Φωτώνε στην θαυμασία νήσο Ζάκυνθο
Γράφει ο Βασίλειος Αθ. Μούτσιος
Κοινωνιολόγος – Δημοσιογράφος
Η Ζάκυνθος εξακολουθεί να φορά τα γιορτινά της και για την εορτή των Θεοφανείων με ήθη, έθιμα, παραδόσεις που συνδέονται στενά μεταξύ τους και συμπληρώνουν το ένα το άλλο, ως ένας πολύ συνεκτικός κρίκος της πολιτισμικής κληρονομιάς μας.
Και τα Θεοφάνεια ήταν και συνεχίζουν να είναι σημαντική γιορτή για τους Ζακυνθινούς και παρόλο που τα έθιμα μοιάζουν -αλλά δεν είναι ίδια- με αυτά της υπόλοιπης Ελλάδας, έχουν και μερικές διαφορές, μικρές αλλαγές που λειτουργούν προσθετικά στο γιορτινό χρώμα του κάθε τόπου.
“Σήμερα τα Φώτα και οι Φωτισμοί και χαρά μεγάλη και οι Αγιασμοί”!
Έτσι θριαμβευτικά και ελπιδοφόρα, τα Θεοφάνεια ή Φώτα κλείνουν το Δωδεκαήμερο, που άνοιξε την παραμονή των Χριστουγέννων και γιορτάστηκε πανηγυρικά μέσα από διάφορα ήθη και έθιμα.
Όλα είναι έτοιμα στους Ιερούς Ναούς της Ζακύνθου για τον λαμπρό εορτασμό του Αγιασμού και των Φώτων που υπενθυμίζει τη Βάπτιση του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό και κατά την οποία ο Ιερέας καθαγιάζει το νερό με ευχές, επίκληση του Αγίου Πνεύματος και τριπλή βάπτιση του Τιμίου Σταυρού μέσα στο νερό.
Πέρα του τελετουργικού των Φώτων κάθε ναός στολίζεται με κλαδιά νεραντζιάς, νεραντζόφυλλα, νεράντζια και σπαθόσχημα φύλλα από τα φυτά κοκοράκια που η παράδοση θέλει να φύτρωναν στις όχθες του Ιορδάνη ποταμού.
Επίσης, με τούφες από νεράντζια και πορτοκάλια στολίζονται την ημέρα των Φώτων και οι πολυέλαιοι, αλλά και ορισμένες εικόνες στο εσωτερικό του ναού.
Στη γιορτή των Φώτων, όμως, ένα ακόμα έθιμο είναι να στολίζονται οι εικόνες στο εικονοστάσι του σπιτιού με νερατζόφυλλα.
Στην κεντρική εικόνα βάζουν και ένα νεράντζι, το οποίο μένει εκεί μέχρι το πρωί της Καθαρής Δευτέρας. Τότε το βγάζουν και πίνουν τον χυμό του, για τον πονόλαιμο.
Την παραμονή των Φώτων, μετά την πρωινή λειτουργία, που λαμβάνει χώρα στους ναούς ο Μέγας Αγιασμός, οι ιερείς συνοδευόμενοι από τον νεωκόρο και παπαδοπαίδια, επισκέπτονται τα σπίτια των ενοριτών και κρατώντας τον Σταυρό και αγιαστούρες, μεταφέρουν την ευλογία του Θεού, ψάλλοντες “εν τοις ρείθροις σήμερον του Ιορδάνου…” και ραίνουν το σπίτι με αγιασμό.
Ένα παράξενο πρετσεσίο (λιτανεία) γίνεται, παραμονή των Φώτων, στη Ζάκυνθο.
Στις 8 το βράδυ και με το τέλος του όρθρου, ο οποίος τελείται το απόγευμα, με ειδική πομπή, στην οποία προηγείται η μπάντα, ο κλήρος, οι αρχές και ο λαός του νησιού μεταφέρουν τον επίσκοπο από τον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων και του Τιμίου Προδρόμου στο Μητροπολιτικό Μέγαρο.
Εκεί πολυμελής χορωδία του λέει τα “Φώτα” (κάλαντα) και αυτός από το μπαλκόνι απευθύνει στον κόσμο εορταστικό χαιρετισμό.
Μετά όλοι ανεβαίνουν να του ευχηθούν και εκείνος τους κερνά γλυκίσματα. Αυτό είδε, πιθανόν κάποιος ξένος περιηγητής και έγραψε πως οι Ζακυνθινοί λιτανεύουν όλους τους Αγίους τους και όταν αυτοί τελειώσουν, λιτανεύουν και τον δεσπότη τους
Ακριβώς τα μεσάνυχτα, σύμφωνα με μια παλιά Ζακυνθινή παράδοση, ανοίγουν οι ουρανοί.
Όποιος προλάβει και κάνει μιά ευχή, γίνεται.
Ξημερώματα Φώτων, όπως ορίζει η Ζακυνθινή παράδοση, λίγο πριν το ξημέρωμα, με μάσκουλα και κωδονοκρουσίες, ο Άγιος της Αγάπης και της Συγνώμης και Προστάτης απανταχού των Ζακυνθίων Άγιος Διονύσιος θα βγει στη Θύρα Του.
Ο ‘Άγιος Διονύσιος εκτός από τις δύο του μεγάλες γιορτές (17 Δεκεμβρίου και 24 Αυγούστου), όπου κρατούν τρεις μέρες κάθε φορά και το Σκήνωμά του παραμένει όρθιο για προσκύνημα, βγαίνει “στην Θύρα Του” και στις τρεις μεγάλες δεσποτικές γιορτές (Χριστούγεννα, Φώτα και Πάσχα). Έτσι, μέσα στην σιγαλιά, εκεί λίγο πριν τα χαράματα, θα ακουστούν 3 κανονιές και χαρούμενα σένια από το καμπαναριό Του για να μάθει το νησί πως ο Προστάτης του όρθιος συνεορτάζει την μεγάλη γιορτή των Φώτων.
Στη Ζάκυνθο, κατά την τελετή του αγιασμού των υδάτων την ημέρα των Φώτων, ο Σταυρός δεν πετιέται στην θάλασσα αλλά “βαπτίζεται” από τον τοπικό Επίσκοπο, τοποθετημένος επάνω σε ένα μακρύ κοντάρι. Επίσης εκεί βουτούν και ένα μαντήλι, δεμένο σε κλωστή, με το οποίο πλένουν τα μάτια τους, για να μην πάθουν κάποια ασθένεια.
Πιστοί οι Τζαντιώτες στα έθιμά τους και τις πολλαπλές ιδιαιτερότητες του νησιού τους, δεν δέχονται εύκολα αλλαγές.
Έτσι όταν κάποια φορά ο πρώτος μη Επτανήσιος δεσπότης, ο Χρυσόστομος Δημητρίου, θέλησε να αλλάξει το έθιμο και μη ακούγοντας (σαν δεσπότης) κανέναν πέταξε το Σταυρό στη θάλασσα με κορδελάκι, όλοι οι Ζακυνθινοί του φώναζαν κοροϊδευτικά: “Τσιμπάει, δεσπότη; Τσιμπάει;”. Μια και η εικόνα τους θύμιζε ψάρεμα.
Από τότε το έθιμο επανήλθε και η ιδιαιτερότητα συνεχίζεται.
