Το kefaloniapress.gr ζήτησε απο την κυρία Δώρα Μαρκάτου, Εφορο του Κοργιαλένειου Αρχαιολογικού και Ιστορικού Μουσείου Κεφαλονιάς, να μας περιγράψει την σπίλα (καρφίτσα) που προσφέρθηκε στην ΠτΔ Κατερίνα Σακελλαροπούλου από την Περιφερειάρχη Ρόδη Κράτσα την 20η Μαίου 2021στην Κέρκυρα.
√Ευχαριστούμε θερμά την Εφορο κυρία Δώρα Μαρκάτου για την προθυμία της να γράψει το κείμενο παρά τον φόρτο εργασίας της.
√ Να ευχαριστήσουμε επίσης θερμά τον γνωστό Κοσμηματοποιό κ. Θεόδωρο Τζαννάτο, δημιουργό των αντιγράφων της σπίλας που μας επέτρεψε να φωτογραφίσουμε το αντίγραφο.
Δυστυχώς δεν υπάρχει φωτογραφία απο την προσφορά του δώρου παρόλο που επικοινωνήσαμε με το γραφείο τύπου της Προεδρίας προς αποστολή υλικού.
Η παρουσίαση της κυρίας Μαρκάτου είναι η ακόλουθη:
Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κ. Κατερίνα Σακελλαροπούλου, κατά την πρόσφατη επίσκεψή της στην Κέρκυρα, (για τον εορτασμό της 21ης Μαϊου, της Ενωσης των Επτανήσων), δέχθηκε από την Περιφερειάρχη, κ. Ρόδη Κράτσα-Τσαγγαροπούλου, ένα αναμνηστικό δώρο: μία καρφίτσα-κόσμημα με τα σύμβολα των Επτά Νησιών, η οποία στηρίζεται σε καρφίτσα (σπίλλα), του Κοργιαλενείου Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Αργοστολίου.
Παρακάτω παρουσιάζουμε το πρωτότυπο και το παραχθέν αντικείμενο.
Άγνωστος, Καρφίτσα (σπίλλα) με τα εμβλήματα των Επτανήσων, 19ος αι., άργυρος, διάμ. 3 εκ., διαρκές δάνειο από το Αρχαιολογικό Μουσείο Κεφαλληνίας
Η καρφίτσα ή κάρφωμα ή σπίλλα , έχει σχήμα μεταλλίου (στρογγυλό) και δομείται από επτά μικρότερα μετάλλια, σε κυκλική διάταξη, τα οποία συγκρατούνται μεταξύ τους με μικρά στρογγυλά κομβία. Κάθε μετάλλιο φέρει σε ανάγλυφη παράσταση το έμβλημα (σύμβολο) ενός νησιού.
Στο κέντρο απεικονίζεται το μετάλλιο με το έμβλημα της Κέρκυρας (αρχαίο πλοίο) και γύρω του κυκλικά διατάσσονται τα εμβλήματα των υπολοίπων νησιών : από πάνω και προς τα δεξιά και κάτω: Ζακύνθου (σχηματοποιημένη λύρα), Παξών(τρίαινα), Ιθάκης (προτομή Οδυσσέα), Κεφαλληνίας (Ο Κέφαλος με τον σκύλο του τη Λαίλαπα), , Λευκάδας (λύρα) και Κυθήρων (Αναδυομένη Αφροδίτη). Πρόκειται για σύμβολα, τα οποία αντλούνται από τη Μυθολογία.
Μετά από παραγγελία της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων και με την άδεια του Κοργιαλενείου Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου, ο γνωστός κοσμηματοποιός, Θεόδωρος Τζαννάτος, φιλοτέχνησε καρφίτσα που στηρίζεται ως προς τη μορφή στο πρωτότυπο έκθεμα του Μουσείου, αλλά έγινε από διαφορετικό υλικό και κατά ένα εκατοστό μεγαλύτερη. Η απόδοση των αναγλύφων είναι σχετικά πιστή και το νέο κόσμημα φέρει κρίκο ανάρτησης, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως κόσμημα λαιμού.
Τα εμβλήματα των Επτανήσων φιλοτεχνήθηκαν περί το 1817 από τον Κεφαλλήνα διαπρεπή ζωγράφο και αρχιτέκτονα, Γεράσιμο Πιτζ(σ)αμάνο (1787-1825), ο οποίος σχεδίασε μετάλλια δύο όψεων, δηλαδή με παραστάσεις τοσο στον εμπροσθότυπο(κύρια όψη) όσο και στον οπισθότυπο(οπισθία όψη). Τα εμβλήματα αυτά γνώρισαν μεγάλη διάδοση και όλο τον δέκατο ένατο αιώνα χρησιμοποιήθηκαν στη σύνθεση κοσμημάτων.
Ιδιαίτερα, η Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, το 1864, έγινε αφορμή να φιλοτεχνηθεί πλήθος διαφόρων κοσμημάτων με τα σύμβολα αυτά. Λόγω της μεγάλης διάδοσής τους και της επανάληψής τους, είναι δύσκολο να χρονολογηθούν με ακρίβεια.
Στην κατοχή του Κοργιαλενείου Μουσείου βρίσκονται και άλλα κοσμήματα και εξαρτήματα αμφίεσης , τα οποία επαναλαμβάνουν τα αγαπητά σε όλους τους Επτανησίους εμβλήματα.
Ωστόσο, πρέπει να επισημάνουμε, ότι στα κοσμήματα που γνωρίζουμε δεν επαναλαμβάνονται αυτούσια τα εμβλήματα που σχεδίασε ο Γεράσιμος Πιτζαμάνος, αλλά λεπτόμερειές τους.
Για παράδειγμα στην περίπτωση της Κέρκυρας στο πρωτότυπο έμβλημα απεικονίζεται η νύμφη Κέρκυρα καθήμενη μπροστά από πλώρη πλοίου να κρατεί στο ένα χέρι το κέρας της Αμαλθείας και στο άλλο κλαδί ελαίας.
Στα γνωστά κοσμήματα απεικονίζεται μόνο ένα ολόκληρο πλοίο. Στην περίπτωση της Ιθάκης από την παράσταση του Οδυσσέα με τον σκύλο του , κατά την αναπαραγωγή χρησιμοποιήθηκε μόνο το κεφάλι του ομηρικού ήρωα. Το έμβλημα των Παξών είναι η τρίαινα, η οποία στο σχέδιο του Πιτζαμάνου αναφέρεται με βάση την αρχαία ονομασία του νησιού ως έμβλημα των Ερικουσαίων.
Το έμβλημα της Ζακύνθου είναι ο Ζάκυνθος καθήμενος να κρατεί λύρα και την ποιμενική ράβδο. Κατά την αναπαραγωγή χρησιμοποιήθηκε η παράσταση του οπισθοτύπου του σχεδιασθέντος μεταλλίου που ήταν σχηματοποιημένη λύρα.
Στην περίπτωση της Λευκάδας το έμβλημα ήταν ο Βελλερεφόντης, έφιππος στον Πήγασο, να φονεύει τη Χίμαιρα. Κατά την αναπαραγωγή χρησιμοποιήθηκε η επτάχορδη λύρα του οπισθοτύπου. Αρκετά πιστά στις πρωτότυπες παραστάσεις επαναλαμβάνονται τα εμβλήματα της Κεφαλονιάς και των Κυθήρων.
Το 2019, ο κ. Θεόδωρος Τζαννάτος φιλοτέχνησε ακριβές αντίγραφο της ίδιας καρφίτσας, προσφορά στο Μουσείο μας της κ. Μαριλής Σολωμού. Τα είκοσι αντίτυπα έγιναν ανάρπαστα εντός ολίγων ημερών. Ελπίζουμε ότι θα εξασφαλίσουμε το αναγκαίο ποσό, για να παραγγείλουμε και άλλα, ώστε και το Μουσείο να ενισχυθεί σε μια εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία και ν α ικανοποιηθούν όσες και όσοι εξακολουθούν να μας το ζητούν.
Η Έφορος
Δώρα Μαρκάτου
Ιστορικός της Τέχνης
τ. Αναπλ. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
