Πάρα πολλοί ελληνικοί τουριστικοί προορισμοί συνδυάζουν ήθη έθιμα και παραδόσεις με την σημαντική θρησκευτική εορτή του καλοκαιριού, της Κοίμησης της Θεοτόκου. Η ανάδειξη των μνημείων και τόπων θρησκευτικού ενδιαφέροντος μπορεί να αξιοποιηθεί και για την γεωγραφική και χρονική διάχυση του τουρισμού σε όλη την χώρα.
Πολλά έχουν αλλάξει μετά την κρίση του covid στην τουριστική διακίνηση και ο πόλεμος της Ουκρανίας εκτός από τις γενικότερες επιπτώσεις, επέδρασε ιδιαίτερα και στην μείωση της επισκεψιμότητας ορθοδόξων τουριστών από την Ρωσία και την Ουκρανία, και άλλα κράτη, και ιδίως στην καλοκαιρινή περίοδο, όπου εκτός από τις ελληνικές διακοπές τους, ήταν και επισκέπτες στα διάφορα θρησκευτικά μνημεία και συμμετέχοντες στις διάφορες τελετές του «καλοκαιρινού πάσχα», της πολύ σημαντικής θρησκευτικής εορτής της Κοιμήσεως της Παναγίας του Δεκαπενταύγουστου.
Παρά το ότι τα στοιχεία της τουριστικής κίνησης είναι θετικά και παρά το ότι συζητείται έντονα το γεγονός της χαμηλής δαπάνης από πλευράς των τουριστών, η σημασία της Ελλάδος ως διεθνούς προορισμού τουρισμού θρησκευτικών ενδιαφερόντων (και χρησιμοποιώ αυτή την διατύπωση εσκεμμένα διότι είναι πολλές οι διαστάσεις του τουρισμού θρησκευτικών ενδιαφερόντων και περιλαμβάνουν και άλλες δραστηριότητες εκτός από την προσκυνηματική διάσταση), έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια. Όμως πολλά θρησκευτικά μνημεία έχουν και σημασία ως πολιτιστικά, με αρχιτεκτονικές και καλλιτεχνικές ιδιαιτερότητες, με ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον, πάρα πολλά έχουν και ενεργό συμμετοχή ή σημασία στην εξέλιξη της ιστορίας της χώρας, και μπορούν να αναδειχθούν με πολυδιάστατο τρόπο.
Οι Ρώσοι ερχόντουσαν να επισκεφτούν το Άγιον Όρος, οι Κινέζοι αλλά και οι γείτονες Βαλκάνιοι, είχαν τα Μετέωρα με το ιδιαίτερο τοπίο και τις ιερές μονές στον κατάλογο επισκέψεων τους, οι Ευρωπαίοι έβρισκαν ενδιαφέροντα τα έθιμα και τις παραδόσεις και συμμετείχαν στις λιτανείες και στα πανηγύρια, ιδιαίτερα στα Ελληνικά νησιά που πολλά έχουν «Παναγίες».
Από λιτάνευση εικόνας Θεοτόκου το Δεκαπενταύγουστο στην Στεμνίτσα
Στο πλαίσιο της ανάδειξης τουριστικών χαρακτηριστικών και εμπειριών έχουμε μείνει πίσω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της θρησκευτικής ταυτότητας ελληνικών προορισμών.
Στο συνέδριο του Economist που έγινε στην Κρήτη τον Μάιο 2022, ήταν θετικές εισηγήσεις των εκπροσώπων του Υπουργείου Τουρισμού, του Υπουργείου Πολιτισμού και της Εκκλησίας της Κρήτης, για την ανάδειξη του θρησκευτικού τουρισμού, που έχει πολλές τουριστικές ιδιότητες, και μάλιστα αναφέρθηκε και η σημασία της χρήσης ψηφιακών μέσων για την ανάδειξή του.
Άλλωστε, είναι σαφές ότι η επίσκεψη θρησκευτικού ενδιαφέροντος (το προσκήνυμα, η συμμετοχή σε θρησκευτικές τελετές, η περιήγηση στο περιβάλλον των θρησκευτικών μνημείων), είναι σύμφωνη με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και του βιώσιμου τουρισμού, επεκτείνεται σε όλο το χρόνο και είναι μία περιβαλλοντικά φιλική τουριστική δραστηριότητα που μπορεί να συνδυάζεται και με την θρησκευτική παράδοση των τοπικών κοινωνιών.
Επιβεβαιώνοντας την πρόθεση της ηγεσίας του τουρισμού, τον Ιούνιο 2024 υπογράφηκε επικαιροποιημένο Πρωτόκολλο Συνεργασίας (το αρχικό είχε υπογραφεί το 2013), μεταξύ των εκπροσώπων των Εκκλησιαστικών Διοικήσεων στην Ελλάδα και του Υπουργείου Τουρισμού, με σκοπό την προσέλκυση και ανάπτυξη ταξιδιών θρησκευτικού ενδιαφέροντος, και αναμένεται η ενεργοποίηση του. (Ο θρησκευτικός – προσκυνηματικός τουρισμός αποτελεί μορφή θεματικού τουρισμού και ρυθμίζεται από το άρθρο 15 του Ν. 4582/2018-ΦΕΚ 208/Α/11-12-2018).
Αλλά χρειάζεται και μία ενεργός συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών, η ευαισθητοποίηση στην σημασία των θρησκευτικών μνημείων και επετείων για την τουριστική ανάπτυξη της κάθε περιοχής, και η ανάδειξη των στοιχείων αυτών.
Εικονική αναπαράσταση της Αγίας Σοφίας
Μία τέτοια πρωτοβουλία είναι η συνεργασία του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού – ΙΜΕ, με τον Πολιτιστικό και Εξωραϊστικό Σύλλογο Στεμνιτσιωτών «Ο Υψούντας», της Δημοτικής Ενότητας Στεμνίτσας του Δήμου Γορτυνίας, στην Αρκαδία, όπου με την ευκαιρία του Δεκαπενταύγουστου, έγινε (εκτός των εγκαταστάσεων του Ιδρύματος στην Αθήνα) παρουσίαση, στο Νικολετοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, ειδική προβολή της ωριαίας Διαδραστικής Παραγωγής Εικονικής Πραγματικότητας του ΙΜΕ «Αγία Σοφία: 1.500 Χρόνια Ιστορίας» (προβάλλεται τακτικά στην «Θόλο» του Ελληνικού Κόσμου στην Αθήνα – https://www.hellenic-cosmos.gr/tholos-hagia-sophia ).
Ο Διευθύνων Σύμβουλος του ΙΜΕ κ. Δημήτρης Εφραίμογλου (αριστερά) με τον συγγραφέα του άρθρου στην έναρξη της προβολής κάτω από το σήμα του ΙΜΕ
Η εικονική ξενάγηση αυτή αποτελεί μία πλήρη ψηφιακή αναπαράσταση του ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, όπου παρουσιάζεται η ιστορία της κατασκευής του ναού, περιγράφεται η ιστορική του εξέλιξη και η σημασία για την ορθοδοξία. Αναπαρίσταται, με πλήρη λεπτομέρεια, το εσωτερικό του ναού, ο αρχιτεκτονικός του σχεδιασμός, ο γλυπτός και ψηφιδωτός διάκοσμος και παράλληλα, παρουσιάζονται οι διάφορες φάσεις κατασκευής του μνημείου και σημαντικά ιστορικά, κοινωνικά και οικονομικά στοιχεία της ζωής του Βυζαντίου. Ο Διευθύνων Σύμβουλος του ΙΜΕ κ. Δημήτρης Εφραίμογλου, εξέφρασε την χαρά του που η τοπική κοινωνία έδειξε τόσο ενδιαφέρον, και δήλωσε την θετική διάθεση του ΙΜΕ για παρόμοιες παρουσιάσεις.
Η εικονική παρουσίαση συνέδρων από την Οικουμενική Σύνοδο του 879/880 στην Αγία Σοφία.
Τυπικά, ο θρησκευτικός τουρισμός είναι υποκατηγορία του πολιτιστικού. Ουσιαστικά, όμως, πρόκειται για ξεχωριστό είδος. Ο θρησκευτικός τουρισμός έχει σταθερά χαρακτηριστικά, τα οποία ξεχωρίζουν τους επισκέπτες που αποφασίζουν να κάνουν τέτοιου είδους ταξίδια από τους υπόλοιπους επισκέπτες. Στα ταξίδια θρησκευτικού τουρισμού «το τερπνό μετά του ωφελίμου» δεν αποτελεί αμαρτία, ακόμα και όταν δεν είναι ο αρχικός σκοπός.
Χρειάζεται όμως η τακτική ανάδειξη τόσο των μνημείων όσο και της ιστορίας και των ιδιαιτεροτήτων τους. Στα Πολιτιστικά Μνημεία UNESCO της Ελλάδας είναι πολλά τα αναγνωρισμένα θρησκευτικού ενδιαφέροντος και μπορούν να αναδεικνύονται (μεταξύ άλλων η Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, η Νέα Μονή Χίου, ο Μυστράς, η Μονή Δαφνίου, κ.α.). Σαν παράδειγμα αναφέρουμε ότι οι πινακίδες στην Εθνική Οδό Αθηνών – Θεσσαλονίκης δεν αναφέρουν κατεύθυνση προς Μετέωρα, παρά μόνο όταν μπεί ο ταξιδιώτης στον Νομό Τρικάλων.
Επίσης θα ήταν χρήσιμο στις πινακίδες του Υπουργείου Πολιτισμού για τα θρησκευτικά μνημεία να αναφέρεται εκτός από το όνομα του ναού και κάποιο χαρακτηριστικό του (έτος κατασκευής, ιστορική σχέση, είδος προσκυνήματος, κλπ.), που να προσελκύσει ειδικότερα για την επίσκεψή του. Σημαντική θα ήταν και αναφορά στην σχέση του θρησκευτικού μνημείου με την Ελληνική ιστορία που υπάρχει σε πολλά. Αρκετές Δημοτικές Αρχές, ήδη έχουν αρχίσει να περιγράφουν στις ιστοσελίδες τους χαρακτηριστικά θρησκευτικά μνημεία και προσκυνήματα. Επίσης θα είναι χρήσιμο να αναδειχθούν και «θρησκευτικού ενδιαφέροντος διαδρομές» (με αυτοκίνητο, με ποδήλατο, με πεζοπορία) και να σηματοδοτηθούν αντίστοιχα.
Στην Ελλάδα ο επισκέπτης συναντάει και μνημεία λατρείας διαφορετικών δογμάτων και θρησκειών, που συνυπάρχουν στο ιστορικό και πολιτισμικό παλίμψηστο του ελληνικού χώρου. Οι «τουριστικές πελατείες» των θρησκευτικών μνημείων μπορούν να απευθύνονται πέραν των πιστών και προσκυνητών και των τυπικών τουριστών, και σε επιστήμονες, ακαδημαϊκούς, φιλότεχνους, φυσιολάτρες, και σχολεία, και μόνο για να αναφέρουμε μερικές ειδικές κατηγορίες. Γίνονται και συνέδρια θρησκευτικού ενδιαφέροντος, αλλά δεν προβάλλονται συχνά στο τουριστικό κοινό για παρακολούθηση.
Ανάμεσα στα προβεβλημένα επισκέψιμα θρησκευτικά μνημεία της Ελλάδας συγκαταλέγονται η Μοναστική Πολιτεία του Αγίου Όρους, οι Ιερές Μονές των Μετεώρων, το Σπήλαιο της Αποκάλυψης και η Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο, οι περιοχές όπου κήρυξε ο Απόστολος Παύλος, καθώς και τα προσκυνήματα στην Παναγία της Τήνου, στην Παναγία Σουμελά, στην Παναγία Εκατονταπυλιανή, Παναγία Χοζοβιώτισσα, και άλλα αμέτρητα κυριολεκτικά μνημεία και τόποι θρησκευτικού ενδιαφέροντος, που εύκολα μπορούν να αναδειχθούν σε συνεργασία και με τις τοπικές εκκλησιαστικές αρχές.
Το Δεκαπενταύγουστο είναι και παραδοσιακά η αιχμή της Ελληνικής τουριστικής περιόδου, και μετά παραδοσιακά άρχιζε η μείωση της τουριστικής δραστηριότητας. Ελπίζουμε φέτος σε συνέχεια της αύξησης της τουριστικής δραστηριότητας το Δεκαπενταύγουστο να μεταλλαχθεί σε έναρξη της δεύτερης δυναμικής φθινοπωρινο-χειμερινο-ανοιξιάτικης υψηλής περιόδου του Ελληνικού τουρισμού, με ενεργοποιημένο τον “θεματικό τουρισμό” και όλα τα άλλα Ελληνικά συγκριτικά πλεονεκτήματα.
