Στη γωνιά μας κόκκινο τ’ αναμμένο τζάκι…
Ένα χριστουγεννιάτικο τραγούδι, που αγαπήθηκε πολύ αλλά ξεχάσαμε τον Κεφαλονίτη συνθέτη του
Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός
Έρχονται τα Χριστούγεννα και μαζί τους τα υπέροχα άσματα
«Άγια Νύχτα» σε στίχους του Γιόζεφ Μορ (Joseph Mohr) και μουσική του Φραντς Ξάβερ Γκρούμπερ (Franz Gruber) και, «το Έλατο», ξενικές μελωδίες που αγαπήθηκαν παγκοσμίως από μικρούς και μεγάλους.
Μέσα στις πολύβουες γιορταστικές μουσικές εκφράσεις θα ακουστούν και αρκετά ελληνικά άσματα όπως «Χιόνια στο καμπαναριό», «Τα Χριστούγεννα» και τα δυο αυτά άσματα σε στίχους του Στέλιου Σπεράντζα, του περίφημου γιατρού και λογοτέχνη που πλούτισε την ελληνική λογοτεχνία με τόσα όμορφα έργα, ποιητικά και πεζά.
Στα 1931 ο Κεφαλονίτης συνθέτης, μαέστρος και βιολιστής Γεώργιος Χωραφάς θα μελοποιήσει πολλά παιδικά ποιήματα του Στέλιου Σπεράντζα, κάποια δε από αυτά τα τραγούδια θα διακριθούν για την όμορφη μουσική τους σε διαγωνισμούς παίρνοντας βραβείο.
Δεύτερο τραγούδι στην ποιητική μελοποιημένη ανθολογία για μικρά παιδιά σε μουσική του Γεώργιου Χωραφά είναι και το τραγούδι «Τα Χριστούγεννα» ή όπως έχει επικρατήσει να το λέμε «Στη γωνιά μας κόκκινο τ’ αναμμένο τζάκι…». Το τραγούδι θα γίνει γνωστό όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε ξένα μέρη, λόγω των Ελλήνων του εξωτερικού και της δισκογραφικής παραγωγής, αλλά θα ξεχαστεί δυστυχώς ο σπουδαίος δημιουργός της μουσικής του, ο Γεώργιος Χωραφάς.
Στις μέρες μας το άσμα αυτό το βρίσκουμε στο Διαδίχτυο και όχι μόνο, χωρίς το όνομα του μουσικοσυνθέτη, αλλά μόνο του στιχουργού Στέλιου Σπεράντζα και για αυτόν περιορισμένες οι αναφορές.
Η περίπτωση αυτού του άσματος δείχνει, πώς ένα έντεχνο άσμα γίνεται στην πορεία δημώδες, πώς ξεχνιούνται οι δημιουργοί του. Υπάρχουν δε και οι περιπτώσεις που την ταυτότητα της δημιουργίας του άσματος την κλέβουν στην κυριολεξία άλλοι, που για λόγους εκμετάλλευσης κατά την παραγωγή δίσκων ψηφιακής ακτίνας δεν αναφέρουν τους δημιουργούς, ώστε να φαίνεται πως το άσμα είναι λαϊκής τεχνοτροπίας, για να μην υπάρχουν ή να δίνονται δικαιώματα προς τον ποιητή και στον συνθέτη. (Τέτοιες περιπτώσεις δυστυχώς υπάρχουν άπειρες!)
Ακολουθεί βιογραφική αναφορά για τον σπουδαίο μουσικό Γεώργιο Γερασίμου Χωραφά από το δίτομο έργο «Λόγια Κεφαλληνιακή Μούσα» των :Γεράσιμου Σωτ. Γαλανού και Λαμπρογιάννη Παν. Πεφάνη, δίτομο έργο. Έκδοση του ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 2015 και 2016.
Χωραφάς Γερασίμου Γεώργιος
Γεννήθηκε στο Αργοστόλι το 1880[1]. Από μικρός έδωσε δείγματα της κλίσης του για τη μουσική και σε ηλικία οχτώ ετών γράφτηκε μαθητής στη Φιλαρμονική Σχολή Κεφαλληνίας, στην τάξη του βιολιού, όπου είχε καθηγητές διαδοχικά τον Ουμπέρτο Πέργολα, τον Φερεντίνο και τον Φρ. Νικολίνι, αξιόλογους μουσικούς που συντέλεσαν σημαντικά στην εξαιρετική μουσική άνθηση που σημειώθηκε εκείνη την εποχή στο Αργοστόλι.
Τελειώνοντας τις σχολικές του σπουδές, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1899 έχοντας για μόνα του εφόδια τα όσα έμαθε στη Φιλαρμονική Σχολή Κεφαλληνίας, κυρίως τον ενθουσιασμό του και το υπέροχο ταλέντο του. Την ίδια χρονιά δίνει εξετάσεις στο Ωδείο Αθηνών, όπου έγινε δεκτός ως μαθητής και μάλιστα με την τιμητική διάκριση της δωρεάν φοίτησης του σ’ αυτό.
Εκεί με καθηγητή τον Φρανκ Σουαζύ ο οποίος που τον ξεχωρίζει αμέσως μέσα απ’ όλους τους άλλους συμμαθητές του για το ταλέντο του. Ύστερα από πέντε ετών λαμπρές σπουδές δίνει εξετάσεις και παίρνει το δίπλωμά του αλλά και το αργυρό μετάλλιο Ανδρέου και Ιφιγένειας Συγγρού και το πεντακοσιόδραχμο βραβείο του Ωδείου Αθηνών.
Αργότερα διορίζεται καθηγητής του βιολιού σ’ αυτό (1904-1953), παρουσιάζοντας μια εξαιρετική παιδαγωγική δράση που, επί αρκετά χρόνια, την επεκτείνει πρώτα στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία (1919-1930). Επίσης διετέλεσε καθηγητής στην Αναργύρειο –Κοργιαλένειο Σχολή Σπετσών(1929-1930) κι ύστερα στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών (1931-1947)[2] και στην Αθηναϊκή Μαντολινάτα.
Σαν παιδαγωγός της σχολικής μουσικής έγραψε τρεις συλλογές παιδικών τραγουδιών κι ένα θεωρητικό βιβλίο με τον τίτλο: Μέθοδος Μουσικής (1930 μαζί με τον Ι. Μαργαζιώτη). Ορισμένα από αυτά τα παιδικά τραγούδια του βραβεύτηκαν από το Υπουργείο Παιδείας και στον Αβερώφειο Διαγωνισμό του Ωδείου Αθηνών.
Ως καθηγητής του βιολιού εξέδωσε τέσσερις μεθόδους για το όργανο αυτό, με τους τίτλους: Πρακτική Μέθοδος Βιολιού, Νέα Πρακτική Μέθοδος Βιολιού, Κλίμακες και τρόποι του τόξου προς χρήση της Μέσης και Ανωτέρας Σχολή του βιολίου, Κλίμακες και αρπισμοί διά βιολίον χάριν των κατωτέρων τάξεων των Ωδείων και των Μουσικών Σχολών.
Εκτός όμως από τα καθαρώς παιδαγωγικά του έργα συνέθεσε κι άλλες συνθέσεις όπως την Μαζούρκα[3] που είναι και το πρώτο του έργο σε ηλικία 19 ετών και είναι αφιερωμένο στην «Αξιοτίμω Επιτροπή Φιλαρμονικής Κεφαλληνίας τη 26η Μαρτίου 1899», τη Serenatina[4] , επίσης και μια Θεία Λειτουργία για ανδρική χορωδία a capella.
Τρεις Συλλογές «Παιδαγωγικών Ασμάτων» ορισμένα δε άσματα βραβεύτηκαν στον Αβερώφειο Διαγωνισμό του Ωδείου Αθηνών, «Το τρυγόνι», «Πρωτομαγιά».
Επί πλέον διάφορα τραγούδια για μια φωνή με συνοδεία πιάνου, ένα αξιόλογο Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα, κι ένα θέμα με παραλλαγές για βιολί σόλο με τον τίτλο Στιγμές της ζωής. Στην έκδοση του έργου του Στιγμές ζωής (Θέμα και παραλλαγές για βιολί και πιάνο), ο έγκριτος μουσικολόγος Κεφαλονίτης Σπύρος Σκιαδαρέσης[5], βιογραφεί στο μεσόφυλλο τον Γεώργιο Χωραφά και σχολιάζει επαινετικότατα το εκδοθέν έργο και το αξιολογεί με θεματικούς τίτλους. Το τελευταίο αυτό έργο του είναι μια νοσταλγική αναπόληση συγκινήσεων, που ένιωσε έντονα σ’ ορισμένες στιγμές της ζωής του ο ώριμος πια καλλιτέχνης, και που την ερμηνεία τους την εμπιστεύεται στις τέσσερες μόνο χορδές του αγαπημένου του οργάνου. Το θέμα αυτό μας το παρουσιάζει ο συνθέτης με είκοσι παραλλαγές, που η κάθε μια τους είναι εμπνευσμένη κι από ένα διαφορετικό συναίσθημα ή εξωτερική εντύπωση. Έτσι θα μπορούσαν να πάρουν κατά σειρά τους εξής τίτλους, ανάλογα με την αιτία που ενέπνευσε τον συνθέτη τους. Θέμα. – 1. Ξεκίνημα -2. Καλπασμός -3. Αγώνας -4.Θάρρος -5.Δύναμη -6. Φουσκοθαλασσιά -7. Βάδισμα -8. Πηδήματα -9. Στοργή -10. Παιχνίδι -11.Καπριτσιόζο -12. Ορμή -13. Παθητικό -14. Σκέρτσο -15. Αναστάτωση -16. Δέηση -17. Πουλιών τσιμπολογήματα -18. Ανεμοσφυρίγματα -19. Τρικυμία -20. Θρίαμβος.
Ακόμη, την Serenade Cephalonienne με κεφαλονίτικη μουσική χροιά και η οποία εκτελέσθηκε για πρώτη φορά σε συναυλία που έδωσε ό ίδιος το 1921 στην Κεφαλονιά με κλασικά έργα[6]. Το 1912 έργα του βραβεύτηκαν σε Διαγωνισμό του Ωδείου Αθηνών. Συχνά στα ρεσιτάλ συνοδευόταν από τη γυναίκα του Ευθυμία Χωραφά που έπαιζε λαμπρό πιάνο. Στους μαθητές του ήταν και τα παιδιά του επίσης αξιόλογοι μουσικοί (Δ. Χωραφάς, Μαρία Χωραφά, Ελ. Χωραφά Μιχαλιτσιάνου).
Διετέλεσε επίσης εξάρχων στη ΣΟ του Ωδείου Αθηνών. Με τους Φ. Οικονομίδη, Γ. Οικονομίδη, Ρ. Γαϊδεμβέργερ σχημάτισε το 1ο Ελληνικό Κουϊντέτο Εγχόρδων και με την προσθήκη του Μ. Καλομοίρη (πιάνο) το 1ο Ελληνικό Κουϊντέτο με πιάνο.
Πριν από αυτά τα Σύνολα Μουσικής Δωματίου, είχε σχηματίσει με συμμαθητές του άλλο Κουαρτέτο με τον Χ. Αθανασόπουλο, τον Β. Κόντη και Ηρακλή Αθανασόπουλο, το οποίο μάλιστα στις 18-3-1901 έδωσε σε πρώτη ελληνική εκτέλεση το 6ο κουαρτέτο του Μότσαρτ. Αξιοσημείωτο είναι πως ο Γεώργιος Χωραφάς μαζί με τους Ν. Παπαγεωργίου και Ι. Τζουμάνη ίδρυσε τον Πανελλήνιο Μουσικό Σύλλογο στις 25-8-1913[7].
Αλλά ο λαμπρός μουσικοπαιδαγωγός και συνθέτης και άριστος βιολιστής στις πολυάριθμες συναυλίες του ξεσήκωνε πάντοτε τον ενθουσιασμό του κοινού και αποσπούσε επαίνους από τους πιο δύσκολους μουσικοκριτικούς της εποχής του, οι οποίοι τονίζουν την άψογη τεχνική και τη μουσική του παιδεία. Σαν εκτελεστής και σαν πρωτεργάτης ήταν ένα από τα στελέχη του Ελληνικού Κουιντέτου. Πέθανε το 1965 στη Θεσσαλονίκη.
[1]Μέρος από τα βιογραφικά στοιχεία για τον συνθέτη και μουσικοπαιδαγωγό παραχώρησε ο γιος του Δημήτριος Χωραφάς, αρχιμουσικός διευθυντής Συμφωνικής Ορχήστρας, σε συνέντευξη και σε χειρόγραφο στον γράφοντα το 1990. Επίσης βλ. Σπύρου Σκηνιωτάτου, Παγκεφαλληνιακόν Ημερολόγιον, 1938 Αργοστόλι, σσ. 329-331.
[2] Βλ.Τάκης Καλογερόπουλος, ό.π., τ. 6ος , σσ. 634-635.
«Να σημειωθεί ότι υπήρξε ο πρώτος δάσκαλος ωδικής αυτού του Σχολείου και είχε ως μαθητές πολλές γνωστές εξωμουσικές προσωπικότητες: τον Ανδ. Παπανδρέου, τον Αθ. Τσαλδάρη, τον Γ. Α. Μαγκάκη, τον Λ. Κύρκο, που εκτός των άλλων είναι και δεξιοτέχνης της φυσαρμόνικας».
[3] Έργο έως σήμερα απολεσθέν και φιλοξενείται στην παρούσα έκδοση. Υπάρχει δε και με ενοργάνωση για μπάντα, που το παιάνιζε η Φιλαρμονική Σχολή Κεφαλληνίας.
[4] Το έργο ανήκε στα απολεσθέντα του συνθέτη, εντοπίστηκε και φιλοξενείται στο Αρχείο Γερασίμου Σωτ. Γαλανού.
[5] Σπύρος Σκιαδαρέσης, βιογραφικό κείμενο του έργου του Γεωργίου Χωραφά, Στιγμές της Ζωής, Εκδόσεις «Melody» ΑΘΉΝΑ.
[6] Περιοδ. Μουσική Επιθεώρησις, τχ. 1ο, Οκτώβριος 1921, σ. 9.
[7] Βλ. άκης Καλογερόπουλος, ό.π., σσ. 634-635.
Πολύ ενδιαφέροντα, άγνωστα πράγματα. Λόγια όμως και όχι μουσική… για έναν μουσικό. Στην αφάνεια του εν λόγω μουσικού, όπως και άλλων πολλών, του είδους και της εποχής του, συνέβαλε, νομίζω, και η σπανιότητα των μουσικών εντύπων. Πού μπορούμε να βρούμε τις παρτιτούρες του ; Για παράδειγμα το παραπάνω βιβλίο με τα σχολικά τραγούδια δεν υπάρχει πουθενά. Με το να κρατούν οι κληρονόμοι ή οι συλλέκτες τις παρτιτούρες κλεισμένες στα συρτάρια τους, το μόνο που κάνουν είναι να τις στερούν από τον υπόλοιπο κόσμο. Γιατί δεν αξιοποιείται η Μουσική Βιβλιοθήκη Πετρούτσι (IMSLP) ; Αλλά και οι μουσικοί μας αποφεύγουν συστηματικά να παίζουν ελληνικά έργα. Μόνο δύο συνθέτες λιβανίζουν νύχτα-μέρα. Σνομπάρουν την ελληνική μουσική και παίζουν ξένους συνθέτες, λες και περιμένουμε τους Έλληνες μουσικούς για να μάθουμε τον Γιόχαν Στράους, τον Τσαϊκόφσκυ και τον Μπετόβεν.