ΤΑ ΠΕΝΘΙΜΑ ΕΜΒΑΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΛΗΞΟΥΡΙΟΥ
Χαράλαμπος Α. Μακρής[1]
Για όλες τις μπάντες στην Ελλάδα και ειδικότερα στα Επτάνησα, η περιφορά του Επιταφίου της Μεγάλης Παρασκευής έχει ιδιαίτερο χαρακτήρα. Πένθιμες ελεγείες και εμβατήρια ακούγονται μόνο αυτήν την ημέρα του χρόνου προς τιμήν του Μεγάλου Νεκρού με μια ελπίδα να αχνοφαίνεται μέσα στα σκούρα χρώματα της ελάσονος αρμονικής πλέξης με την παράθεση μείζονων συγχορδιών που παραπέμπουν στην Ανάσταση του Κυρίου και την μετά θάνατον Ζωή.
Αναρίθμητα έργα έχουν γραφτεί για τέτοιες περιστάσεις. Μεγάλοι συνθέτες όπως ο Ludwig van Beethoven, ο κολοσός της όπερας Giuseppe Verdi, ο Frederic Chopin αλλά και μια ατελείωτη σειρά σχετικά άγνωστων συνθετών έγραψαν αριστουργήματα. Οι συνθέτες των πένθιμων εμβατηρίων δεν εμπνεύστηκαν μόνο από το Θείο Δράμα. Εξέφρασαν οδύνη για την απώλεια ηγετών, μεγάλων προσωπικοτήτων, ακόμα και την προσωπική θλίψη, αλλά και ιδέες όπως ο Beethoven στην Eroica. Εξάλλου το αρχαίον έθος για τον νεκρό δεν είναι η λύπη της απωλείας αλλά η ανάμνηση της ζωής και του έργου του. Όπως ακριβώς συμβαίνει με τον Ιησού, έναν πτωχό δάσκαλο που με το ριζοσπαστικό του κύρηγμα άλλαξε την Ιστορία.
Η Φιλαρμονική Σχολή Ληξουρίου, ήδη από τον 19ο αιώνα, συνοδεύει την περιφορά των Επιταφίων των εκκλησιών του Ληξουρίου. Από έρευνα που γίνεται στο αρχείο της Φιλαρμονικής προκύπτουν διάφορα αξιόλογα μουσικά τεμάχια που παίζονταν κατά τη διάρκεια της περιφοράς αυτής. Περισσότερο γνωστά είναι τα υπ’ αριθμόν 11 και 12, που αποδόθηκαν στον Πέτρο Σκαρλάτο, ηγετική μορφή της ιδρυτικής ομάδας της Φιλαρμονικής το 1836. Ο Πέτρος Σκαρλάτος (1818-1904) χρημάτισε αρχιμουσικός της Σχολής την περίοδο 1852-1864[2] και συνέγραψε μια σειρά πένθιμων εμβατηρίων. Τα πένθιμα εμβατήρια υπ’ αριθμόν 11 και 12 πιθανόν να μην ανήκουν στην εργογραφία του Πέτρου Σκαρλάτου, αφού οι σωζόμενες παρτιτούρες που διαθέτουμε από το αρχείο του αρχιμουσικού Ανδρόνικου Κουρούκλη που έως σήμερα ερμηνεύει κατά περίσταση η μπάντα της Σχολής φέρουν το όνομα Scarlatti ως συνθέτη των έργων αυτών. Αν δεν πρόκειται για εξιταλισμό του επωνύμου του Πέτρου Σκαρλάτου, το όνομα Scarlatti δε θα πρέπει να συγχέεται με αυτό του Alessandro Scarlatti (1660-1725) ή αυτό του Giuseppe Domenico Scarlatti (1685-1757), συνθέτες της μπαρόκ εποχής, αφού στην εργογραφία τους δεν περιέχονται τέτοιου ύφους έργα.
Αντ’ αυτών η μπάντα της Σχολής θα ερμηνεύσει φέτος για πρώτη φορά μετά το 1904 την Marcia Funebre No 2, αυθεντική σύνθεση του Πέτρου Σκαρλάτου. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ηλία Τσιτσέλη, συγγραφέα των Κεφαλληνιακών Σύμμεικτων, το πένθιμο αυτό εμβατήριο αποδόθηκε στην κηδεία του συνθέτη μαζί με άλλα 4 πένθιμα εμβατήρια του και έκτοτε δεν έχουμε μαρτυρίες ότι αποδόθηκαν ξανά. Η μουσική ανάπλαση ανήκει στον γράφοντα, βασισμένη στην ψηφιοποιημένη αντιγραφή του πρωτοτύπου που περιέχεται στον τόμο του Γιώργου Ε. Ραυτόπουλου, Πέτρος Σκαρλάτος (1829-1904) Ο Ριζοσπάστης Μουσουργός της Επτανησιακής Μουσικής Σχολής.
Η ψηφιοποιημένη παρτιτούρα του έργου που περιέχεται στην έκδοση είναι γραμμένη σε ιστορική μορφή, τον τύπο ενορχήστρωσης των επτανησιακών μπαντών του 19ου αιώνα, εμφανώς επηρεασμένη από τα ιταλικά πρότυπα. Περιέχει ως οργανολογία quartino (μικρό κλαρινέτο σε Μιb), clarini Sib, cornetta, jenis 1-2, trombone canto, trombone accto (accopaniamento), bassi και batteria (κρουστά). Η μουσική ανάπλαση που θα ακουστεί φέτος για πρώτη φορά στην περιφορά του Επιταφίου του Ι.Ν. Παντοκράτορος αφορά την μεταφορά του έργου για σύγχρονη μπάντα κρατόντας αυτούσιο το πνεύμα και την μορφή του έργου.
Ένα άλλο αξιόλογο μουσικό τεμάχιο που θα ακουστεί φέτος είναι το Πένθιμο Εμβατήριο (Marcia Funebre) του κερκυραίου συνθέτη, κορνίστα και αρχιμουσικού της Φιλαρμονικής Εταιρείας “Μάντζαρος” Σωτηρίου Κρητικού. Το έργο αυτό βρέθηκε μεταξύ του αρχείου μουσικών έργων του Ανδρόνικου Κουρούκλη που δώρισε στη Σχολή. Ο Σωτήριος Κρητικός ήταν ονομαστός κερκυραίος μουσικός (κορνίστας), αρχιμουσικός και συνθέτης έργων για μπάντα. Μαθήτευσε στη Φιλαρμονική Εταιρεία
[1] Ο Χαράλαμπος Α. Μακρής είναι αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής Σχολής Ληξουρίου. Είναι διπλωματούχος διεύθυνσης χορωδίας, διεύθυνσης μπάντας και ανωτέρων θεωρητικών του Ωδείου Κερκύρας. Συνέχισε τις σπουδές του στην Ιταλία στη διεύθυνση μπάντας και ενορχήστρωση στο Istituto Superiore Europeo Bandistico και στην Ακαδημία του Φέρμο.
[2] Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει στα Κεφαλληνιακά Σύμμεικτα ο Ηλίας Τσιτσέλης.
Κερκύρας (κόρνο) και συνέχισε σπουδές στο Εθνικό Ωδείο (υπήρξε ο πρώτος πτυχιούχος του στα ανώτερα θεωρητικά και τη διεύθυνση μπάντας). Διετέλεσε αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής Εταιρείας “Μάντζαρος” (από 1.1.1926 ως 18.5.1932 και από 26.6.1933 ως τη μέρα του θανάτου του: 16.4. 1945). Υπηρέτησε επίσης ως καθηγητής μουσικής στη Μέση Εκπαίδευση. Παράλληλα έπαιζε κόρνο στις ορχήστρες των μελοδραματικών θιάσων που επισκέπτονταν την Κέρκυρα. Έγραψε πολλά έργα ρεπερτορίου μπάντας, πένθιμα και θριαμβευτικά εμβατήρια καθώς και ένα Divertimento, που παίζεται τακτικά. Διακρινόταν για τις “ογκώδεις” και ηχηρές ενορχηστρώσεις του. Δίδαξε και στο Ωδείο Κερκύρας. Ανάμεσα στους μαθητές του και ο αείμνηστος Γεώργιος Περούλης[1].
Ο μεγάλος συνθέτης της όπερας Giuseppe Verdi μας άφησε αξεπέραστες στιγμές δυναμικού λυρισμού. Η όπερά του Nabucco εξιστορεί τα παθήματα του εβραϊκού λαού κατά την αιχμαλωσία στη Βαβυλώνα. Μια αιματοβαμένη όπερα που εικονίζει τον οργίλο Γαχβέ της Παλαιάς Διαθήκης προστάτη των Εβραίων, να σώζει τον περιούσιο λαό του από το ικρίωμα. Η διαμάχη μεταξύ νέου και παλιού (Γιαχβέ/Βάαλ), η άρνηση των Εβραίων να θυσιάσουν στα βαβυλωνιακά ιερά, παραβολικά εικονίζει τα πάθη του λαού της Ιταλίας που την εποχή που συγγράφηκε η όπερα ήταν κατακερματισμένη σε βασίλεια, δουκάτα και περιοχές υπό ξένη διοίκηση.
Το πένθιμο εμβατήριο που θα ερμηνεύσει και φέτος η μπάντα της Φιλαρμονικής Σχολής Ληξουρίου, συνοδεύει τους Εβραίους στον τόπο της εκτέλεσης όπου σώζονται μετά από θαυματουργική παρέμβαση. Ακούγεται μετά το περίφημο χωρικό των σκλάβων της τρίτης πράξης Va pensiero, sull’ ale dorate και παρατίθεται αυτούσιο από τον ιταλό ενορχηστρωτή R. Cristiano. Η οπερατική παράδοση θέλει την όπερα και τον πρωταγωνιστή της να οριστικοποιούν το όνομά τους Nabucco μετά το ανέβασμα της στο θέατρο San Giacomo της Κέρκυρας τον Σεπτέμβριο του 1844.
Απογοητευμένος από τη μέτρια επιτυχία που γνώρισε με τις αρχικές του όπερες Oberto και Un Giorno di Regno, επανήλθε δυναμικά το 1841 με την όπερα Nabucco –Nebuchadnezzar όπως αρχικά τιτλοφορήθηκε- για να αποτελλέσει κεντρική φιγούρα του ιταλικού απελευθερωτικού κινήματος. Το κοινό ταυτίστηκε με το δράμα των εξόριστων στη Βαβυλώνα Εβραίων και το όνομα του μεγάλου συνθέτη έγινε σύνθημα στα χείλη των οπαδών του Βίκτορα Εμμανουήλ II -μετέπειτα Βίκτορ Εμμανουήλ Ι της Ιταλίας- επευφημώντας στα αναβάσματα της όπερας με το γνωστό πλέον σύνθημα Viva Verdi: Viva Vittorio Emmanuele, Re d‘Italia.
Άλλη μια σύνθεση που αποδίδεται στον Giuseppe Verdi είναι η Marcia Funebre (πένθιμο εμβατήριο) που αποδίδεται από πολλές Φιλαρμονικές ανά την Ελλάδα. Έγινε γνωστό από την Φιλαρμονική Εταιρεία “Μάντζαρος” που κατά παράδοση το αποδίδει το βράδι της Μεγάλης Παρασκευής στον Επιτάφιο του Μητροπολιτικού Ναού της Κέρκυρας.
Για το έργο αυτό δε διαθέτουμε ικανά στοιχεία, εικάζουμε ότι πρόκειται για ενορχήστρωση θεμάτων εκκλησιαστικής μουσικής που συνέθεσε ο ίδιος ο Verdi. Ο μεγάλος συνθέτης ήταν δεινός οργανίστας και πριν ξεκινήσει την μεγαλειώδη καριέρα του στο χώρο της όπερας υπηρέτησε ως οργανίστας της εκκλησίας της ιδιαίτερης πατρίδας του, του Busetto της βόρειας Ιταλίας. Κατ’ άλλους πρόκειται για άγνωστα θέματα που συνέθεσε προς το τέλος της ζωής του, όταν και συντετριμμένος από τις απώλειες μελών της οικογένοιάς του, αφιερώθηκε ξανά στην musica sacra και συνέθεσε έργα για φωνές και όργανο.
Η ενορχήστρωση που αποδίδει η Φιλαρμονική Σχολή Ληξουρίου ανήκει στον παλαιό αρχιμουσικό της, αείμνηστο Ανδρόνικο Κουρούκλη. Μαθητής της Σχολής από εποχής Λεωνίδα Δαπέργολα, του ανατέθηκαν καθήκοντα αρχιμουσικού μετά την αποχώρηση του τελευταίου. Στη συνέχεια ανέλαβε ως αρχιμουσικός στην επαναλειτουργία της Σχολής μετά τους σεισμούς του 1953 και έως το 1958. Συνέχισε την καριέρα του ως μαέστρος οργανικών και φωνητικών συνόλων ανά την Ελλάδα, αφήνοντας πίσω του μεγάλο ενρχηστρωτικό έργο. Το αρχείο του, πλούσιο σε μεταγραφές και πρωτότυπα έργα, δωρίστηκε από τον ίδιο στη Φιλαρμονική Σχολή Ληξουρίου. Τα έργα που θα ερμηνευτούν στην φετινή περιφορά του Επιταφίου είναι αφιερωμένα στην μνήμη του.
[1] Πηγή: https://femantzaros.com/i-filarmoniki/viografika/viografiko-sotiriou-kritikou/
