ανάλυση αυτή του Φώσκολο δεν υποτιµά τη ρητή αναφορά της Συνθήκης στους όρους της «ελευθερίας» και της «ανεξαρτησίας», απλά εστιάζει στο πραγµατικό γεγονός της -δια των όπλων- κατοχής των Επτανήσων από τις αγγλικές δυνάµεις, σε συνδυασµό µε τις ευρύτατες εξουσίες, που απένειµε η Συνθήκη στην Προστάτιδα Δύναµη. Οι δύο άνδρες πάντως συµφωνούν ότι η εκπαίδευση θα αποτελέσει το «κλειδί» για την καλλιέργεια των κατοίκων και την κατ’ επέκταση ενεργό πια συµµετοχή τους στην διακυβέρνηση της χώρας τους, προτείνοντας και αυτός µε τη σειρά του ίδρυση εκπαιδευτικών ιδρυµάτων όλων των βαθµίδων στο σύνολο των νήσων476. Η πλειοψηφία πάντως των κατοίκων των Επτανήσων, υποδέχθηκαν τα νέα περί υπαγωγής υπό την Προστασία της Μεγάλης Βρετανίας µε ενθουσιασµό, ταυτιζόµενοι µε τις απόψεις του Καποδίστρια, ότι δηλαδή θα εξασφαλιζόταν µε τον καλύτερο 472 Ibid, σελ. 789. 473 Ibid. 474 Ibid. 475 Ibid, σελ. 790. 476 Για τις απόψεις του Ούγκο Φώσκολο σχετικά µε την παιδεία, όπου υπάρχει ταύτιση απόψεων µε τον Καποδίστρια σχετικά µε την ίδρυση ανωτάτου εκπαιδευτικού ιδρύµατος στην Ιθάκη βλ. ibid, σελ. 801-807. δυνατό τρόπο η εσωτερική αυτονοµία του κράτους και παράλληλα θα αναπτυσσόταν το εµπόριο. Παρόλα αυτά, υπήρχαν και οι πιο επιφυλακτικοί, οι οποίοι διέβλεπαν ότι υπό τους όρους της Συνθήκης, η Μεγάλη Βρετανία θα συγκέντρωνε το σύνολο των εξουσιών, καταδυναστεύοντας τους κατοίκους477. Το βέβαιο όµως είναι ότι, παρά τις ερµηνευτικές δυσκολίες της Συνθήκης της 5ης Νοεµβρίου 1815, δεν µπορεί να θεωρηθεί -εκ προοιµίου- ότι η Μεγάλη Βρετανία θα παρεµπόδιζε την αυτόνοµη εσωτερική οργάνωση και διακυβέρνηση του Ηνωµένου Κράτους των Ιονίων Νήσων, καθώς το κείµενο της Συνθήκης, συµπεριλαµβάνοντας τους δύο περίφηµους όρους, µάλλον προσπάθησε να εξασφαλίσει για τους Επτανήσιους ακριβώς το ζήτηµα αυτό. Αλλά αποτελεί επίσης αδιαµφισβήτητο γεγονός ότι οι ο βαθµός της ανεξαρτησίας και οι ελευθερίες που θα παραχωρούνταν στους κατοίκους των Νήσων εναπόκειτο αποκλειστικά στην διακριτική ευχέρεια του ισχυρότερου, εκείνη την εποχή, κράτους στον κόσµο. (…).
Διδακτορική Διατριβή της Ζωής Μιχαλοπούλου 2014
Από
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ,ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Τοµέας Δηµοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήµης ,Ο ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑΣ,
- Επιβλέπων καθηγητής Σαράντης Ορφανουδάκης,
- Αναπληρωτής καθηγητής ΑΠΘ Μέλη Τριµελούς Επιτροπής
- Γεώργιος Αναστασιάδης, Οµότιµος καθηγητής ΑΠΘ
- Αλίκη- Ξενία Νικηφόρου, Επίκουρη καθηγήτρια Ιονίου Πανεπιστηµίου
- Εξεταστική Επιτροπή Κωνσταντίνος Χρυσόγονος, καθηγητής ΑΠΘ
- Νικόλαος Αλιβιζάτος, καθηγητής ΕΚΠΑ
- Ισµήνη Κριάρη, καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστηµίου
- Παναγιώτης Μαντζούφας, Επίκουρος καθηγητής ΑΠΘ
