Σήμα κινδύνου για το Καμπαναριό τση Γριλιώτισσας. Γράφει ο Τάκης Τόκκας

Σήμα κινδύνου για το Καμπαναριό τση Γριλιώτισσας

Καμπαναριο Γριλιώτισσα 2019

 Ιερά Μονή Αγριλίων η Κοίμηση της Θεοτόκου στη Σάμη   (Γριλιώτισσα)

Σε απόσταση τριών περίπου χιλιομέτρων ανατολικά από τη σημερινή  Σάμο/ Σάμη μέσα στο ανυπέρβλητης ομορφιάς  αρχέγονο τοπίο, βρίσκεται το ανδρικό Μοναστήρι  τση Γριλιώτισσας.

Γράφει ο Τάκης Τόκκας

Για το Ionian center & casa-Museo /οίκος-Μουσείο Καραβομυλος

Σύντομη ιστορική ανασκόπηση

 Διασώζεται η προφορική παράδοση ότι βοσκοί βλέποντας για αρκετά βράδια ένα φώς  «ωσάν τση αστροπής» να φέγγει σε συγκεκριμένο σημείο του λόγγου, αποφάσισαν  να πάνε  να ιδούνε τι συμβαίνει. Στην ρίζα μια αγριλίδας  εβρήκανε ένα μικρό κόνισμα με τις μορφές του Χριστού, της  Παναγίας και του Αη Γιάννη του Πρόδρομου. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση αυτό συνέβηκε στο  τέλος του 17ου αιώνα ή στα πρώτα χρόνια του 18ου αιώνα.

 Οι Γιακουμής Ζερβός και  παπά Συμεών Δευτεραίος, από το χωριό Καταποδάτα, ανήγειραν  εκκλησιά επάνω στα ερείπια παλιότερης εντός της οποίας σωζόταν κόνισμα τση Παναγίας.

Η επίσημη σύσταση του Μοναστηριού έγινε  το 1721 από τους  Νικόδημο,  Άνθιμο, Μακάριο Ζερβούς που μαζί με τους Δευτεραίους ανοικοδόμησαν και επεξέτειναν κτηριακά το Μοναστήρι κατά το β’ μισό του 18ου αιώνα. Για αυτόν τον λόγο τους συναντάμε ως Γιουσπατροναρίους και κτήτορες. Το έτος 1777 ο Κοσμάς ο Αιτωλός  κήρυξε στα Γρίλια και στο σημείο αυτό σε ανάμνηση του περάσματός του έστησε τον χαρακτηριστικό ξύλινο σταυρό του.

Ο Λόρντο Ιγκλέζε διανυκτερεύει στο Μοναστήρι

 Στο Μοναστήρι είχε φιλοξενηθεί ο Λόρδος Βύρωνας το έτος 1823. Τα κελιά στο οποία φιλοξενήθηκε και διανυκτέρευσε ο ίδιος και η ακολουθία του που ήσαν 10-12 άτομα, ευτυχώς διασώθηκαν από τους αλλεπάλληλους σεισμούς. Για να ακριβολογούμε  τα κελιά αποτελούνταν από το ισόγειο και το πρώτο πάτωμα. Από το σωζόμενο φωτογραφικό υλικό τόσο τα κελιά όσο και το ηγουμενείο που είχε τις πρακτική λότζα είχαν υποστεί μεν ζημιές αλλά θα μπορούσαν να έχουν διασωθεί. Προτιμήθηκε όμως να γκρεμισθεί ο πρώτος όροφος.Αλλά και  πριν από λίγα χρόνια όταν ανακαινίσθηκε το Μαγερειό του Μοναστηριού απομακρύνθηκε το σαλιτζάδο δάπεδο του 18^ου αιώνα και στην θέση του τοποθετήθηκε σύγχρονο πλακάκι.  Ο  μακαριστός Μητροπολίτης Κεφαλληνίας  Γεράσιμος Φωκάς είχε συναινέσει σε πρότασή μας να μετατραπούν τα κελιά, τα οποία σε μεγάλο βαθμό έχουν αλλοιωθεί από ατυχείς μεταγενέστερες επεμβάσεις,  σε μουσειακό χώρο. Με την ευκαιρία να αναφερθεί ότι στις εθνικές επετείους στις επιμνημόσυνες δεήσεις στην Σάμη  γινόταν μνημόνευση ξεχωριστή και για τον Λόρντο ιγκλέζε (τον Βύρωνα) στα Γρίλια  και στους ναούς της Σάμης( Παναγία του Λουτρού και  Ζωοδόχος Πηγή ).

Να σημειωθεί ότι  στην ευρύτερη περιοχή, συμπεριλαμβανομένου του Μοναστηριού, κατά καιρούς   και πρόσφατα ακόμα έχουν ανευρεθεί κτηριακά λείψανα  που ανάγονται  σε παλαιότερες ιστορικές περιόδους. Ο λόφος και τα κτίσματα του Μοναστηριού, βρίσκονται εντός της κηρυγμένης αρχαιολογικής ζώνης Α’ και προστατεύονται  με το ΦΕΚ 468/τεύχος Β΄ της 26-05-1995.

Ο ναός

Ο παλιός ναός  ήταν ρυθμού     Επτανησιακής βασιλικής και διέσωζε ενδιαφέροντα μορφολογικά στοιχεία. Η ζημιά που υπέστη από τους σεισμούς του 1953, σύμφωνα με το διαθέσιμο φωτογραφικό υλικό,   λαμβάνοντας υπόψη τις τεχνικές γνώσεις της εποχής εκείνης  ενδεχομένως θα μπορούσε να είχε διασωθεί. Ο σημερινός ναός είναι ίδιου ρυθμού αλλά μεγαλύτερος.

Τέμπλο

Το καθολικό του Μοναστηριού διασώζει εξαιρετικής τέχνης μπαρόκο ιντάγιο(ξυλόγλυπτο) χρυσωμένο  τέμπλο. Στις άκρες του τέμπλου έχουν ενσωματωθεί τμήματα του αρχαιότερου, επίσης ιντάγιου, τέμπλου από το Καθολικό των Αγίων Πάντων του  μη υφισταμένου  πλέον Μοναστηριού των Αγίων Φανέντων.

Ο Θρόνος

 Εφάμιλλης τέχνης  είναι και ο ιντάγιος Θρόνος που φέρει την Εφέστια εικόνα  τσης  Παναγίας Γριλιώτισσας. Δυστυχώς όμως τόσο το τέμπλο όσο και ο Θρόνος,  που η κατασκευή τους ανάγεται στον 18ο αιώνα, χρειάζονται άμεσα συντήρηση.

Η εφέστια εικόνα τση Κυράς Γριλιώτισσας

Η   εικόνα   στον   κάμπο   φέρει   φύλλο   χρυσού,   ενώ   το   Μαφόριο   της Παναγίας είναι  διακοσμημένο με φυτικά   διακοσμητικά στοιχεία και φύλλο ασημιού. Η εικόνα φέρει επιγραφές, καθώς και υποδοχή εντός της   οποίας   υπάρχει   ένθετο   εικονίδιο   με   παράσταση   Δέησης.

 Η εικόνα     ανήκει   σε   σπανιότατο εικονογραφικό   τύπο   της   Παναγίας   Βρεφοκρατούσας.   Σπανιότατο λόγω του  ανοικτού πλουμιδάτου μαφόριου που φορεί η Παναγία και που αναπαραγάγει    τα εκκλησιαστικά Επτανησιακά-Κεφαλονίτικα άμφια του 18 ου αιώνα, όπως τα βλέπουμε στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Μηλαπιδιάς στην Κεφαλονιά.  Η εξαιρετικά επιμελημένη ζωγραφική, και όχι απλά σχεδιαστική, απόδοση των χεριών,των προσώπων, καθώς   και   οι   εικονογραφικές   λεπτομέρειες   της   παράστασης καθιστούν εύλογη την χρονολόγηση της εικόνας τον 18^ο αιώνα.

Η εικόνα κατά  τον  19^ο αιώνα καλύφθηκε  με   ασημένιο πουκάμισο το οποίο   της   προξένησε   σημαντική   φθορά  λόγω   της   συσσώρευσης ρύπων, σκόνης, καπνιάς, υγρασίας και της οξείδωσης του μετάλλου.     Οι βλάβες  είναι   ιδιαιτέρως ορατές στο ζωγραφισμένο  μαφόριο   της Παναγίας. Μετά την συντήρηση της εικόνας, όπως ορίζει η σύγχρονη επιστήμη της συντήρησης έργων τέχνης, το πουκάμισο αφαιρέθηκε από την πολύτιμη ιερή εικόνα.

  Η   απόφαση   αυτή  αποσκοπεί   στην   προστασία   της   εικόνας   από περαιτέρω φθορές  και βρίσκει σύμφωνο  και το αρμόδιο τμήμα του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο μάλιστα επισημαίνει ότι η  τέχνη με την οποία ζωγραφίστηκε η  εικόνα τον 18ο αιώνα  φανερώνει ότι η παράσταση  δεν   προοριζόταν  να   καλυφθεί  με   πουκάμισο.   Το πουκάμισο   τοποθετήθηκε τον 19^ο αιώνα  όπως συνηθιζόταν εκείνη την   εποχή.  Σήμερα   το   πουκάμισο   καλύπτει   το   αντίγραφο   της πρωτότυπης εικόνας.

Το εμβληματικό καμπαναριό κιντυνεύει να σωριαστεί  σε ερείπια

Το Καμπαναριό βρίσκεται έξω από την κούρτη του Μοναστηριού και σε χώρο που δεν ανήκει ιδιοκτησιακά στο Μοναστήρι.  Δίπλα του  υπάρχει ένα πέτρινο αλώνι στο οποίο αλώνιζαν  πέραν των μοναχών και οι κάτοικοι των γύρω χωριών ενώ σε κοντινή απόσταση υπάρχει   ο  αναμνηστικός Σταυρός που ό ίδιος ο Κοσμάς ο Αιτωλός, όπως συνήθιζε ,  τοποθέτησε το 1777. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος πριν λίγα χρόνια ανεγέρθηκε μικρός ναός που δυστυχώς αποτελεί παραφωνία    με τα υπάρχοντα  κτίσματα του Μοναστηριού και την εν γένει  εκκλησιαστική Επτανησιακή αρχιτεκτονική παράδοση. Παρακάτω  και επί του κεντρικού δρόμου βρίσκεται και ένα παμπάλαιο λιτρουβιό.

Στην δεκαετία του 2000 ο χώρος αυτός διαμορφώθηκε όπως τον  βλέπουμε σήμερα, ιδιαίτερα προς την πλευρά που βλέπει προς την Αντίσαμο, με την μεταφορά παλιών  οικοδομικών υλικών και  υλικών  από εκσκαφές. Μάλιστα για προφύλαξη του χώρου από  κοπάδια  με  γίδια και πρόβατα, τοποθετήθηκε και  το δεύτερο εξωτερικό πορτόνι που παραμένει ακλείδωτο αφού όπως αναφέραμε ο χώρος δεν ανήκει στο μοναστήρι.

 Στις φωτογραφίες βλέπουμε πριν και μετά τους σεισμούς του 1953 το ιδιότυπης αρχιτεκτονικής καμπαναριό που επιστεφόταν με κουπέ, Αυτού του είδους τα καμπαναριά(πυργοειδή) ονομάζονται στην Κεφαλονιά Βενετσιάνικα.

 Με τα μέχρι τώρα στοιχεία που έχουν δημοσιευθεί, το καμπαναριό  αναγέρθηκε στο πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα. Σύμφωνα με προφορικές διηγήσεις υπήρχε αναμνηστική και κτητορική επιγραφή  επάνω από την πόρτα του καμπαναριού η οποία χάθηκε με τους σεισμούς του 1953.Σε ιδιωτικό αρχείο υπήρχε φωτογραφία της αναμνηστικής επιγραφής αλλά η φωτογραφία αυτή  λανθάνει.

 Παρ’ ότι όμως  σώθηκε  το καμπαναριό από τους σεισμούς  του 1953 και  του  2014, τώρα   κιντυνεύει να σωριαστεί σε ερείπια. Ήδη από το 2016 η αρχαιολογική υπηρεσία  μερίμνησε για τη τοποθέτηση  κόκκινης  κορδέλας κιντύνου γύρω από το μνημείο για την πρόληψη ατυχήματος.

Πριν μερικά χρόνια με την οικονομική αρωγή οικογενείας από την Σάμη, Κεφαλονίτισσα Πολιτικός Μηχανικός που εδρεύει στην Αττική,  εκπόνησε μελέτη πλήρους αποκατάστασης του καμπαναριού. Η μελέτη  κατατέθηκε και εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) τον Οκτώβριο του 2003.    Έκτοτε,   όμως,   δεν   έχει   γίνει   καμία   κίνηση   για   την   διάσωση   του μνημείου.

Σαφώς τώρα  είναι αναγκαία  η   επικαιροποίηση της μελέτης και του προϋπολογισμού   του   έργου,  ώστε   στην   συνέχεια   να   αναζητηθούν χορηγοί   ή   να   αξιοποιηθεί   κάποιο   Ευρωπαϊκό   πρόγραμμα   για   την αποκατάσταση του εμβληματικού αυτού μνημείου.

Δεδομένου ότι στον χώρο αυτό μετά  τα  έργα βελτίωσης που έγιναν το 2018 πραγματοποιήθηκαν  διάφορες κοσμικές κοινωνικές   εκδηλώσεις,  υψηλού   οικονομικού προϋπολογισμού  όπως μαρτυρούν οι φωτογραφίες που αναρτήθηκαν στο internet, πιθανόν   να βρεθούν ευκολότερα οι χορηγοί για την αναστήλωση του καμπαναριού, την μετατροπή των ισογείων κελιών σε μουσείο,στην συντήρηση του  ιντάγιου  τέμπλου και Θρόνου με την σύμπραξη βέβαια  και της τοπικής εκκλησίας.

Ωστόσο,  με ιδική τους πρωτοβουλία οι χορηγοί σπάνια εμφανίζονται!  ‘Αρα, θα πρέπει να υπάρξει συντονισμένη δράση από τους αρμόδιους φορείς και υπηρεσίες που φύσει και θέσει εμπλέκονται!

Όσοι βρεθείτε στην Σάμη ας αφιερώσετε λίγο χρόνο να επισκεφθείτε το Mοναστήρι τση Γριλιώτισσας.  (…)

Φωτογραφίες

• Ίδρυμα Φωκά-Κοσμετάτου
• Casa-Museo /οίκος-Μουσείο Καραβομύλου
• Καλή Αλισσανδράτου
• Παναγής Καβαλιεράτος
• Τάκης Τόκκας
• Jorge Lewinski