Η Κυριακή των Βαΐων είναι από τις πιο λαμπρές μέρες της Ορθοδοξίας. Τιμάται η θριαμβευτική είσοδος του Ιησού Χριστού στην Ιερουσαλήμ, ένα γεγονός που οι Ευαγγελιστές περιγράφουν ως προανάκρουσμα του Θείου Πάθους. Ο λαός, έχοντας ακούσει για την Ανάσταση του Λαζάρου – που είχε συμβεί μόλις την προηγούμενη μέρα και λίγα χιλιόμετρα μακριά, στη Βηθανία – υποδέχεται τον Χριστό όπως θα υποδεχόταν έναν βασιλιά: απλώνοντας βάγια και φοινικόκλαδα στον δρόμο, φωνάζοντας «Ωσαννά! Ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου» (Ιω. 12:13).
Από τα βάγια αυτά παίρνει το όνομά της η ημέρα. Και ενώ σηματοδοτεί την έναρξη του Θείου Δράματος, έχει ταυτόχρονα έναν έντονα πανηγυρικό χαρακτήρα. Γι’ αυτό και η Εκκλησία επιτρέπει την κατανάλωση ψαριού, κάνοντας μια εξαίρεση από την αυστηρή νηστεία της Σαρακοστής. Όπως και στον Ευαγγελισμό, έτσι και την Κυριακή των Βαΐων, οι πιστοί «καταλύουν» – δηλαδή σπάνε – τη νηστεία, για να τιμήσουν το σημαντικό αυτό γεγονός.
Η παράδοση, μάλιστα, έχει κρατήσει και ένα παλιό δίστιχο: «Βάγια, βάγια των Βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό,
κι ως την άλλη Κυριακή με το κόκκινο αυγό!»
Σήμερα, όλες οι εκκλησίες στολίζονται με βάγια, τα οποία όμως στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας δεν προέρχονται από φοινικόδεντρα – αφού αυτά δεν ευδοκιμούν στον ελλαδικό χώρο. Αντ’ αυτών, χρησιμοποιούνται φύλλα ελιάς, δάφνης, ιτιάς ή μυρτιάς. Μετά τη λειτουργία, μοιράζονται στους πιστούς, που τα κρατούν ως φυλακτό ή τα τοποθετούν στις πόρτες των σπιτιών, πιστεύοντας ότι έχουν αποτρεπτική και ιαματική δύναμη.
Σε ορισμένα μέρη, μάλιστα, οι έγκυες γυναίκες «χτυπιούνται» ελαφρά με τα βάγια, με την ευχή για εύκολο τοκετό. Στις παραδόσεις αυτές βλέπουμε το πάντρεμα της πίστης με τη λαϊκή δοξασία, που παραμένει ζωντανή μέχρι και σήμερα.
Η ημέρα αυτή έχει ιδιαίτερο συμβολισμό και για την ελληνική ιστορία: την Κυριακή των Βαΐων του 1826 έγινε η ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου, και σε πολλές περιοχές της χώρας τιμάται παράλληλα η θυσία των Ελεύθερων Πολιορκημένων.
Από εκκλησιαστική άποψη, η Κυριακή των Βαΐων αποτελεί το μεταίχμιο ανάμεσα στη Σαρακοστή και τη Μεγάλη Εβδομάδα. Με το τέλος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και την έναρξη της αυστηρής νηστείας του Πάθους, η κατανάλωση ψαριού την ημέρα αυτή λειτουργεί ως μια τελευταία, εορταστική ανάσα.
