Ανοίγει ο δρόμος για χρηματοδότηση από το κράτος της άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου

Την ώρα που η επιστημονική κοινότητα πιέζει για σταδιακή απεξάρτηση της παγκόσμιας οικονομίας από τα ορυκτά καύσιμα, το Αναπτυξιακό Πολυνομοσχέδιο προβλέπει τη δυνατότητα οικονομικής ενίσχυσης και φοροαπαλλαγών για δραστηριότητες σχετικές με την άντληση υδρογονανθράκων.

Γράφει ο Θοδωρής Χονδρόγιαννος(*)

Τον Δεκέμβριο του 2017, η Παγκόσμια Τράπεζα ανακοίνωσεWorld Bank Group Announcements at One Planet Summit | World Bank ότι θα σταματήσει να χρηματοδοτεί επενδύσεις και πρότζεκτWorld Bank to stop funding oil, gas projects from 2019 | France24 ερευνών για τον εντοπισμό και την εξόρυξη υδρογονανθράκων, αρχής γενομένης από το 2019, σε μία προσπάθεια να βοηθήσει τη διεθνή κοινότητα να πετύχει τους στόχους που έθεσε η Συμφωνία των Παρισίων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τον περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου. «Ως ένας παγκόσμιος και πολυμερής αναπτυξιακός θεσμός, η Παγκόσμια Τράπεζα συνεχίζει να μεταβάλλει τις δραστηριότητές της στα πλαίσια ενός γρήγορα μεταβαλλόμενου κόσμου», ανέφερε ο οργανισμός σε ανακοίνωσή του. Η δέσμευση της Παγκόσμιας Τράπεζας θεωρήθηκε τόσο σημαντική, που πρόσφατα η Διεθνής Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) δημοσίευσε μία έρευναThe World Bank Is Still Hooked On Fossil Fuels Despite Climate Pledge | ICIJ, όπου εγείρονται σοβαρά ερωτήματα για το κατά πόσο ο εν λόγω οργανισμός έχει καταφέρει να υλοποιήσει την υπόσχεσή του για στήριξη ενός καθαρού ενεργειακού περιβάλλοντος.

Όπως και να έχει, την ώρα που ο κόσμος στρέφεται αλλού, η ελληνική κυβέρνηση ακολουθεί μία κατεύθυνση αντίθετη με τη Συμφωνία των Παρισίων, δίνοντας με το Αναπτυξιακό Πολυνομοσχέδιο τη δυνατότητα χρηματοδότησης και οικονομικής ενίσχυσης σε δραστηριότητες υποστηρικτικές της εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Στις 11 Σεπτεμβρίου ο υπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Άδωνις Γεωργιάδης, κατέθεσε στη διαβούλευσηΑναπτυξιακό Πολυνομοσχέδιο | Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων το Αναπτυξιακό ΠολυνομοσχέδιοΑέρας επενδύσεων φυσάει στην Ελλάδα, βασικός σκοπός των 107 σελίδων του οποίου είναι, σύμφωνα με το υπουργείο, η προσέλκυση στρατηγικών επενδύσεων. Η διάταξη που αφορά τις εξορύξεις ορυκτών καυσίμων έρχεται να αλλάξει τον νόμοΚατεβάστε εδώ το ΦΕΚ του νόμου 4399/2016, ο οποίος διαμόρφωσε το θεσμικό πλαίσιο για τις ενισχύσεις ιδιωτικών επενδύσεων στην Ελλάδα, προβλέποντας μεταξύ άλλων φορολογικές απαλλαγές, επιχορηγήσεις με δημόσιο χρήμα, επιδοτήσεις, σταθεροποίηση συντελεστή φορολογίας εισοδήματος και χρηματοδότηση επιχειρηματικού κινδύνου.

Ο νόμος του 2016 απέκλειε μία σειρά από οικονομικές δραστηριότητες και επενδύσεις από την κρατική ενίσχυση, μεταξύ των οποίων και οι σχετικές με την άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου και πιο αναλυτικά:

• οι υπηρεσίες γεώτρησης σχετικές με την άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου
• οι υπηρεσίες ανέγερσης, επισκευής και αποσυναρμολόγησης πύργων γεώτρησης και συναφείς υποστηρικτικές υπηρεσίες σχετικές με την άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου
• οι υπηρεσίες υγροποίησης και επαναεριοποίησης του φυσικού αερίου για μεταφορά

Όμως το νέο νομοθετικό πλαίσιο, εφόσον ψηφιστεί, θα επιτρέπει (άρθρο 2) την ενίσχυση με δημόσιο χρήμα οικονομικών δραστηριοτήτων που οδηγούν σε άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου, η καύση των οποίων είναι υπεύθυνη για την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη. Αυτή η πολιτική επιλογή είναι προβληματική, καθώς η λογική της αντίκειται στον μοναδικό τρόπο με τον οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή, δηλαδή τη σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα μέσω της λήψης μέτρων αποανθρακοποίησης της οικονομίας και ενίσχυσης των επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ).

Το παραπάνω δεν είναι κάποιου είδους ευχολόγιο. Η ανάγκη για την άμεση υιοθέτηση πολιτικών που θα δίνουν κίνητρα επενδύσεις σε ΑΠΕ φαίνεται και από την πρόσφατη απόφαση της Νορβηγίας –μίας χώρας που οι πετρελαϊκές εταιρείες και στην Ελλάδα παρουσιάζουν ως μοντέλο εξόρυξης υδρογονανθράκων– να απαγορεύσει τις έρευνες για εντοπισμό και εξόρυξη πετρελαίου στα νησιά Λοφότεν. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι νορβηγικές αρχές πήραν την παραπάνω απόφαση παρά το γεγονός ότι, πρώτον, ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου της χώρας, η κρατικών συμφερόντων Equinor ASA, είπε ότι η εξόρυξη των κοιτασμάτων σε αυτήν την περιοχή είναι αναγκαία για τη διατήρηση των επιπέδων παραγωγής πετρελαίου της χώρας, και, δεύτερον, παρότι υπολογίζεται ότι κάτω από τον πυθμένα του αρχιπελάγους του Λοφότεν βρίσκονται κοιτάσματα που εκτιμώνται μεταξύ ενός και τριών δισεκατομμυρίων βαρελιών. Η άρνηση εκπόνησης σχεδίων για εξορύξεις στην περιοχή συνοδεύτηκε με την απόφαση της νορβηγικής κυβέρνησης να επενδύσει περισσότερα από 900 δισ. στη χρηματοδότηση επενδύσεων για την ανάπτυξη ΑΠΕ.

Η Νορβηγία λοιπόν, με μια πλήρως ανεπτυγμένη βιομηχανία εξόρυξης υδρογονανθράκων, στρέφεται προς την εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων και την ανάπτυξη των ΑΠΕ, όπως ακριβώς απαιτεί και η Συμφωνία των Παρισίων. Σε αυτό το πλαίσιο, η απόφαση της Ελλάδας φαίνεται τουλάχιστον αλλόκοτη, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι ιστορικά η χώρα δεν ανέπτυξε κάποιο μεγάλο πρόγραμμα εξορύξεων, όπως η Νορβηγία, βασίζοντας μάλιστα την οικονομία της σε δραστηριότητες που χρειάζονται καθαρό περιβάλλον, όπως είναι ο τουρισμός και η πρωτογενής παραγωγή.

Εκτός από τη Νορβηγία, δεκάδες άλλα κράτη παίρνουν μέτρα αποανθρακοποίησης της οικονομίας τους με φόντο τη Συμφωνία των Παρισίων, στο πλαίσιο της οποίας τα κράτη δεσμεύθηκαν να συγκρατήσουν την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5°C ή, το πολύ, κατά 2°C.

Για να κατανοηθεί πώς μπορεί να επιτευχθεί ο στόχος του Παρισιού, η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος, μία επιστημονική ομάδα του ΟΗΕ, εκπόνησε μία πολυσέλιδη επιστημονική έκθεσηGlobal Warming of 1,5 ºC | IPCC, η οποία δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2018 και ανέφερεReport: we have just 12 years to limit devastating global warming | Vox ότι η ανθρωπότητα έχει μόλις 12 χρόνιαWe have 12 years to limit climate change catastrophe, warns UN | The Guardian στη διάθεσή της για να πάρει αποτελεσματικά μέτρα με σκοπό τον περιορισμό της αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5°C, διαφορετικά η αύξηση θα ξεπεράσει κατά πολύ τον παραπάνω στόχο. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με την Διακυβερνητική Επιτροπή, ακόμα και μισός βαθμός αύξησης της μέσης θερμοκρασίας πάνω από τους στόχους της Συμφωνίας των Παρισίων μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική οικολογική υποβάθμιση και φυσικές καταστροφές, όπως πλημμύρες και μακρές περιόδους ξηρασίας, οι οποίες με τη σειρά τους θα επηρεάσουν την υγεία και την οικονομική δραστηριότητα εκατομμυρίων ανθρώπων, αναγκάζοντας αρκετούς από αυτούς σε μετανάστευση προς φιλικότερα προς τον άνθρωπο περιβάλλοντα. Ως εκ τούτου, είναι εξαιρετικά σημαντικό να έχει επιτευχθεί το αργότερο μέχρι το 2050 η πλήρης απεξάρτηση των οικονομιών του πλανήτη από τα ορυκτά καύσιμα και ο μηδενισμός των παγκόσμιων ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Μάλιστα, μερίδα της επιστημονικής κοινότητας έχει αναφέρειHuman Rights in the Paris Agreement: Too Little, Too Late? | Cambridge University Press ότι η Συμφωνία των Παρισίων υιοθετεί μία πολύ μετριοπαθή προσέγγιση στο θέμα της κλιματικής αλλαγής και τα κράτη θα πρέπει να πάρουν πολύ πιο γενναία μέτρα από αυτά που προβλέπονται. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι σε άλλη έκθεσή του, ο ΟΗΕ ανέφερεNationally Determined Contributions (NDCs) | UNFCC ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι τρομακτικά περισσότερες από αυτές που πρέπει να είναι για να επιτευχθεί ο στόχος του 1,5°C ή, το πολύ, των 2°C.

Τον Ιανουάριο του 2019 το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας απέστειλεΣτάλθηκε στις Βρυξέλλες το ΕΣΕΚ | Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το ΚλίμαΕρωτήσεις και απαντήσεις: Επεξήγηση των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα | Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΣΕΚ), σκοπός του οποίου είναι να διαμορφωθεί ένας χάρτης για τη σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Το ΕΣΕΚ είναι ουσιαστικά ο χάρτης της ελληνικής πολιτείας για το πώς θα προσαρμόσει την οικονομία της στις ανάγκες της νέας εποχής και σήμερα βρίσκεται σε διαδικασία αναθεώρησηςΠρώτη συνεδρίαση της κυβερνητικής Επιτροπής για το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) | Γραφείο Τύπου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, 10 Σεπτεμβρίου 2019, μετά από συστάσεις της Επιτροπής, για την τελική υποβολή του μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου 2019.

Το ΕΣΕΚ είχε ήδη δεχτεί σφοδρή κριτική κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης στην οποία τέθηκε, καθώς θεωρήθηκε κατώτερο των προσδοκιών όσον αφορά στην επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας των Παρισίων. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε ένα απόσπασμα από τα κοινά σχόλιαΤο πλήρες κείμενο από τα κοινά σχόλια Greenpeace και WWF για το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα που είχαν καταθέσει WWF και Greenpeace, όπου διαβάζουμε ότι «το ΕΣΕΚ αποτυγχάνει πλήρως να θέσει τη χώρα σε ένα μονοπάτι προς μηδενικό ισοζύγιο άνθρακα ως το 2050. Με έτος βάσης το 1990, το ΕΣΕΚ προβλέπει μείωση των εκπομπών ΑτΘ (σ.σ.: αερίων του Θερμοκηπίου) μόλις κατά 32,4% το 2030 και 40,8% το 2040, αντί για 47,4% και 54% που θέτει ως στόχους με έτος βάσης το 2005. Η προτεινόμενη μείωση ισούται με κατά κεφαλήν εκπομπές των περίπου 7 τόνων εκπομπών CO2eq το 2030. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία του ΟΗΕ, αν όλες οι χώρες του κόσμου ακολουθούσαν το παράδειγμα της Ελλάδας, εκπέμποντας 7 τόνους CO2eq το 2030, θα οδηγούμασταν σε ένα καταστροφικό σενάριο αύξησης της θερμοκρασίας κατά 3,1°C με 3,7°C».

Η Ελλάδα, ως κράτος-μέλος της ΕΕ, έχει την υποχρέωση να αναπτύξει μία οικονομική στρατηγική που θα της επιτρέψει να πετύχει τους στόχους που της αναλογούν για τη συγκράτηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, όχι μόνο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και γιατί η παγκόσμια οικονομία στρέφεται σταδιακά προς τις ΑΠΕ. Είναι ενδεικτικό ότι ήδη μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες, όπως η Volvo και η Jaguar Land Rover, έχουν ανακοινώσει ότι σταδιακά θα σταματήσουν την παραγωγή και τις πωλήσεις βενζινοκίνητων και ντιζελοκίνητων αυτοκινήτων, την ώρα που μεγάλες βιομηχανικές χώρες –όπως η Γαλλία, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ινδία– έχουν ήδη προβλέψει την απαγόρευση πώλησης βενζινοκίνητων και ντιζελοκίνητων αυτοκινήτων μέσα στις επόμενες δεκαετίες.

Σε σχόλιαΤα σχόλια της WWF που κατέθεσε η WWF για το Αναπτυξιακό Πολυνομοσχέδιο, ζήτησε η εν λόγω διάταξη να αποσυρθεί, καθώς οι επιπλέον επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων –κατά τα στοιχεία του ΟΟΣΑ η Ελλάδα αποτελεί ήδη μία από τις χώρες με τα ισχυρότερα μέτραΤα σχετικά στατιστικά στοιχεία του ΟΟΣΑ υποστήριξηςΔιαβάστε τη σχετική αναφορά του ΟΟΣΑ της παραγωγής ορυκτών καυσίμων– «έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις αλλαγές που συντελούνται πανευρωπαϊκά, καθώς τα κυριότερα επενδυτικά οχήματα της ΕΕ αποκλείουν σταδιακά την χρηματοδότηση τόσο των ορυκτών καυσίμων όσο και υποστηρικτικών δραστηριοτήτων και υποδομών. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων έχει ήδη προτείνει τον αποκλεισμό των ορυκτών καυσίμων συνολικά (συμπεριλαμβανομένων “υποστηρικτικών δραστηριοτήτων”) από το ενεργειακό χαρτοφυλάκιό της στο πλαίσιο της αναθεώρησης της Δανειοδοτικής Πολιτικής της για την Ενέργεια. Ταυτόχρονα, το άρθρο 6 της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο Συνοχής της περιόδου 2021-2027 εξαιρεί ρητά τις επιδοτήσεις και επενδύσεις που “συνδέονται με την παραγωγή, την επεξεργασία, τη διανομή, την αποθήκευση ή την καύση ορυκτών καυσίμων”».

H WWF υποστήριξε ακόμα ότι με την προτεινόμενη αλλαγή, η επιδότηση στις επιχειρήσεις εξόρυξης είναι διπλή: οι φορολογούμενοι επωμίζονται τόσο το κόστος της άμεσης επιδότησης, όσο και το κόστος των αρνητικών εξωτερικεύσεών της (το βαρύ περιβαλλοντικό αποτύπωμα που αφήνουν τέτοιες δραστηριότητες στην τοπική κοινωνία και οικονομία, για το οποίο σπανίως πληρώνουν οι επωφελούμενες επιχειρήσεις).

Σήμερα που η διεθνής κοινότητα επιχειρεί να στραφεί προς την εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων, η Ελλάδα σκοπεύει να επιτρέψει –και να ενισχύσει– τις έρευνες για εξόρυξη υδρογονανθράκων από μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες –όπως η ExxonMobil, η Repsol, τα ΕΛΠΕ– σε θαλάσσιες και χερσαίες εκτάσεις που ισοδυναμούν με το 57% της χερσαίας επικράτειάς της. Αν σκεφτεί κανείς ότι η παραπάνω απόφαση έρχεται την ώρα που το 30,9% του ΑΕΠ και 29,9% της συνολικής απασχόλησης της χώρας προέρχεται από τον τουρισμό, ο οποίος εν πολλοίς βασίζεται στο φυσικό περιβάλλον, δεν μπορεί παρά να φαίνεται προβληματική.

Έκτός από τα προαναφερθέντα προβλήματα που αφορούν το περιεχόμενο του Πολυνομοσχεδίου, υπάρχουν και αυτά που αφορούν τη λεγόμενη «καλή νομοθέτηση». Χαρακτηριστικά, ως καταληκτική ημερομηνία για τη διαβούλευση τέθηκε η 17η Σεπτεμβρίου, που σημαίνει ότι η διάρκειά της περιορίστηκε σε μόλις έξι μέρες και πιο ειδικά σε μόλις τέσσερις εργάσιμες ημέρες, καθώς μεσολάβησε ένα Σαββατοκύριακο. Αυτό σημαίνει ότι ο κ. Γεωργιάδης δεν ακολούθησε τις διατάξεις του νόμου για το Επιτελικό Κράτος, σύμφωνα με το οποίο οι αρχές της καλής νομοθέτησης επιβάλλουν η διαβούλευση επί των νομοσχεδίων να διαρκεί τουλάχιστον δύο εβδομάδες, με δυνατότητα περιορισμού σε μία εβδομάδα, μόνο στην περίπτωση που συντρέχουν επαρκώς τεκμηριωμένοι λόγοι.

Ένα δεύτερο σχετικό πρόβλημα βρίσκεται στο άρθρο 2 του πολυνομοσχεδίου, όπου υπάρχει η επίμαχη διάταξη: Στην υποπαράγραφο Β της παρ. 2 του άρθρου 7 του ν. 4399/2016 αντικαθίσταται η αναφορά «-05- (Εξόρυξη άνθρακα και λιγνίτη) έως και -09- (Υποστηρικτικές δραστηριότητες εξόρυξης)» ως εξής: «-05- (Εξόρυξη άνθρακα και λιγνίτη) και -06- (Άντληση αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου)». Αν το βρίσκετε δυσνόητο, δεν είστε μόνοι. Κι αυτό με τη σειρά του φαίνεται να παραβιάζει τις αρχές καλής νομοθέτησης που έθεσε το Επιτελικό Κράτος, το οποίο αναφέρει ρητά ότι την ποιότητα των ρυθμίσεων διασφαλίζει, ανάμεσα στους άλλους κανόνες καλής νομοθέτησης, «η απλότητα και η σαφήνεια του περιεχομένου των ρυθμίσεων».

Η παραπάνω ρύθμιση αντιθέτως είναι διατυπωμένη πολύ τεχνικά και ακολουθεί την κλασική πρακτική των ελληνικών κυβερνήσεων να αντικαθιστούν παλιές διατάξεις χωρίς να αναφέρουν το περιεχόμενό τους, αλλά περιοριζόμενες στην παράθεση μίας σωρείας από άρθρα και διατάξεις, κάτι που σημαίνει ότι κανείς θα πρέπει να ανατρέξει σε δεκάδες νομοθετήματα για να παρακολουθήσει τις αλλαγές που φέρνει ένα νομοσχέδιο επί της ισχύουσας νομοθεσίας.