Εαρινή ισημερία, η Πρωτοχρονιά της φύσης και η Άνοιξη των Λαών
Γραφει η Γιώτα Χουλιάρα, Αρθρογράφος -Δημοσιογράφος – Συγγραφέας
Στις 5:49 το πρωί της Παρασκευής, 20 Μαρτίου, ήρθε και επισήμως η Άνοιξη, καθώς σημειώθηκε η εαρινή ισημερία για το 2020. Η Άνοιξη είναι μία από τις τέσσερις εποχές της εύκρατης ζώνης. Αστρονομικά ξεκινά με την εαρινή ισημερία στις 20 ή 21 Μαρτίου στο Βόρειο ημισφαίριο (η ακριβής ημερομηνία ποικίλει ανάμεσα στις 19 και 21 Μαρτίου), περιλαμβάνει τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο Μάιο και τελειώνει με το θερινό ηλιοστάσιο γύρω στις 20 με 21 Ιουνίου.
Στο Νότιο ημισφαίριο η εαρινή ισημερία ξεκινά στις 20 με 21 Σεπτεμβρίου, περιλαμβάνει τους μήνες Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Νοέμβριο και τελειώνει στο χειμερινό ηλιοστάσιο, στις 20 με 21 Δεκεμβρίου. Στη μετεωρολογία αναφέρονται συμβατικά οι τρεις μήνες του βόρειου είτε του νότιου ημισφαιρίου ως Άνοιξη, παρόλο που η πραγματική διάρκεια της εν λόγω εποχής είναι 21 Μαρτίου – 21 Ιουνίου για το βόρειο και 21 Σεπτεμβρίου – 21 Δεκεμβρίου για το Νότιο. Ενώ, στο κελτικό ημερολόγιο, το οποίο έχουν υιοθετήσει στις ημέρες μας οι νεοπαγανιστές, η Άνοιξη περιλαμβάνει τους μήνες Φεβρουάριο, Μάρτιο και Απρίλιο.
Από τα βάθη των αιώνων, για τους αρχαίους λαούς, που οι θεολογικές τους αναφορές περνούν από το σεληνιακό στον ηλιακό κύκλο, η εαρινή ισημερία είχε τεράστια σημασία. Ήταν η γιορτή της αναγέννησης της φύσης, σύμβολο της επικράτησης του φωτός πάνω στις δυνάμεις τους σκότους, η αρχή μιας νέας ζωής, η πρωτοχρονιά, αλλά και σύμβολο εθνικής αναγέννησης.
Ο εορτασμός της εαρινής ισημερίας συνήθως ήταν αφιερωμένος σε ανδρικές ηλιακές θεότητες (Διόνυσος, Ήλιος, Μίθρας, Άδωνις, Όντιν) αλλά και σε χθόνιες γυναικείες γονιμικές θεότητες (Κυβέλη, Αστάρτη, Ιστάρ, Ίσις, Ανάτ, Οστάρα κλπ).
Οι μύθοι θέλουν την εαρινή ισημερία ως την ημέρα που η Κόρη Περσεφόνη επιστρέφει στη Μητέρα Δήμητρα από τον Κάτω Κόσμο, φέρνοντας μαζί της το φως, τη χαρά και τη γονιμότητα.
Για τους Ρωμαίους, το έτος ξεκινούσε το μήνα Μάρτιο (με την αρχή της Άνοιξης) και ήταν εκείνοι που έδωσαν τα ονόματα των μηνών, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα.
Χαρακτηριστικά θα αναφέρουμε τους τρεις μήνες της Άνοιξης:
Μάρτιος: Πήρε την ονομασία του ως πρώτος μήνας του έτους από τον γενάρχη των Ρωμαίων, τον θεό Άρη (Mars)
Απρίλιος: Προέρχεται από την λατινική λέξη ”aperere″ που σημαίνει ”άνοιγμα” και αναφερόταν στο άνοιγμα των μπουμπουκιών την άνοιξη.
Μάιος: Προέρχεται από τη λατινική λέξη ”Maius″ που σημαίνει ”της Μαίας” για την μητέρα του θεού Ερμή, την Μαία , ως προστάτιδα της τιμής και του σεβασμού.
Για τους Εβραίους, ο πρώτος μήνας του ημερολογίου τους ήταν ο μήνας Νισάν, από το σουμεριακό nisag, που σημαίνει πρώτοι καρποί και αντιστοιχούσε στο σημερινό διάστημα από το μέσο περίπου του Μαρτίου μέχρι τα μισά Απριλίου.
Μια από τις παλαιότερες θρησκείες, ο ζωροαστρισμός τοποθετούσε τη Πρωτοχρονιά με τον ερχομό της Άνοιξης η οποία συμβόλιζε την ετήσια αναγέννηση της ζωής και την ήττα του κακού. Στη γιορτή του Φαρβαρντίν (κατά το πρώτο μήνα του έτους, τον μήνα Farvardin- αντιστοιχεί στο διάστημα μεταξύ 20 Μαρτίου και 20 Απριλίου) πραγματοποιούνταν ειδικές τελετές για τις ψυχές όσων είχαν πεθάνει. Ταυτόχρονα, γίνονταν επικλήσεις με προσευχές στα πνεύματα που προστατεύουν τους νεκρούς – τα Φαρβασί.
Nowruz: Η περσική πρωτοχρονιά που σηματοδοτεί την Άνοιξη
Το Nowruz (περσικά) που κυριολεκτικά σημαίνει νέα μέρα είναι η γιορτή για το νέο περσικό έτος και γιορτάζεται κατά την διάρκεια της εαρινής ισημερίας για πάνω από 3.000 χρόνια από τους Ιρανούς που κατοικούν στη περιοχή της Μέσης Ανατολής, του Καυκάσου και των Βαλκανίων, ακόμη και στην μακρινή Ινδία αλλά και την Κίνα.
Το Nowruz είναι μια σύνθετη περσική λέξη που προέρχεται από τις λέξεις now και ruz. H λέξη now προέρχεται από την αρχαία περσική λέξη nava που σημαίνει νέο και η λέξη ruz από την περσική λέξη rōz ή rōj που σημαίνει μέρα. Η αρχική έννοια της λέξης ήταν φως καθώς προέρχεται από την λέξη rauah. Αν και δεν είναι ξεκάθαρες οι ρίζες της ιρανικής πρωτοχρονιάς, μελετητές πιστεύουν ότι συνδέεται άμεσα με τις εναλλαγές της φύσης. Όπως όλες οι αγροτικές κοινωνίες της εποχής, οι Ιρανοί γιόρταζαν την ανθοφορία της φύσης που θα οδηγούσε με την σειρά της στην σπορά αλλά και την συγκομιδή.
Είναι πολύ πιθανό παραδοσιακά να διοργανώνονταν εορτασμοί τόσο κατά την εαρινή όσο και κατά την φθινοπωρινή ισημερία. Ας μην λησμονούμε πως όλοι οι λαοί της εποχής εκείνης βάσιζαν τη θρησκεία τους αλλά και τις συνήθειες τους στην λατρεία του Θεού Ήλιου. Στο Ιράν, παρά την προσπάθεια που γίνεται από τους φανατικούς Ισλαμιστές να κατασταλεί κάθε παράδοση που δεν δεν σχετίζεται με το δόγμα του Ισλάμ, το Nowroz είναι η σημαντικότερη γιορτή. Είναι η πρώτη μέρα του μήνα Farvardin, ο οποίος είναι ο πρώτος μήνας του νέου έτους και συμπίπτει πάντοτε με την εαρινή ισημερία. Την ημέρα του εορτασμού στρώνουν γιορτινά το τραπέζι που τα ονομάζουν Haft-Seen. Στο τραπέζι τοποθετούνται εφτά αντικείμενα που συμβολίζουν την αναγέννηση, την ευμάρεια, την αγάπη, την υγεία, την ομορφιά και την ανατολή του Ήλιου.
Εκτός από το Ιράν το Nowruz γιορτάζεται και στη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν, όπου η αργία κρατάει περίπου 7 ημέρες.
Το Nowruz επίσης εορτάζεται στις εξής χώρες:
Αφγανιστάν: γιορτάζεται ευρέως στις 21 Μαρτίου (αφγανική πρωτοχρονιά) και είναι γνωστό ως η μέρα του αγρότη. Κατά τη διάρκεια της επικράτησης των Ταλιμπάν (1996-2001) είχε απαγορευτεί ως μια αρχαία παγανιστική εορτή με επίκεντρο τη λατρεία της φωτιά.
Αλβανία: Διαθέτει μυστικιστική χροιά. Εορτάζεται στις 22 Μαρτίου από τη σέκτα των Μπεκτασήδων (Bektaşi) δερβίσηδων που ανήκει στο Σούφι Ισλάμ. Θεωρείται ημερομηνία της γέννησης του Αλή. Παράλληλα, με τη θρησκευτική γιορτή, όλοι οι Αλβανοί εορτάζουν μια κοσμική εκδοχή της Nowruz, η οποία αναφέρεται ως Spring Day (Αλβανικά: Dita e VERES).
Κούρδοι: Είναι εθνική γιορτή γι΄αυτούς και Πρωτοχρονιά, ιδιαίτερα για τους Κούρδους που ζουν στη Τουρκία. Μάλιστα γι΄αυτούς έχει μεγαλύτερη σημασία καθώς στις 21 Μάρτη του 1982, ο 27χρονος Μαζλούμ Ντογκάν, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΡΚΚ, κρατούμενος από το 1979, στις φυλακές του Ντιγιαρμπακίρ, αυτοπυρπολήθηκε, γιορτάζοντας μ’ αυτό τον τρόπο το απαγορευμένο από την τούρκικη χούντα του Εβρέν, κουρδικό Νewruz, αντιστεκόμενος και διαμαρτυρόμενος στα βασανιστήρια, στην άρνηση ύπαρξης του κουρδικού έθνους και την υποταγή. Με την πράξη αυτή ο Μαζλούμ Ντογκάν προσπάθησε και κατάφερε να αφυπνίσει και να ευαισθητοποιήσει την κοινωνία για τις απάνθρωπες συνθήκες στις φυλακές της Τουρκίας. Η θυσία του σηματοδότησε την αρχή μιας σειράς απεργιών πείνας, μετέτρεψε τις φυλακές σε κάστρα αντίστασης, ακύρωσε στην πράξη τις απαγορεύσεις του τουρκικού κράτους και δυνάμωσε τον αγώνα των Κούρδων για ελευθερία, ειρήνη και προκοπή. Aντίθετα, στο Μπαγκλαντές η πρώτη μέρα της Άνοιξης εορτάζεται στις 13 Φεβρουαρίου ως η πρώτη του μήνα Falgun.
H κουρδική γιορτή της Άνοιξης και της Ελευθερίας
Η κουρδική γιορτή Newroz τιμάται εδώ και πολλές εκατοντάδες χρόνια.
Σύμφωνα με την ιστορία, τα παλιά χρόνια οι Κούρδοι με ηγέτη τον Κάβα (Κawa) –έναν απλό σιδηρουργό– επαναστάτησαν κατά του τυραννικού Ντεχάκ (Dehak), τον νίκησαν και απέκτησαν την ανεξαρτησία τους. Συγκεκριμένα, γύρω στα 612 π.Χ. οι λαοί της οροσειράς του Ζάγρος (το σημερινό Κουρδιστάν του Ιράν) εξεγέρθηκαν κατά του τυράννου Ντεχάκ.
Ο Κάβα σκότωσε τον Ασσύριο τύραννο Ντεχάκ και ελευθέρωσε τους Κούρδους και πολλούς άλλους λαούς της Μέσης Ανατολής. Ο Ντεχάκ ήταν κακός βασιλιάς και αντιπροσώπευε τη σκληρότητα, την κατάχρηση και την υποδούλωση των λαών. Οι άνθρωποι προσεύχονταν κάθε μέρα στο Θεό να τους βοηθήσει ώστε να απαλλαγούν από τον δυνάστη. Την ημέρα του Newroz, ο Κάβα ηγήθηκε μιας μεγάλης, λαϊκής εξέγερσης και κατέλαβε το παλάτι του τυράννου. Ο Κάβα χτύπησε τον κακό Ντεχάκ στο κεφάλι μ’ ένα σφυρί και τον εκθρόνισε κυριολεκτικά, τον έσυρε δηλαδή μακριά από το θρόνο του. Ήταν μια ηρωική πράξη. Απελευθερώθηκαν οι άνθρωποι αλλά και η γη τους. Και όλοι τότε με τεράστιες φωτιές που άναψαν, έστειλαν το μήνυμα της ελευθερίας στις γειτονικές περιοχές. Κι εκείνες, με τον ίδιο τρόπο, παρακάτω. Όλοι οι καταπιεσμένοι, φωτιά τη φωτιά, υποδέχτηκαν πια την άνοιξη ελεύθεροι και έτοιμοι για μια καινούρια αρχή, για μια καινούργια χρονιά. Από τότε η φωτιά είναι το σύμβολο του Νewroz (κουρδικά)
Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, η διένεξη μεταξύ Ντεχάκ και Κάβα τοποθετείται στις 21 Μαρτίου, ημερομηνία που έχει οριστεί ως εθνική εορτή για τον κουρδικό λαό. Το Newroz θεωρείται η γιορτή της Άνοιξης, της Ελευθερίας και της Πρωτοχρονιάς ταυτόχρονα. Στην κουρδική γλώσσα, Newroz σημαίνει «νέα ημέρα», με την οποία οι Κούρδοι εννοούν την πρώτη ημέρα της άνοιξη. Το κουρδικό ημερολόγιο αρχίζει, λοιπόν, αυτή την ημέρα. Το Newroz, επομένως, είναι η νέα ημέρα, η πρώτη ημέρα της άνοιξης, η πρώτη ημέρα του νέου έτους.
Δυστυχώς, το Μάρτιο του 2018, όταν η κουρδική πόλη του Αφρίν, στη βόρεια Συρία, έπεσε ύστερα από δύο μήνες πολιορκίας από τον στρατό και την αεροπορία της Τουρκίας, οι μαχητές του «Ελεύθερου Συριακού Στρατού» –ανάμεσά τους, σύμφωνα με μαρτυρίες και τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους– μπήκαν στο Αφρίν, ύψωσαν τη σημαία της Τουρκίας, και κατέστρεψαν κάθε σύμβολο της εθνικής και πολιτιστικής κληρονομιάς των Κούρδων ανάμεσά τους και το άγαλμα του Κάβα.
Σήμερα πλέον η Άνοιξη βρίσκει την ανθρωπότητα μακριά από τη φύση, τους μύθους και τους θρύλους του παρελθόντος, αντιμέτωπη με πολλά προβλήματα και έτοιμη να εναποθέσει τις ελπίδες της στη τεχνολογία. Στην Ελλάδα είναι ήδη Σαρακοστή και η τελετουργία της Αναγέννησης βρίσκεται στο κουκούλι της μεταμόρφωσης όπου η κάμπια θα μετατραπεί σε μια υπέροχη πεταλούδα. Ας ευχηθούμε το σκοτάδι από το κουκούλι στο οποίο βρισκόμαστε να μην κρατήσει πολύ. Και ας είμαστε έτοιμοι να ανοίξουμε τα φτερά μας αναγεννημένοι. Αλλά κυρίως, ας ευχηθούμε στη μητέρα φύση καλή της χρονιά.
