Παράδειγμα βγαλμένο από το μέλλον σε θέματα προστασίας από τους μεγάλους σεισμούς είναι η Ιαπωνία. Τι μαθήματα μπορεί να πάρει η Ελλάδα από την εμπειρία της;
Ο διακεκριμένος σεισμολόγος Γεράσιμος Παπαδόπουλος επέστρεψε στη χώρα μας έπειτα από δυόμισι μήνες παραμονής στην Ιαπωνία και περιγράφει στα «ΝΕΑ» τις μοναδικές στον κόσμο καινοτομίες της. Ο ίδιος έζησε εκεί τον ισχυρό σεισμό των 7,6 ρίχτερ που εκδηλώθηκε την Πρωτοχρονιά στη χερσόνησο Νότο, στο δυτικό τμήμα της χώρας. Περίπου ένα λεπτό πριν από την εμφάνιση του Εγκέλαδου, ο κ. Παπαδόπουλος, όπως και όλοι όσοι βρίσκονταν στην περιοχή, έλαβε στο κινητό του τηλέφωνο ειδική προειδοποίηση: «Επίκειται σεισμός, μείνετε ψύχραιμοι, καλυφθείτε». Λίγο αργότερα, ισχυρά σεισμικά κύματα δόνησαν τη γη προκαλώντας ανύψωση της παράκτιας ζώνης έως και κατά τέσσερα μέτρα, τσουνάμι ύψους πέντε μέτρων και μαζικές κατολισθήσεις.
Το μοναδικό στον κόσμο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της Ιαπωνίας, που σώζει ζωές, ένα μόνο από τα επιτεύγματά της: μακράν πιο μπροστά από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον πλανήτη, η Ιαπωνία έχει καταφέρει να ποντίσει στον πυθμένα της θάλασσας σεισμικά παρατηρητήρια που στέλνουν με οπτικές ίνες προειδοποίηση για τσουνάμι, έχει τοποθετήσει σεισμογράφους σε βάθος 2,5 χιλιομέτρων κάτω από τη γη, διαθέτει τρένα που σταματούν αυτομάτως πριν από την εκδήλωση σεισμού, ενώ οι Αρχές μπορούν να γνωρίζουν σχεδόν αμέσως μετά την εκδήλωση σεισμικού φαινομένου σε ποια περιοχή έχουν προκληθεί οι μεγαλύτερες καταστροφές.
«Ζήτημα νοοτροπίας»
«Είμαι ενθουσιασμένος», λέει ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος. «Ηταν η πέμπτη φορά που επισκέφθηκα την Ιαπωνία και τις περισσότερες φορές έχω μείνει εκεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα, με αποτέλεσμα να θεωρώ πως είμαι ενήμερος για όσα έχει κάνει η χώρα σε σχέση με τους σεισμούς. Τελικά ανακαλύπτω διαρκώς νέες εξελίξεις», συμπληρώνει. «Θεωρώ ότι ένα από τα μεγάλα μυστικά για την επιτυχία της Ιαπωνίας είναι το ζήτημα της νοοτροπίας της. Ξέρουν να βάζουν στόχους και να λύνουν προβλήματα. Εχουν κατανοήσει ότι το προσωπικό συμφέρον εξυπηρετείται όταν εξυπηρετείται το συλλογικό. Κάθε φορά που θα γίνει μια μεγάλη καταστροφή, την επόμενη ημέρα δεν αρχίζουν οι έριδες στον κόσμο της επιστήμης και της πολιτικής, αλλά λένε: Για να υπήρξε καταστροφή, κάτι δεν κάναμε καλά. Το ψάχνουμε αμέσως και το λύνουμε, ώστε να μη μας ξανασυμβεί».
Ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος επισημαίνει ότι η Ιαπωνία είναι πρωτοπόρα σε θέματα αντισεισμικής προστασίας.
Είναι τόσο προηγμένη τεχνολογικά που ακόμη και παγκόσμιες υπερδυνάμεις δεν μπορούν να τη συναγωνιστούν.
Παρ’ όλ’ αυτά, όπως εξηγεί, το θέμα της έγκαιρης προειδοποίησης σεισμού, που αποδεικνύεται κυριολεκτικά σωτήριο, θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα. «Είναι ένα θέμα το τι μπορεί να γίνει μακροπρόθεσμα και ένα άλλο θέμα το τι μπορεί να γίνει άμεσα», λέει. «Αν αποφασίσουμε ότι αυτό που θέλουμε και που συμφέρει τη χώρα μας είναι να πετύχουμε τη μαζική προειδοποίηση του γενικού πληθυσμού, είναι κάτι που μπορεί να γίνει στην Ελλάδα, θα χρειαστούν όμως 20 χρόνια συνεχούς και αφοσιωμένης προσπάθειας», εξηγεί.
«Αν θέλουμε να κάνουμε κάτι άμεσα, ένας ρεαλιστικός στόχος είναι να προχωρήσουμε στην έγκαιρη προειδοποίηση για συγκεκριμένες κτιριακές υποδομές. Αυτό μπορεί να γίνει εξοπλίζοντας το κτίριο που επιλέγουμε με ένα σύστημα που ειδοποιεί τους χρήστες του εγκαίρως για επερχόμενο σεισμό. Αυτό είναι δυνατό να τοποθετηθεί σε οποιαδήποτε κτιριακή εγκατάσταση, σε κρατικά κτίρια, σε σχολεία, σε νοσοκομεία, ακόμη και σε μια ιδιωτική πολυκατοικία εφόσον το αποφασίσουν οι ένοικοί της. Και βέβαια σε εργοστάσια, ειδικά σε χώρους που καθίστανται επικίνδυνοι σε περίπτωση σεισμού, για παράδειγμα εξαιτίας διαφυγής επικίνδυνων ουσιών. Ετσι, με την εφαρμογή έγκαιρης προειδοποίησης θα μπορούσαν να απενεργοποιούνται πριν από τον σεισμό όλα τα επικίνδυνα συστήματα του συγκεκριμένου εργοστασίου για την αποφυγή ατυχημάτων», συμπληρώνει ο δρ Παπαδόπουλος. «Συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης σεισμού για μεμονωμένα κτίρια υπάρχουν έτοιμα στην αγορά, στην Αμερική αλλά και στη Γερμανία, και με μια μικρή μελέτη μπορούν να προσαρμοστούν σε κτίρια της χώρας μας».
Oι καινοτομίες της Ιαπωνίας
1. Σύστημα Εγκαιρης Προειδοποίησης Σεισμού. Ενα τεράστιο επίτευγμα της Ιαπωνίας από το 2007. Το σύστημα στέλνει προειδοποίηση για επερχόμενο σεισμό σε εκατομμύρια ανθρώπους περίπου ένα λεπτό πριν από την εκδήλωσή του. Η ειδοποίηση απευθύνεται στον γενικό πληθυσμό και στις αρμόδιες Αρχές, ενώ αμέσως η κρατική τηλεόραση διακόπτει το πρόγραμμά της, δείχνει χάρτη με το αναμενόμενο επίκεντρο του σεισμού και το εκτιμώμενο μέγεθος και αναρτά την προειδοποίηση στην ιαπωνική και αγγλική γλώσσα. Τα τρένα – σφαίρες που κινούνται έως και με 500 χιλιόμετρα την ώρα στην Ιαπωνία διαθέτουν δικό τους σεισμογραφικό δίκτυο κατά μήκος των γραμμών και η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος σε αυτά διακόπτεται αυτομάτως για την αποφυγή εκτροχιασμών.
2. Σεισμογράφοι στα έγκατα της γης. Είναι ένα εντυπωσιακό τεχνολογικό κατόρθωμα: σε 800 σημεία της επικράτειάς της η Ιαπωνία έχει τοποθετήσει σεισμογράφους μέσα σε γεωτρήσεις βάθους 2-2,5 χιλιομέτρων. Οι σεισμογράφοι αυτοί μπορούν να καταγράψουν ακόμη και σεισμούς μεγέθους μικρότερου του 0. Η πρώτη γεώτρηση ανοίχτηκε το 1993 και έκτοτε καμία χώρα δεν έχει καταφέρει να αντιγράψει την Ιαπωνία. Αποτελούν τμήμα ενός πολύ πυκνού σεισμογραφικού δικτύου, μαζί με άλλους 4.000 σεισμογράφους στο έδαφος – η Ελλάδα με το 1/3 της έκτασης της Ιαπωνίας έχει 300 – και με 5.000 εντασιόμετρα. Το δίκτυο συμπληρώνουν οι υποθαλάσσιοι σεισμογράφοι. Κάποια σημεία, όπως η ευρύτερη περιοχή του Τόκιο, είναι «ζωσμένα» με σεισμογράφους όλων των ειδών.
3. Εντασιόμετρα. Ενα σύστημα με ειδικά όργανα που δεν υπάρχουν αλλού στον κόσμο έχει αναπτύξει η Ιαπωνία για να γνωρίζει αμέσως μετά την εκδήλωση του σεισμού το επίπεδο των βλαβών ανά περιοχή. Τα εντασιόμετρα υπολογίζουν την ένταση του σεισμού – στοιχείο διαφορετικό από το μέγεθός του – σε 5.000 γεωγραφικά σημεία ολόκληρης της χώρας. Δύο λεπτά μετά την εκδήλωση του φαινομένου υπάρχει εκτίμηση για τις ζημιές σε καθεμία τοποθεσία η οποία απεικονίζεται σε χάρτη που αναρτάται στο Διαδίκτυο. Στον σεισμό της Πρωτοχρονιάς, σφάλμα εντοπίστηκε μόνο σε ένα σημείο από τα εκατοντάδες που ανακοινώθηκαν και, όπως δήλωσαν οι αρμόδιοι, η αιτία θα διερευνηθεί. Την επόμενη μέρα του σεισμού αεροπλάνα και drones φωτογραφίζουν τις πληγείσες περιοχές και δύο μέρες μετά χιλιάδες πλάνα – προσβάσιμα στο κοινό – δείχνουν το πριν και το μετά τον σεισμό ώστε να καταγραφούν επακριβώς οι βλάβες.
4. Υποθαλάσσια σεισμικά παρατηρητήρια. Στις 11 Μαρτίου 2011 ένας πολύ ισχυρός σεισμός, μεγέθους 9.1 ρίχτερ, συγκλόνισε την Ιαπωνία. Ηταν ο 4ος ισχυρότερος σεισμός στον κόσμο. Προκάλεσε τσουνάμι ίσο με το ύψος των κτιρίων, που παρέσυρε αεροπλάνα στο αεροδρόμιο του Σεντάι και «χτύπησε» το πυρηνικό εργοστάσιο της Φουκουσίμα προκαλώντας δυστύχημα. Οι Ιάπωνες αποφάσισαν να μην ξαναζήσουν παρόμοια τραγωδία. Μέσα στα επόμενα χρόνια κατόρθωσαν να ποντίσουν δεκάδες μικρά σεισμικά παρατηρητήρια στον πυθμένα της θάλασσας, με όργανα διαταγμένα σε σχήμα S ώστε να ελέγχουν οποιοδήποτε σημείο του. Με οπτικές ίνες στέλνουν από τον βυθό της θάλασσας στις Αρχές σε αστραπιαίο χρόνο σήμα προειδοποίησης για τσουνάμι τουλάχιστον ένα λεπτό πριν αυτό εκδηλωθεί. Είναι ένα σύστημα μοναδικό στον κόσμο.
