Θύματα μιας πολιτικής ανοίγματος του ανταγωνισμού «πάση θυσία» και μείωσης του ποσοστού της ΔΕΗ, χωρίς όμως να μειωθούν τα κέρδη ούτε εκείνης ούτε των ανταγωνιστών της, είναι εκατομμύρια καταναλωτές που δέχονται αλλεπάλληλα τα χτυπήματα των παραφουσκωμένων λογαριασμών ρεύματος.
Παρατηρητές της αγοράς ηλεκτρισμού, στην οποία ήδη δημιουργείται μια «νέα γενιά χρεών», προσπαθούν το τελευταίο διάστημα να εντοπίσουν τα υπόβαθρα πάνω στα οποία πάτησε το ράλι των τιμών. Οι τελευταίοι εκκαθαριστικοί λογαριασμοί που συμπυκνώνουν την τετράμηνη κατανάλωση του χειμώνα δείχνουν υπέρογκες χρεώσεις πολύ πάνω από τα 1.000 ευρώ ακόμη κι αν πρόκειται για ένα μικρό νοικοκυριό με ένα μόνο μέλος μεγάλης ηλικίας που είχε το… θράσος να προσπαθεί να ζεστάνει το σπίτι του με ένα ατομικό αερόθερμο.
Η ογκούμενη δυσαρέσκεια και απόγνωση προκαλεί στην κυβέρνηση σπασμωδικές κινήσεις και διαρροές για εφαρμογή μέτρων που λίγο πριν απέρριπτε, αλλά όταν πια είναι ήδη πολύ αργά. Οσοι, πάντως, έχουν την πολυτέλεια να μένουν μακριά από την πολιτική διαχείριση της καταστροφής, συγκλίνουν στην άποψη ότι ένα από τα βασικά υπόβαθρα της κατάστασης σχετίζεται ακριβώς με τους πολιτικούς χειρισμούς που οδήγησαν σε μια ασφαλή αύξηση των ποσοστών των ιδιωτικών εταιρειών:
■ Τον όχι και τόσο μακρινό Ιανουάριο του 2016, η ΔΕΗ ξεκίνησε κατέχοντας μερίδιο αγοράς που αντιστοιχούσε στο 94,7% ενώ όλοι οι ανταγωνιστές της είχαν το 5,3%. Με το μνημόνιο του 2015, το Δημόσιο αναλαμβάνει την υποχρέωση να μειώσει το ποσοστό της ΔΕΗ στο 50%.
■ Μέσα στην ίδια χρονιά, το ποσοστό έπεσε κάτω από το 90% αλλά έως το τέλος είχε επιστρέψει στο 90,3% καθώς η τότε διοίκηση θέσπισε τον Ιούλιο έκπτωση 15% για όσους εξοφλούν με συνέπεια.
■ Την ίδια χρονιά, το 2016, ξεκίνησε ένας διάλογος για το πώς θα εφαρμοστεί το νέο μοντέλο της αγοράς (Target Model). Ενα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου αυτού είναι ο συνδυασμός χρηματιστηριακού καθορισμού της χονδρικής τιμής ρεύματος και ύπαρξης διμερών προθεσμιακών συμβολαίων προμήθειας ρεύματος. Το μοντέλο ξεκίνησε να εφαρμόζεται τον Νοέμβριο του 2020 και έως σήμερα το σύστημα είναι εντελώς μονόπαντο. Οι τιμές του ρεύματος καθορίζονται κατά σχεδόν 100% από τις χρηματιστηριακές τιμές, αυτές που βλέπουμε την Ελλάδα να είναι συχνότατα πρωταθλήτρια Ευρώπης.
■ Αντίθετα, σε όλες τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, το Χρηματιστήριο Ενέργειας επηρεάζει πολύ κάτω από το 50% τη λιανική αγορά. Αυτό συμβαίνει διότι όσοι παράγουν ρεύμα υπογράφουν διμερή μακρόχρονα συμβόλαια με μεγάλους καταναλωτές ή εταιρείες-παρόχους, οι οποίες με την σειρά τους εξασφαλίζουν σταθερές τιμές και μπορούν να οργανώνουν τις πωλήσεις τους χωρίς να φοβούνται τις διακυμάνσεις από πολεμικές και «ψυχολογικές» διαταραχές.
■ Ενδεικτικό ήταν το σχόλιο που κατέθεσε ο Σύνδεσμος των μεγάλων –πλην ΔΕΗ– παραγωγών ενέργειας (ΕΣΑΗ) τον Σεπτέμβριο του 2016, στη δημόσια διαβούλευση για τις νέες αγορές ηλεκτρισμού: «Το παρόν σχέδιο νόμου θα πρέπει να διασφαλίσει ότι η λειτουργία της Αγοράς Προθεσμιακών Προϊόντων δεν θα επιτρέψει στη μοναδική εταιρεία με διαφοροποιημένο στόλο μονάδων παραγωγής και πολύ υψηλό μερίδιο στη λιανική αγορά (σ.σ. δηλαδή τη ΔΕΗ) να συνάπτει διμερή συμβόλαια για την κάλυψη πελατών που εκπροσωπεί με χρήση των ακριβότερων θερμικών μονάδων (σ.σ. τις λιγνιτικές) που κατέχει και λειτουργεί. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα οι μονάδες αυτές να ενταχθούν στον προγραμματισμό και να κατανεμηθούν σε πραγματικό χρόνο σε βάρος των πιο σύγχρονων και αποδοτικών μονάδων παραγωγής (σ.σ. του φυσικού αερίου)…».
■ Το 2019 μπήκε με τη ΔΕΗ να κρατά το 79,7% της αγοράς, αλλά τον Οκτώβριο έπεσε στο 71,7%. Είχε προηγηθεί η απότομη αύξηση των τιμολογίων της τον Σεπτέμβριο κατά σχεδόν 25% με πρόσχημα την οικονομική της διάσωση. Αλλά και η ανακοίνωση του πρωθυπουργού ότι θα κλείσουν εσπευσμένα οι λιγνιτικές μονάδες.
■ Το ποσοστό της ΔΕΗ συνέχισε να κατρακυλά έως το 62% μέσα στην πανδημία του 2020 καθώς τα τιμολόγιά της παρέμεναν ψηλά αν και οι τιμές των καυσίμων έπεφταν στα τάρταρα. Αυτές τις χαμηλές τιμές αξιοποιούσαν στο μεταξύ οι ανταγωνιστές λανσάροντας έτσι και τη «ρήτρα αναπροσαρμογής» που σήμερα γκρεμίζει σπίτια, αλλά τότε πρόσφερε εκπτώσεις.
■ Η ΔΕΗ αποφασίζει να εφαρμόσει και εκείνη ρήτρα αναπροσαρμογής, αλλά τον Αύγουστο του 2021 όταν όλα δείχνουν πως οι διεθνείς τιμές θα πάρουν την ανηφόρα. Ετσι, η ΔΕΗ διαφυλάσσει τα έσοδά της και οι ανταγωνιστές δεν έχουν κανένα λόγο να ανησυχούν αφού οι τιμές όλων των «παικτών» ανεβοκατεβαίνουν ταυτόχρονα. Το μερίδιό της παραμένει σήμερα λίγο κάτω από το 65%, παράγοντες της αγοράς μιλούν για καρτέλ και υπερκέρδη, αλλά οι ελεγκτικοί οργανισμοί δεν μπορούν να τα υπολογίσουν και όλα μοιάζουν μαγικά.
