Έθιμα που κρατούν αιώνες, επιρροές από Δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, πολυπληθείς φιλαρμονικές που κόβουν την ανάσα και μια κατάνυξη που όμοιά της δεν συναντιέται πουθενά αλλού. Αυτό είναι το Πάσχα στην Κέρκυρα… Κάτι το ιδιαίτερα ξεχωριστό, το οποίο αποτελεί μια εκπληκτική εμπειρία.
Γράφει η Σοφία Βαλσάμη
Το νέο τεύχος του EThe Magazine του EleftherosTypos.gr ξεφυλλίζει τα έθιμα από το Πάσχα της Κέρκυρας, ένα ίσως από τα ωραιότερα της Ελλάδας.
Πρόκειται για μια… ιεροτελεστία που συμμετέχει όλο το νησί, καθώς όσα γίνονται έχουν τους δικούς τους συμβολισμούς και τις ρίζες τους πολύ βαθιά στο χρόνο…
Ολη η Μεγάλη Εβδομάδα είναι σε κατανυκτική ατμόσφαιρα όπως επιτάσσουν οι συγκεκριμένες ημέρες. Τα παντα, όμως, είναι διαφορετικά στην Κέρκυρα με αποκορύφωμα την Μεγάλη Παρασκευή και το Μεγάλο Σάββατο. Κυριαρχεί η συγκινητική, πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική, η οποία ξεχύνεται από τους ναούς στα καντούνια της πόλης και των προαστίων. Υπάρχει εξάλλου ταυτόχρονη συμμετοχή και της καθολικής εκκλησίας και ουσιαστικά συνεορτάζουν το Πάσχα…
Την Μεγάλη Πέμπτη ακούγεται η ακολουθία των Αγίων Παθών. Μάλιστα στα χωριά της Κέρκυρας μέσα στην εκκλησία οι γυναίκες ακούγοντας τα Δώδεκα Ευαγγέλια πλέκουν με το κροσσοβέλονο το γαϊτάνι, από άσπρο βαμβακερό ύφασμα, σταματώντας το πλέξιμο κάθε φορά που απαγγέλλεται Ευαγγέλιο.
Την ίδια ημέρα, στην Duomo και την Καθολική Μητρόπολη που βρίσκεται στην Πλατεία Δημαρχείου ανάβουν 12 κεριά και σβήνουν ένα ένα από αυτά όταν τελειώνει η ανάγνωση κάθε Ευαγγελίου. Ακολουθεί η αναβίωση της τελετής του νιπτήρα. Ο αρχιεπίσκοπος των καθολικών της Κέρκυρας με συμβολικό σκοπό πλένει τα πόδια δώδεκα παιδιών, αναβιώνοντας το θρησκευτικό έθιμο που ο Ιησούς έπλυνε τα πόδια των μαθητών του πριν το Μυστικό Δείπνο.
Επίσης από το Βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης η Κέρκυρα αλλάζει. Τα πάρα πολλά βενετσιάνικα φανάρια της πόλης φορούν τα πένθιμά τους με το μοβ χρώμα να κυριαρχεί. Το ίδιο και ο Σταυρός στο Παλαιό Φρούριο της πόλης που ντύνεται στα μοβ συμβολίζοντας τα πάθη του Κυρίου.
Από νωρίς οι Επιτάφιοι
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι μέρα θλίψης… Αργά το μεσημέρι της Παρασκευής αρχίζει η περιφορά των Επιτάφιων στα γραφικά σοκάκια της πόλης. Κάθε εκκλησία έχει και το δικό της Επιτάφιο και όσο περνάει η ώρα αυτοί πυκνώνουν.
Πρώτος κάνει την εμφάνισή του ο Επιτάφιος της Παναγίας της Σπηλιώτισσας από το Νέο Φρούριο πολύ νωρίς το απόγευμα και του Παντοκράτορα στο Καμπιέλλο και συνεχίζουν ως τις 10 το βράδυ.
Όπως επιτάσσει η παράδοση κάθε Επιτάφιος που βγαίνει συνοδεύεται από το «κόρο» (χορωδία), μια Φιλαρμονική, «τόρτσες» (μεγάλα κεριά), «μανουάλια» (βενετσιάνικα φανάρια), «σκόλες» (λάβαρα) και φλάμπουρα, που ειδικά αυτό το βράδυ όλα φέρονται στο πλάι σε ένδειξη πένθους. Στο πλευρό του Επιταφίου βρίσκονται ακόμα παιδιά από σχολεία της πόλης, τμήματα προσκόπων, τμήματα οδηγών όπως και μικρά κορίτσια με λουλούδια.
Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει για τον Επιτάφιο της Μητρόπολης που βγαίνει τελευταίος στην πόλη της Κέρκυρας στις δέκα το βράδυ. Τον συνοδεύει ο Ιερός Κλήρος και οι Αρχές του τόπου, οι Φιλαρμονικές, οι χορωδίες και χιλιάδες Κερκυραίων. Την ίδια ώρα η «Παλαιά» Φιλαρμονική της Κέρκυρας παίζει το Adagio του Albinoni, η «Μάντζαρος» την Marcia Funebre του G. Verdi, και η «Καποδίστριας» την Elegia Funebre, την Sventura του Mariani και το πένθιμο εμβατήριο του Chopin. Μιλάμε για Φιλαρμονικές που αριθμούν πάνω από 150 άτομα η καθεμιά.
Το Μεγάλο Σάββατο η Κέρκυρα ξυπνά… με τον τεχνητό σεισμό. Πραγματοποιείται στις έξι το πρωί στην Εκκλησία της Παναγίας των Ξένων. Αποτελεί αναπαράσταση του σεισμού που περιγράφεται στο Ιερό Ευαγγέλιο, σαν επακόλουθο της Αναστάσεως του Κυρίου και πραγματοποιείται μετά το τέλος του «Αποστόλου».
Θα ακολουθήσει στις εννέα το πρωί η περιφορά του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνος, με την πλατεία της πόλης, τη Σπανιάδα, να είναι κατάμεστη από κόσμο.
Το συγκεκριμένο έθιμο έχει ιστορία χρόνων και αυτό διότι το 1574 οι Βενετοί απαγόρευσαν στους Ορθοδόξους την περιφορά των Επιτάφιων τη Μεγάλη Παρασκευή και επέτρεψαν μόνο τη λιτανεία του Αγίου το Μεγάλο Σάββατο για λόγους ασφαλείας.
Μάλιστα από τότε οι Κερκυραίοι βγάζουν τον Επιτάφιο της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνος μαζί με το Σεπτό Σκήνωμα του Αγίου. Το ιερό σκήνωμα πολιούχου του νησιού έχει θέση χοροστατούντος Επισκόπου και πίσω ακολουθεί ο Επιτάφιος. Είναι μια ιδιαίτερη λιτανεία, η αρχαιότερη και η πιο επιβλητική του Αγίου Σπυρίδωνα, σε ανάμνηση του θαύματος του, που έσωσε τον Κερκυραϊκό λαό από τη σιτοδεία. Την λιτάνευση του ιερού σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα συνοδεύουν με πένθιμους οι τρεις Φιλαρμονικές της πόλης.
Συγκεκριμένα σύμφωνα με την παράδοση η ‘Παλιά’ Φιλαρμονική παίζει τον «Amlet», πένθιμη μάρτσια του Ιταλού συνθέτη Faccio. Η Μάντζαρος ακολουθεί με το άλλο πένθιμο εμβατήριο » Calde Lacrime» (καυτά δάκρυα) του Ιταλού συνθέτη Micheli, ενώ η Φιλαρμονική ‘Καποδίστριας’ παίζει το πένθιμο εμβατήριο » Marcia Funebre» από την «Ηρωική» του Μπετόβεν.
Το σπάσιμο των μπότηδων
Το πιο γνωστό έθιμο της Κέρκυρας το Πάσχα είναι το «σπάσιμο των μπότηδων», με τα βλέμματα να είναι στραμμένα στα καντούνια της παλιάς πόλης, αλλά φυσικά και στην πλατεία.
Με το που τελειώσει η Ακολουθία στην Μητρόπολη στις 11 ακριβώς το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν κατά χιλιάδες οι «μπότηδες» (πήλινα κανάτια) στους δρόμους, γεμάτα νερό για να κάνουν μεγαλύτερο κρότο. Το μοναδικό αυτό έθιμο συνοδεύουν οι βροντεροί κανονιοβολισμοί που ακούγονται από το Παλιό Φρούριο της Κέρκυρας. Ένα κομμάτι από σπασμένο μπότη φέρνει τύχη και ευημερία, σύμφωνα με τους Κερκυραίους.
Το συγκεκριμένο έθιμο είναι συνδεδεμένο με το ευαγγελικό χορείο «Συ δε Κύριε Ανάστησόν με ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεραμέως». Πρόκειται για μια επιρροή από τους Ενετούς, οι οποίοι συνήθιζαν την Πρωτοχρονιά να πετούν από τα παράθυρά τους παλιά αντικείμενα για να τους φέρει ο νέος χρόνος καινούργια. Έτσι οι Κερκυραίοι οικειοποιήθηκαν το συγκεκριμένο έθιμο το οποίο κρατούν ως σήμερα…
Υπάρχει ωστόσο και μια άλλη εκδοχή, η οποία αναφέρει ότι το συγκεκριμένο έθιμο έχει ειδωλολατρικές ρίζες.
Και αυτό γιατί το Πάσχα βρίσκεται εν μέσω της άνοιξης, η φύση έχει ξυπνήσει από το χειμερινό λήθαργο και οι καρποί συλλέγονται σε νέα δοχεία, ενώ τα παλιά πετιούνται.
Με το που γίνεται το σπάσιμο των κανατιών το κέντρο της παλιάς πόλης κατακλύζεται από χαρμόσυνες μουσικές. Οι Φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους της πόλης παίζοντας το αλέγρο μαρς «Μην φοβάστε Γραικοί».
Το έθιμο της Μαστέλας
Λίγα μέτρα μακριά από την πλατεία της Κέρκυρας λίγο μετά την πρώτη Ανάσταση αναβιώνει το έθιμο της «Μαστέλας». Στην «Πίνια», κάτω από τη μεταλλική κουκουνάρα, μαζεύονταν οι Φακινοί, οι αχθοφόροι της πόλης, οι Πινιαδόροι, οι οποίοι τοποθετούν στην μέση του πεζοδρομίου ένα ξύλινο βαρέλι.
Το στολίζουν μάλιστα με μυρτιές και κορδέλες και του βάζουν νερό. Την ίδια ώρα παρακαλούν τους περαστικούς, που αυτή την ώρα είναι πάρα πολλοί (λόγω της Πρώτης Ανάστασης που περίμεναν να γίνει) να ρίξουν νομίσματα για ευχές στο νερό. Οι Πινιαδόροι όταν φτάνει η ώρα της Πρώτης Ανάστασης στις 11 το πρωί κυνηγούν μέσα στο πλήθος να βρουν κάποιον να τον ρίξουν στο βαρέλι. Αφού τον ρίξουν μέσα, αυτός με τη σειρά του βρεγμένος όπως είναι βρέχει όλο τον κόσμο που είναι δίπλα του. Στο τέλος βέβαια παίρνει όλα τα χρήματα από το βαρέλι.
Ανάσταση στην Πάνω Πλατεία
Κάτι παραπάνω από φαντασμαγορική είναι η Ανάσταση στην Πάνω Πλατεία. Το Άγιο Φως το πηγαίνει ο Μητροπολίτης Κέρκυρας πρώτα στον Καθολικό Μητροπολιτικό Ναό Duomo, που θα ολοκληρώσει την Ακολουθία της Αναστάσεως στις 11 το βράδυ. Εκεί από κοινού Ορθόδοξοι και Καθολικοί θα μεταβούν στο πάλκο της Πάνω Πλατείας Σπιανάδα για την Ανάσταση.
Όλα τα παράθυρα και τα μπαλκόνια των δρόμων είναι ανοιχτά με κεράκια αναμμένα. Το θέαμα είναι μοναδικό στην πλατεία που είναι και η μεγαλύτερη της Ελλάδας.
Η Ανάσταση γίνεται με μεγαλοπρέπεια και με συνοδεία βεγγαλικών και πυροτεχνημάτων. Με το που ακουστεί το Χριστός Ανέστη από το Παλαιό Φρούριο της Κέρκυρας εκτοξεύονται εκατοντάδες πυροτεχνήματα, ενώ την ίδια ώρα οι μπάντες παίζουν εύθυμα εμβατήρια.
