Γράφει ο Αγησίλαος Κονιδάρης
Όπως κάθε χρόνο οι αριθμοί των τουριστικών αφίξεων απασχολούν ιδιαίτερα τους πολίτες και τους φορείς του νησιού μας, αφού αποτελούν μια ένδειξη της επιτυχίας της τουριστικής σεζόν. Όλες οι αναλύσεις στηρίζονται στα δημόσια διαθέσιμα στοιχεία που ανακοινώνονται από την FRAPORT που διαχειρίζεται πολλά αεροδρόμια σε τουριστικούς προορισμούς της Ελλάδας και φυσικά της Κεφαλονιάς. Οι αριθμοί που δημοσιεύονται είναι ο αριθμός αφίξεων επιβατών και ο αριθμός των πτήσεων. Οι δύο αυτοί αριθμοί είναι μεν σημαντικοί αλλά δεν μπορούν, όπως θα αναφέρουμε παρακάτω, να αποτυπώσουν με απόλυτη εγκυρότητα την εικόνα για την πορεία ενός τουριστικού προορισμού.
Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζω την προσωπική μου άποψη για την φετινή σεζόν μέχρι στιγμής, τους ελάχιστους δείκτες που πρέπει να γνωρίζουμε για να βγάλουμε έγκυρα συμπεράσματα για μια τουριστική σεζόν, τα 30 βασικά θέματα που απασχολούν τους τουριστικούς προορισμούς της χώρας και φυσικά την Κεφαλονιά, τις δυνατότητες του θεσμού των τουριστικών επιτροπών να αντιμετωπίσουν αυτά τα θέματα, τους λόγους που πρέπει να κάνουμε το επόμενο βήμα για τη δημιουργία ενός Οργανισμού Διαχείρισης Προορισμού και τέλος καταθέτω μία πρακτική πρόταση στρατηγικής για το μέλλον.
Η πρόβλεψη και η κατάσταση μέχρι στιγμής
Στις 10 Φεβρουαρίου του 2023 είχαμε προβλέψει με βάση τον αλγόριθμο που έχουμε αναπτύξει και τρέχουμε κάθε χρόνο, ότι ο αριθμός των εισερχόμενων επιβατών/τουριστών από χώρες εκτός της Ελλάδας στο αεροδρόμιο της Κεφαλονιάς θα αυξηθεί συνολικά το 2023 (σε σχέση με το 2022) από 6% έως 9%. (https://www.facebook.com/photo/?fbid=10229837532347044)
Με βάση τα μέχρι στιγμής διαθέσιμα επίσημα στοιχεία για το 2023 (Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος και Ιούνιος) οι διεθνείς τουριστικές αφίξεις στο αεροδρόμιο της Κεφαλονιάς (αριθμός εισερχόμενων επιβατών/arrivals) παρουσιάζουν συνολική αύξηση 5,25%. Η αύξηση αυτή βεβαίως είναι μια εικόνα της στιγμής που ενδέχεται να μεταβληθεί τον Ιούλιο και τον Αύγουστο που αποτελούν τους πιο σημαντικούς μήνες σε ό,τι αφορά τις αφίξεις.
Τα στοιχεία των αφίξεων 2022 έχουν ανακτηθεί από εδώ (σελ. 7): https://insete.gr/wp-content/uploads/2022/11/Bulletin_2211.pdf
Τα στοιχεία των αφίξεων 2023 έχουν ανακτηθεί από εδώ:
https://www.efl-airport.gr/uploads/sys_nodelng/2/2875/EFL_03_Int_Traffic_by_Country.pdf
https://www.efl-airport.gr/uploads/sys_nodelng/2/2875/EFL_04_Int_Traffic_by_Country.pdf
https://www.efl-airport.gr/uploads/sys_nodelng/2/2875/EFL_05_Int_Traffic_by_Country.pdf
https://www.efl-airport.gr/uploads/sys_nodelng/2/2875/EFL_06_Int_Traffic_by_Country.pdf
Αφίξεις επιβατών από διεθνείς πτήσεις στην Κεφαλονιά
Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τους αριθμούς εισερχόμενων επιβατών στο αεροδρόμιο της Κεφαλονιάς από τον Μάρτιο έως και τον Ιούνιο του 2023 και στους αντίστοιχους μήνες του 2022.
| Αριθμός εισερχόμενων επιβατών στο αεροδρόμιο της Κεφαλονιάς (διεθνείς αεροπορικές αφίξεις) (Μάρτιος-Ιούνιος/2022-2023) |
||||
| 2022 | 2023 | ΜΕΤΑΒΟΛΗ (%) | ΜΕΤΑΒΟΛΗ (ΕΠΙΒΑΤΕΣ) | |
| ΜΑΡΤΙΟΣ | 338 | 525 | 55,33% | 187 |
| ΑΠΡΙΛΙΟΣ | 5929 | 4558 | -23,12% | -1371 |
| ΜΑΙΟΣ | 37783 | 37322 | -1,22% | -461 |
| ΙΟΥΝΙΟΣ | 64525 | 71870 | 11,38% | 7345 |
| ΣΥΝΟΛΟ | 108575 | 114275 | 5,25% | 5700 |
Αφίξεις διεθνών πτήσεων στην Κεφαλονιά και πληρότητες αεροσκαφών
Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο για περαιτέρω ανάλυση είναι ο αριθμός των διεθνών πτήσεων από και προς το αεροδρόμιο της Κεφαλονιάς. Βλέποντας τον συνολικό αριθμό πτήσεων (εισερχόμενες και εξερχόμενες) καθώς και τον αντίστοιχο συνολικό αριθμό των επιβατών που μετέφεραν, μπορεί κάποιος να βγάλει συμπεράσματα για τον μέσο αριθμό επιβατών που μετέφεραν οι πτήσεις ανά μήνα. Αυτό το πηλίκο δίνει μια αίσθηση για τις πληρότητες των αεροσκαφών το 2022 και το 2023 με την παραδοχή ότι οι τύποι των αεροσκαφών παρέμειναν περίπου ίδιοι τα 2 αυτά χρόνια (αεροσκάφη με περίπου 180 θέσεις). Τα στοιχεία αυτά φαίνονται στον παρακάτω πίνακα.
| ΠΛΗΡΟΤΗΤΕΣ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ 2022-2023 (ΚΑΤΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ) | ||||||||||
| ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ | ΖΑΚΥΝΘΟΣ | ΚΕΡΚΥΡΑ | ||||||||
| 2022 (%) | 2023 (%) | ΜΕΤΑΒΟΛΗ (%) | 2022 (%) | 2023 (%) | ΜΕΤΑΒΟΛΗ (%) | 2022 (%) | 2023 (%) | ΜΕΤΑΒΟΛΗ (%) | ||
| ΜΑΡΤΙΟΣ | 19,21 | 23,63 | 4,42 | 27,01 | 9,60 | -17,41 | 20,80 | 48,08 | 27,28 | |
| ΑΠΡΙΛΙΟΣ | 56,81 | 65,85 | 9,05 | 64,82 | 60,27 | -4,55 | 62,89 | 73,65 | 10,75 | |
| ΜΑΙΟΣ | 68,78 | 74,78 | 6,00 | 79,00 | 82,05 | 3,05 | 73,65 | 81,06 | 7,41 | |
| ΙΟΥΝΙΟΣ | 77,12 | 77,98 | 0,87 | 88,84 | 89,77 | 0,93 | 80,53 | 82,64 | 2,11 | |
| ΣΥΝΟΛΟ | 72,44 | 75,95 | 3,50 | 84,16 | 85,46 | 1,30 | 74,70 | 80,51 | 5,81 | |
Τα πρωτογενή στοιχεία για τον παραπάνω πίνακα αντλήθηκαν από τις παρακάτω πηγές:
https://www.efl-airport.gr/uploads/sys_nodelng/2/2876/Kefallinia_06_Traffic_2023vs2022.pdf
https://www.zth-airport.gr/uploads/sys_nodelng/2/2877/Zakinthos_06_Traffic_2023vs2022.pdf
https://www.cfu-airport.gr/uploads/sys_nodelng/2/2871/Kerkira_06_Traffic_2023vs2022.pdf
Από τον παραπάνω πίνακα φαίνεται ότι η Κεφαλονιά υπολείπεται σε πληρότητες πτήσεων από τη Ζάκυνθο και την Κέρκυρα ενώ παρουσιάζει αύξηση των πληροτήτων για όλους τους μήνες του 2023 σε σχέση με το 2022. Επειδή οι πληρότητες είναι ένα θέμα που απασχολεί ιδιαίτερα τις αεροπορικές εταιρείες θα αναφερθούμε σε αυτό περισσότερο στη συνέχεια του άρθρου.
Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι η ανάλυση για τις πληρότητες έγινε για όλα τα νησιά με την παραδοχή ότι τα αεροπλάνα είναι 180 θέσεων. Ο υπολογισμός έγινε με βάση τους πιο κοινούς τύπους των αεροσκαφών που ταξιδεύουν στα νησιά μας, αφού η πληροφορία για τις χωρητικότητες των εισερχόμενων αεροσκαφών δεν είναι δημόσια διαθέσιμη. Αυτό μπορεί να εισάγει ένα μικρό σφάλμα στους υπολογισμούς ανά νησί, αλλά θεωρούμε πως τα συγκριτικά αποτελέσματα, μεταξύ των νησιών, δεν επηρεάζονται ιδιαίτερα.
Οι βασικοί δείκτες στον Τουρισμό
Για να μπορεί κάποιος να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα για μια τουριστική σεζόν χρειάζεται να γνωρίζει τουλάχιστον την πορεία τριών δεικτών:
ΔΕΙΚΤΗΣ 1: Ο αριθμός των επιβατών που επισκέφτηκαν έναν προορισμό (αφίξεις)
ΔΕΙΚΤΗΣ 2: Η μέση διάρκεια παραμονής του τουρίστα στον προορισμό (διανυκτερεύσεις)
ΔΕΙΚΤΗΣ 3: Η μέση δαπάνη ανά ταξίδι και ανά επιβάτη (δαπάνες)
Στην πραγματικότητα χρειάζεται να παρακολουθούνται αρκετοί ακόμα δείκτες αν θέλουμε να γνωρίζουμε ακριβώς τα οικονομικά οφέλη του Τουρισμού για έναν προορισμό. Τί είναι για παράδειγμα αυτό που εν τέλει μένει σε έναν τόπο, στις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους (οικονομικά και άλλα κέρδη); Ακόμα και αν οι δαπάνες των τουριστών είναι σημαντικές, ποιο είναι το πραγματικό κέρδος των τοπικών επιχειρήσεων (έξοδα, φορολογία κτλ.); Σε αυτό το άρθρο όμως εστιάζουμε στους τρεις προαναφερόμενους δείκτες.
Δυστυχώς, ο μόνος δείκτης από τους τρεις που μπορούμε εύκολα και αντικειμενικά να παρακολουθήσουμε αυτή τη στιγμή, εν μέσω της σεζόν, είναι ο πρώτος (αριθμός των εισερχόμενων επιβατών). Για τους άλλους δύο δείκτες δεν διαθέτουμε άμεσα στοιχεία παρά μόνο στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας που από το 2002 διενεργεί μηνιαία δειγματοληπτική έρευνα στα κυριότερα σημεία εισόδου-εξόδου της χώρας – «Έρευνα Συνόρων» – με σκοπό τη συλλογή των αναγκαίων πληροφοριών για την εκτίμηση των ταξιδιωτικών δαπανών ανά Περιφέρεια (https://www.bankofgreece.gr/statistika/ekswterikos-tomeas/isozygio-plhrwmwn/taksidiwtikes-yphresies). Τα συγκεντρωτικά στοιχεία της ΤτΕ για την Περιφέρειά μας συχνά δεν αποδίδουν όμως με σαφήνεια την κατάσταση σε κάθε νησί αφού είναι γνωστό ότι οι τουριστικές ανισότητες όπως και οι διαφορές στο τουριστικό προϊόν μεταξύ των νησιών του Ιονίου είναι αρκετά μεγάλες. Μέχρι λοιπόν να γνωρίζουμε τους άλλους δύο δείκτες για το νησί μας, τα συμπεράσματα εντός της σεζόν είναι απολύτως παρακινδυνευμένα.
Φέτος για παράδειγμα, υπάρχει η αίσθηση στον κόσμο που ασχολείται με τον Τουρισμό στην Κεφαλονιά ότι ο Δείκτης 2 (διανυκτερεύσεις) και ο Δείκτης 3 (δαπάνες) έχουν μειωθεί παρότι ο Δείκτης 1 (αφίξεις) μέχρι στιγμής βελτιώνεται και όπως φαίνεται σήμερα δεν θα μεταβληθεί σημαντικά από το 2022. Τί μπορεί να σημαίνει όμως αυτό πρακτικά;
Πρώτα απ’ όλα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως η αυξομείωση των δεικτών δεν επιδρά με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους κλάδους που ασχολούνται με τον Τουρισμό. Θα αναφέρω ένα απλοϊκό παράδειγμα γι’ αυτό. Έστω ότι μια χρονιά έρχονται 11 μεμονωμένοι επιβάτες στο αεροδρόμιο και διαμένουν 3 βράδια ο καθένας στο νησί μας. Την επόμενη χρονιά έρχονται 10 επιβάτες που διαμένουν όμως 4 βράδια ο καθένας. Μειώθηκαν δηλαδή οι επιβάτες αλλά αυξήθηκαν οι διανυκτερεύεις. Ποια από τις 2 χρονιές πρέπει να θεωρείται πιο επιτυχημένη;
Την 1η χρονιά οι 11 επιβάτες (ας υποθέσουμε ότι ταξιδεύουν όλοι μεμονωμένα) κάνουν συνολικά 33 διανυκτερεύσεις. Τη 2η χρονιά οι 10 επιβάτες κάνουν 40 διανυκτερεύσεις. Προφανώς τη 2η χρονιά πάνε καλύτερα τα ξενοδοχεία αν και μειώνονται οι ταξιδιώτες, αφού αυξάνονται οι διανυκτερεύσεις. Τα πράγματα όμως είναι αντίστροφα π.χ για τον κλάδο των ταξί. Αυτό συμβαίνει γιατί την 1η χρονιά με τους 11 επιβάτες θα έκαναν 22 διαδρομές από και προς το αεροδρόμιο ενώ τη 2η χρονιά με τους 10 επιβάτες θα έκαναν δύο λιγότερες, δηλαδή 20. Το παράδειγμα μπορεί να είναι απλοϊκό αλλά δείχνει πως η μεταβολή των δεικτών επηρεάζει με διαφορετικό τρόπο κάθε τουριστικό κλάδο και ότι οι δείκτες είναι αλληλένδετοι. Ιδανικά, όταν όλοι οι δείκτες αυξάνονται, όλοι οι κλάδοι είναι ικανοποιημένοι, με την υποσημείωση πως ακόμη και η υπερβολική αύξηση μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στον προορισμό και τους κατοίκους του.
Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι ένας προορισμός πρέπει να διαθέτει έναν μηχανισμό παρακολούθησης των τουριστικών δεικτών. Μόνο έτσι θα μπορεί να αντιδρά, να αναπροσαρμόζει στρατηγικές και να έχει εν τέλει ένα καλό αποτέλεσμα. Επιπλέον, με την ύπαρξη μηχανισμού παρακολούθησης των δεικτών εξασφαλίζεται και η αντικειμενική αποτύπωση της επιτυχίας ή της αποτυχίας μιας σεζόν.
Οι τρεις προαναφερόμενοι ποσοτικοί δείκτες αποτελούν απλά μια εικόνα του σήμερα, της τρέχουσας σεζόν. Δυστυχώς ή ευτυχώς στον τουρισμό αυτό που συμβαίνει σήμερα επηρεάζει και το αύριο. Μια παροδική αύξηση των παραπάνω ποσοτικών δεικτών δεν εξασφαλίζει την ευημερία τους στο μέλλον. Άλλο ένα απλοϊκό παράδειγμα γι‘ αυτό. Αν για παράδειγμα σε μια επιτυχημένη τουριστικά χρονιά έρθουν 100 τουρίστες στην Κεφαλονιά και βαθμολογήσουν όλοι στο TripAdvisor, στη Booking και τη Google το νησί και τις υπηρεσίες μας με 1/5, περιμένει κανείς πως την επόμενη χρονιά οι προαναφερόμενοι δείκτες θα παρουσιάσουν αύξηση και θα έχουμε π.χ. 120 επισκέπτες; Προφανώς όχι. Άρα, η ικανοποίηση των τουριστών είναι ένα άλλο μέγεθος που πρέπει να παρακολουθείται στενά. Από τα παραπάνω, θεωρώ ότι φαίνεται ξεκάθαρα πως η διαχείριση και η παρακολούθηση ενός τουριστικού προορισμού είναι ένα θέμα πάρα πολύ σύνθετο και πολυπαραγοντικό. Η ύπαρξη ενός ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος παρακολούθησης τουριστικών δεικτών σε πραγματικό χρόνο είναι σήμερα πιο αναγκαία από ποτέ.
Τα 30 σημαντικά θέματα που πρέπει να μας απασχολούν ως προορισμό
Γίνεται μια χρήσιμη συζήτηση αυτή την περίοδο για το αν θα είναι καλή η φετινή τουριστική σεζόν συνολικά ή όχι. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση που χρειάζεται και πρέπει να γίνεται ακόμα και όταν όλοι είμαστε ευχαριστημένοι από μια τουριστική σεζόν.
Θεωρώ όμως πως πρέπει να δούμε την ολοκληρωμένη εικόνα, που χάνεται εστιάζοντας μόνο στις αφίξεις. Η αύξηση των αφίξεων δεν σημαίνει αυτόματα ότι πάμε καλά, ούτε η στασιμότητα των αφίξεων σημαίνει ότι πάμε άσχημα (κυρίως σε ό,τι αφορά το οικονομικό αποτέλεσμα). Αυτά που πρέπει να μας απασχολούν κυρίως, αυτά που πρέπει να επιλυθούν, αυτά για τα οποία πρέπει οπωσδήποτε να έχουμε στρατηγική, είναι θέματα πολύ πιο πολύπλοκα και ουσιαστικά από τον αριθμό των αφίξεων που εν τέλει είναι απλά το αποτέλεσμα της αντιμετώπισης ή όχι αυτών των θεμάτων.
Τα βασικά θέματα που κατά καιρούς έχουν απασχολήσει πολίτες και φορείς για τον τουρισμό του νησιού μας, αλλά και τους περισσότερους τουριστικούς προορισμούς της χώρας, είναι τα παρακάτω (αναφέρονται με τυχαία σειρά):
- Το νομικό πλαίσιο λειτουργίας καταλυμάτων βραχυχρόνιας μίσθωσης
- Η αγοραστική δύναμη των τουριστών και το αυξημένο κόστος των υπηρεσιών στη χώρα
- Ο αριθμός διανυκτερεύσεων ανά επισκέπτη κατά μέσο όρο
- Η αναλογία και ο αριθμός των διαθέσιμων καταλυμάτων (ξενοδοχεία, βίλες, δωμάτια, Airbnb), το επίπεδό τους (4-5 αστέρων και άλλων) και ο συνολικός αριθμός διαθέσιμων κλινών
- Το ποσοστό των τουριστών που έρχονται μέσω κάποιου tour operator σε σχέση με αυτούς που κλείνουν το ταξίδι μόνοι τους μέσω κάποιας εταιρείας low cost (πακέτο σε σχέση με ελεύθερους)
- Η ποιότητα των τουριστικών υποδομών και γενικά των υποδομών του νησιού μας, η επίδραση του μεγάλου αριθμού τουριστών σε αυτές και η επάρκειά τους
- Η διασπορά των τουριστών σε όλο το νησί
- Η ποιότητα και επάρκεια υπηρεσιών που παρέχονται στον κλάδο
- Η φέρουσα ικανότητα του προορισμού
- Η ποιότητα και η ηλικιακή κατανομή των τουριστών που θέλουμε
- Η δυνατότητα διαχείρισης κρίσεων την περίοδο που το νησί είναι γεμάτο από τουρίστες (π.χ. σεισμοί, φωτιές, τυφώνες)
- Οι χώρες προέλευσης τουριστών
- Η μακροπρόθεσμη στρατηγική του τουριστικού προορισμού
- Η επάρκεια εκπαίδευσης του προσωπικού στον τουριστικό κλάδο
- Η δυσκολία εύρεσης προσωπικού από τις τουριστικές επιχειρήσεις
- Η εφαρμογή του εργατικού δικαίου για τους εργαζόμενους στον τουρισμό
- Η βιωσιμότητα του τουριστικού προορισμού
- Οι συμφωνίες με αερομεταφορείς, κυρίως χαμηλού κόστους
- Η διεύρυνση της τουριστικής περιόδου και η ενίσχυση των άκρων
- Η σημασία της σύγκρισης με άλλους τουριστικούς προορισμούς
- Η προσέγγιση νέων τουριστικών αγορών
- Το μίγμα Μάρκετινγκ που επιλέγεται για την προβολή του προορισμού
- Η ταυτότητα/brand name του προορισμού
- Το ποσοστό των εσόδων από τον Τουρισμό που πραγματικά κατευθύνεται στην τοπική οικονομία
- Η ορθή και έγκαιρη λειτουργία των αξιοθέατων του νησιού μας
- Το έλλειμα που παρατηρείται επί σειρά ετών κυρίως στα πολιτιστικά αξιοθέατα αφού πολλά παραμένουν μη επισκέψιμα
- Η έγκαιρη λειτουργία των υπηρεσιών στις παραλίες και των υπηρεσιών εστίασης
- Η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού
- Ο πραγματικός αντίκτυπος του τουρισμού κρουαζιέρας στην τοπική οικονομία
- Τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης και η επάρκειά τους σε τουριστικές περιοχές
Προφανώς υπάρχουν και άλλα σημαντικά θέματα αλλά εδώ αναφέραμε μόνο τα βασικά που αφορούν τον προορισμό και όχι τόσο τα επιμέρους θέματα των διάφορων κλάδων του τουρισμού.
Οι τουριστικές επιτροπές
Το βασικό εργαλείο των Δήμων της χώρας αυτή τη στιγμή για την τουριστική τους πολιτική είναι οι Επιτροπές τουριστικής ανάπτυξης και προβολής (τουριστικές επιτροπές). Το ερώτημα είναι αν τα εξαιρετικά σημαντικά και πολύπλοκα θέματα που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορούν να επιλυθούν από έναν θεσμό ξεπερασμένο πλέον από της εξελίξεις.
Οι τουριστικές επιτροπές όπως είναι σήμερα δομημένες από το θεσμικό πλαίσιο, οι δυνατότητές δράσης που έχουν, ο τρόπος λειτουργίας τους, η διαδικασία ορισμού των μελών τους, οι προϋπολογισμοί τους, η λειτουργία τους μόνο με έξοδα των Δήμων και η ανυπαρξία άλλων εσόδων, καθώς και οι θεσμικές τους αρμοδιότητές, έχουν δημιουργήσει ένα θεσμικό όργανο που έχει ήδη ξεπεραστεί από τις εξελίξεις στον τουρισμό. Κατ’ ουσία οι τουριστικές επιτροπές αποτελούν δημοτικό όργανο διαβούλευσης, όπου τα ορισμένα από το Δημοτικό συμβούλιο μέλη συμμετέχουν εθελοντικά, με μόνη αρμοδιότητα την υποβολή εισηγήσεων προς το Δημοτικό συμβούλιο.
Συνήθως, οι τουριστικές επιτροπές εστιάζουν στη σύνταξη ενός ετήσιου προγράμματος δράσεων στα πλαίσια του διαθέσιμου από τον Δήμο προϋπολογισμού. Οι τουριστικές επιτροπές της χώρας δεν αποφασίζουν άμεσα, δεν έχουν εκτελεστικές δυνατότητες και δεν αξιολογούνται θεσμικά από συγκεκριμένους δείκτες. Εισηγούνται σε ένα ανώτερο όργανο που μπορεί στη συνέχεια να εγκρίνει την εκτέλεση μιας εισήγησης, το Δημοτικό Συμβούλιο. Επιπλέον, οι τουριστικές επιτροπές λειτουργούν σε κάθε Δήμο και όχι σε κάθε προορισμό. Αυτό σημαίνει ότι σε έναν προορισμό, με θεωρητικά κοινή στόχευση, όπως ή Κεφαλονιά/Ιθάκη πρέπει να συντονιστούν 4 τουριστικές επιτροπές με συχνά αντικρουόμενες απόψεις και δυσλειτουργίες. Οι τουριστικές επιτροπές βέβαια μπορούν και πρέπει να αξιολογούνται μέσα σε αυτά τα πλαίσια λειτουργίας, αφού αποτελούν ένα Δημοτικό όργανο. Ακόμη και η μικρή επιδραστικότητά τους πρέπει να έχει ένα θετικό πρόσημο για έναν προορισμό. Υπάρχουν όμως αντικειμενικοί και κοινά αποδεκτοί δείκτες συνολικής αξιολόγησής των δράσεων τους;
Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, είναι φανερό πως μια τουριστική επιτροπή ενός Δήμου της χώρας μας δεν μπορεί στην πραγματικότητα να διαμορφώσει μια συνολική και μακροπρόθεσμη στρατηγική σε έναν προορισμό. Σε άλλα επίπεδα λαμβάνονται σήμερα οι στρατηγικές αποφάσεις για όλα τα σημαντικά θέματα. Η επιτυχία ή η αποτυχία μιας τουριστικής σεζόν, όπως και αν την αντιλαμβάνεται κάποιος, λίγο εξαρτάται από τις ενέργειες μιας τουριστικής επιτροπής στην σημερινή τουριστική βιομηχανία. Εκ των πραγμάτων όμως κάθε κριτική και κάθε εγκώμιο απευθύνεται σήμερα στις τουριστικές επιτροπές αφού είναι το μόνο Δημοτικό συλλογικό όργανο που έχει κάποιο θεσμικό ρόλο στον Τουρισμό. Αυτό πρέπει να αλλάξει.
Οργανισμοί Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμού
Το Υπουργείο Τουρισμού ήδη από το 2021 έφερε στη Βουλή τον Νόμο 4875 που ψηφίστηκε και δημοσιεύθηκε (ΦΕΚ Α 250/23.12.2021 – «Πρότυποι Τουριστικοί Προορισμοί Ολοκληρωμένης Διαχείρισης, Οργανισμοί Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμού, Ιαματικές Πηγές Ελλάδας και άλλες ρυθμίσεις για την ενίσχυση της τουριστικής ανάπτυξης.»). Πρόκειται για έναν θεσμό που ήδη λειτουργεί σε πολλές χώρες και ονομάζεται Destination Management Organization ή Destination Marketing Organization (DMO). Βλέποντας προφανώς στο μέλλον, το Υπουργείο εισήγαγε το νομικό πλαίσιο για την δημιουργία Οργανισμών Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμού ακριβώς για να μπορέσουν οι προορισμοί να ασχοληθούν ουσιαστικά και να επιλύσουν τα σημαντικά ζητήματα, όπως αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω, για τα οποία όλοι συζητάμε σήμερα. Ο Νόμος 4875 αν και χρήζει βελτιώσεων κατά τη γνώμη μου, κυρίως σε ό,τι αφορά την αποσαφήνιση της νομικής μορφής του DMO, τις αρμοδιότητες, του τρόπου επιλογής στελεχών, το πλαίσιο λειτουργίας του DMO σε συνεργασία με τις τουριστικές επιτροπές (που δεν καταργούνται) και άλλους θεσμικούς φορείς, αποτελεί μια βάση στην οποία μπορεί κάθε Δήμος να κάνει το επόμενο βήμα σε ό,τι αφορά τη διαχείριση ενός τουριστικού προορισμού.
Η ουσιαστική διαφορά ενός DMO από μια τουριστική επιτροπή είναι ότι ασχολείται με τη συνολική διαχείριση ενός τουριστικού προορισμού (όχι Δήμου), έχοντας μάλιστα εκτελεστικές δυνατότητες, εξειδικευμένα στελέχη και μακροπρόθεσμη στρατηγική. Πώς άλλωστε να κάνεις προβολή χωρίς να υπάρχει από πίσω ένας συνολικός σχεδιασμός και μια κοινά αποδεκτή μακροπρόθεσμη στρατηγική για τον προορισμό; Πώς θα υπάρξει βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη χωρίς την ύπαρξη ενός εργαλείου παρακολούθησης, καταγραφής και ανάλυσης όλων των τουριστικών δεικτών ενός προορισμού σε πραγματικό χρόνο;
Οι αρμοδιότητες ενός DMO είναι πολύ ευρύτερες από μια τουριστική επιτροπή, με περιοχή ευθύνης τα όρια ενός τουριστικού προορισμού και όχι ενός Δήμου. Μεταξύ άλλων, χαράσσει στρατηγική, ασχολείται με τη σύναψη συμφωνιών, εκτελεί σε επίπεδο προορισμού το συνολικό σχεδιασμό της χώρας στον Τουρισμό και συντονίζεται με τους κρατικούς φορείς, σχεδιάζει και εκτελεί καμπάνιες μάρκετινγκ για τον προορισμό, φροντίζει να εξασφαλιστούν οι απαραίτητες συνθήκες για τη σωστή λειτουργία όλων των αξιοθέατων, παίρνει αποφάσεις για τις τουριστικές υποδομές, διατηρεί αναλυτικά στατιστικά για όλους τους τουριστικούς δείκτες, αναλύει τα συλλεγόμενα δεδομένα και δρα όπου οι αριθμοί το επιβάλουν, συντονίζει όλους τους τουριστικούς φορείς και τους εργαζόμενους, διαχειρίζεται κρίσεις, ασχολείται με την παροχή συμβουλών σε τουριστικές επιχειρήσεις και την παροχή εκπαίδευσης στους εργαζόμενους. Είναι φανερό, χωρίς μεγάλη ανάλυση, πόσο σημαντική μπορεί να είναι η λειτουργία ενός DMO για έναν προορισμό. Επιπλέον, ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία ενός DMO, είναι η δεδομένη ευθύνη που έχει για όλα τα καλά και τα κακά που προκύπτουν στον τουρισμό ενός προορισμού όπως καταγράφεται μέσα από αντικειμενικούς δείκτες που ούτως ή άλλως θα παρακολουθούνται.
Χρειάζεται όμως μεγάλη προσοχή. Η δημιουργία ενός DMO δεν θα λύσει από μόνη της τα προβλήματα. Με το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο υπάρχει ο κίνδυνος απλά να δημιουργηθούν κακέκτυπα τουριστικών επιτροπών με ασαφείς αρμοδιότητες, που ίσως να αποδειχθούν χειρότεροι θεσμοί από τις ήδη ξεπερασμένες τουριστικές επιτροπές. Η φιλοσοφία των DMO είναι στη σωστή κατεύθυνση αλλά η δημιουργία τους είναι δύσκολη και το νομικό πλαίσιο ατελές. Επιπλέον, οι DMO θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να λειτουργήσουν ως φορείς των πραγματικών τουριστικών προορισμών (π.χ. Κεφαλονιά-Ιθάκη, Ζάκυνθος) και όχι ως Περιφερειακοί οργανισμοί που θα κληθούν να διαχειριστούν ένα ανομοιογενές τουριστικό προϊόν. Οι σημερινές τουριστικές επιτροπές πρέπει να αποτελέσουν το όργανο διαβούλευσης των DMO με τους τουριστικούς φορείς, τους εργαζόμενους και την κοινωνία ώστε να υπάρχει η συνεχής ανάδραση των απόψεων και των αναγκών τους. Απαιτείται λοιπόν ένας προορισμός να έχει λάβει σημαντικές αποφάσεις ακόμα και πριν τη δημιουργία DMO σχετικά με το πώς ακριβώς θέλει αυτός ο οργανισμός να λειτουργήσει.
Συμπεράσματα
Πρέπει να επισημάνω πως οι διεθνείς τουριστικές αφίξεις στις οποίες τείνουμε όλοι να εστιάζουμε για να αποτιμηθεί η επιτυχία μιας σεζόν, είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου για έναν προορισμό. Δεν είναι όλα καλά όταν αυξάνονται οι αφίξεις και δεν είναι όλα χάλια όταν οι αφίξεις παραμένουν στάσιμες. Αν για παράδειγμα φέτος στην Κεφαλονιά έχουμε πράγματι μια καλή χρονιά σε αφίξεις θα είμαστε απολύτως ευχαριστημένοι; Μήπως πρέπει πρώτα να συνυπολογίσουμε τον μέσο χρόνο διαμονής, τις εισπράξεις ανά επισκέπτη, τον βαθμό διάχυσης των εισπράξεων στην τοπική οικονομία, την επίδραση του Τουρισμού στο τοπικό κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι και πολλά ακόμα; Υπάρχουν δεκάδες σημαντικά θέματα με τα οποία πρέπει να ασχοληθεί ένας ενιαίος φορέας διαχείρισης προορισμού και όχι μόνο ο αριθμός των αφίξεων στο αεροδρόμιο. Τι γίνεται στα λιμάνια; Τί γίνεται με τα γιοτ; Τί συμβαίνει στην κρουαζιέρα; Πώς εξελίσσονται οι αφίξεις εσωτερικού; Ποιος είναι ο διαθέσιμος αριθμός κλινών και πώς μεταβάλλεται (πληρότητα προορισμού); Πόσο βιώσιμος είναι ο προορισμός μας; Για να συλλέξουμε αυτά τα στοιχεία πρέπει να ψάξουμε πάρα πολύ, σε διαφορετικές πηγές. Οι μεμονωμένοι αριθμοί είναι μεν σημαντικοί αλλά δεν αποτυπώνουν την πραγματικότητα στο σύνολό της. Η πραγματική εικόνα μπορεί να προκύψει μόνο από μια συνολική αποτίμηση που θα λαμβάνει υπόψη όλους τους δείκτες. Αυτό μάλιστα πρέπει να γίνεται σε πραγματικό χρόνο, ώστε να μπορεί κάθε προορισμός να αναπροσαρμόζει την στρατηγική του ακόμα και εντός της σεζόν αν απαιτηθεί.
Όλα αυτά φαντάζουν δύσκολα αλλά είναι πρακτικές που ακολουθούνται εδώ και δεκαετίες σε άλλες χώρες.
Συμπερασματικά, το άρθρο συνοψίζεται στα παρακάτω βασικά σημεία:
- Ο αριθμός διεθνών αφίξεων επιβατών στο αεροδρόμιο της Κεφαλονιάς έως τον Ιούνιο του 2023 παρουσιάζει συνολική αύξηση 5,25% σε σχέση με το 2022, χωρίς αυτό να σημαίνει ακόμη ότι η φετινή χρονιά μπορεί να χαρακτηριστεί επιτυχημένη ή αποτυχημένη.
- Οι πληρότητες των αεροσκαφών στην Κεφαλονιά μέχρι στιγμής το 2023 είναι καλύτερες από το 2022 αν και υπολείπονται αυτών της Ζακύνθου και της Κέρκυρας.
- Η διαχείριση και παρακολούθηση ενός τουριστικού προορισμού είναι ένα θέμα πάρα πολύ σύνθετο και πολυπαραγοντικό.
- Η παρακολούθηση όλων των δεικτών ενός τουριστικού προορισμού αποτελεί πλέον αναγκαιότητα στο σημερινό τουριστικό περιβάλλον. Το υπουργείο Τουρισμού πρέπει να ενοποιήσει τα δεδομένα σε ένα dashboard διαθέσιμο στους υπεύθυνους φορείς κάθε προορισμού.
- Ο θεσμός των τουριστικών επιτροπών είναι πλέον ξεπερασμένος από τις εξελίξεις στον Τουρισμό και δεν μπορεί πραγματικά να ανταποκριθεί στις αυξημένες ανάγκες ενός σύγχρονου τουριστικού προορισμού.
- Οι τουριστικές επιτροπές σήμερα, αλλά και οι DMO όταν/αν δημιουργηθούν, πρέπει να αξιολογούνται με αντικειμενικά ποσοτικά κριτήρια που έχουν συμφωνηθεί ήδη από τη σύστασή τους.
- Ο νέος θεσμός των DMO αποτελεί το λογικό επόμενο βήμα αλλά η υιοθέτηση του πρέπει να γίνει με μεγάλη προσοχή.
- Οι DMO πρέπει να λειτουργήσουν (τουλάχιστον για το Ιόνιο) σε επίπεδο προορισμού και όχι σε επίπεδο Περιφέρειας για να έχουν επιτυχία.
- Οι τουριστικές επιτροπές πρέπει να μετεξελιχθούν σε ένα όργανο διαβούλευσης με τους φορείς και την κοινωνία εντός ενός DMO.
Και μια πρόταση
Κλείνοντας να κάνω και μια πρόταση που βασίζεται σε αριθμούς που δεν είναι εκ πρώτης όψεως φανεροί στα διαθέσιμα στατιστικά, αλλά είναι αυτοί που απασχολούν τις αεροπορικές εταιρείες και με βάση αυτούς παίρνουν αποφάσεις για δρομολογήσεις πτήσεων. Πρόκειται για τις αναμενόμενες πληρότητες που θα έχουν οι εισερχόμενες πτήσεις.
Με βάση τον πίνακα με τις πληρότητες που παρουσιάσαμε παραπάνω, είναι φανερό πως:
- η Κεφαλονιά σε σχέση με τη Ζάκυνθο υπολείπεται στις πληρότητες κατά περίπου 9,5% ενώ από την Κέρκυρα υπολείπεται κατά περίπου 4,6%.
- ο μέσος όρος επιβατών ανά αεροσκάφος και οι πληρότητες στην Κεφαλονιά παρουσιάζονται βελτιωμένες το 2023 σε σχέση με το 2022 για όλους τους μήνες και συνολικά κατά 3,51%.
Τα παραπάνω αποτελούν μια εξήγηση για τη μείωση των πτήσεων σε συγκεκριμένους μήνες ή και την αναδρομολόγηση πτήσεων προς άλλους προορισμούς από τις αεροπορικές εταιρείες. Οι αεροπορικές εταιρείας θέλουν πρωτίστως να αυξήσουν τις πληρότητες αφού μια μικρή για εμάς μεταβολή μπορεί να σημαίνει πολλά για μια αεροπορική εταιρεία. Αυτό ισχύει γιατί οι μικρές μεταβολές κρύβουν από πίσω αρκετά εκατομμύρια Ευρώ για τις αεροπορικές εταιρείες. Στη Ζάκυνθο για παράδειγμα, αν την περσινή χρονιά ο μέσος αριθμός επιβατών ήταν αυξημένος κατά μόνο 1 επιβάτη ανά πτήση, στις 13400 συνολικά πτήσεις που πέταξαν από και προς τη Ζάκυνθο το 2022, με ένα μέσο ναύλο απλής διαδρομής στα 80 Ευρώ, οι αεροπορικές εταιρίες συνολικά θα κέρδιζαν επιπλέον πάνω από 1 εκ ευρώ.
Επειδή λοιπόν οι αεροπορικές εταιρείες βλέπουν πρώτα τις πληρότητες και μετά τα απόλυτα νούμερα αφίξεων, οι θεσμικοί φορείς θα πρέπει και αυτοί να εστιάσουν πρωτίστως εκεί. Οι συζητήσεις με τις αεροπορικές εταιρείες, η προβολή και η γενικότερη στρατηγική πρέπει να έχουν πρώτο στόχο την αύξηση του μέσου αριθμού επιβατών ανά ήδη υπάρχουσα πτήση και στη συνέχεια να ασχοληθούν με την αύξηση του αριθμού των εισερχόμενων πτήσεων.
Αν του χρόνου στην Κεφαλονιά έχουμε ακριβώς τον ίδιο αριθμό πτήσεων με το 2023, χωρίς καμία επιπλέον πτήση, και εξασφαλίζαμε ότι θα ήταν απόλυτα γεμάτες τους μήνες Μάρτιο έως και Ιούνιο, θα μπορούσαμε να έχουμε επιπλέον περίπου 34000 τουρίστες ή 31% περαιτέρω αύξηση από το αντίστοιχο διάστημα του 2022. Όλα αυτά χωρίς να προστεθεί ούτε μία πτήση. Από την άλλη, αν δρομολογηθούν δεκάδες επιπλέον πτήσεις που θα έχουν μικρή πληρότητα κινδυνεύουμε αυτές να ακυρωθούν την επόμενη χρονιά.
