Ο καρκίνος του μαστού αντιμετωπίζεται σήμερα καλύτερα παρά ποτέ, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να έχουν αυξημένες πιθανότητες να επιζήσουν επί χρόνια και με καλή ποιότητα ζωής με τη νόσο τους, ακόμα κι αν αυτή είναι προχωρημένη.
Όντως, ο προχωρημένος καρκίνος του μαστού είναι πλέον σε πολλές περιπτώσεις χρονία νόσος, την οποία μερικές ασθενείς αντιμετωπίζουν λαμβάνοντας φαρμακευτική αγωγή στο σπίτι. Ο δε πρώιμος καρκίνος του μαστού, κατά κανόνα θεραπεύεται πλήρως (ίαση).
Οι εξελίξεις αυτές είναι ιδιαιτέρως σημαντικές, ιδίως εάν αναλογιστεί κανείς ότι ο καρκίνος του μαστού είναι η συχνότερη κακοήθης νεοπλασία στις γυναίκες.
Υπολογίζεται ότι μία στις δέκα γυναίκες στη χώρα μας θα τον εκδηλώσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους. Σε ετήσια βάση υπολογίζεται ότι διαγιγνώσκονται περισσότερα από 7.700 περιστατικά (δεν τηρείται Εθνικό Αρχείο Νεοπλασιών στην Ελλάδα ώστε να γνωρίζουμε με ακρίβεια πόσα είναι).
Αυξάνονται τα περιστατικά, αλλά όχι τα προχωρημένα
Το βέβαιον είναι ότι ο αριθμός των περιστατικών αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου. Ευτυχώς, όμως, δεν συνοδεύεται από αύξηση στη θνησιμότητα.
«Η αναμφισβήτητη συνεχής αύξηση της επίπτωσης του καρκίνου του μαστού τις τελευταίες δεκαετίες φαίνεται να έχει σχέση με τον «δυτικό» τρόπο ζωής της γυναίκας», αναφέρει ο παθολόγος-ογκολόγος Αλέξανδρος Αρδαβάνης, διευθυντής του Α’ Παθολογικού-Ογκολογικού Τμήματος στο Γενικό-Αντικαρκινικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Άγιος Σάββας. «Η μεγαλύτερη ηλικία της πρώτης κύησης, για παράδειγμα, συνδέεται με αυξημένο συγκριτικά κίνδυνο. Άλλοι παράγοντες που ενέχονται είναι η «υπονομευμένη» διατροφή και η «κάθετη» ρύπανση του περιβάλλοντος, που όμως δεν έχουν ακόμα μελετηθεί επαρκώς».
Εν τούτοις, «χάρη κυρίως στην πρώιμη διάγνωση αλλά και στις εκρηκτικές προόδους των τελευταίων δεκαετιών στη θεραπεία τόσο της πρώιμης όσο και της προχωρημένης νόσου, η αυξανόμενη επίπτωση της νόσου δεν συνοδεύεται από ανάλογη αύξηση των θανάτων», προσθέτει. «Η συμβολή της τεχνολογίας στη διάγνωση, την χειρουργική και την ακτινοθεραπεία, κυρίως όμως η φαρμακευτική θεραπεία έχουν μετατρέψει τον καρκίνο του μαστού σε νόσο ιάσιμη ή χρονία στις χειρότερες περιπτώσεις. Εννοείται πάντα ότι καίρια παραμένει η πρώιμη διάγνωση».
Η πρώιμη διάγνωση εξασφαλίζεται με τον περιοδικό προληπτικό έλεγχο (ψηλάφηση μαστών και μαστογραφία) που κάνουν ολοένα περισσότερες γυναίκες. «Η κουλτούρα της δευτερογενούς πρόληψης έχει πλέον εγκατασταθεί στον γυναικείο πληθυσμό. Έτσι, έχουν περιοριστεί τα τελευταία χρόνια οι περιπτώσεις προχωρημένης νόσου σε γυναίκες με ενδεχόμενη «άρνηση εμπλοκής» στη διαγνωστική και την ακόλουθη θεραπευτική διαδικασία», εξηγεί ο κ. Αρδαβάνης. «Και αυτό, παρά την πανδημία της COVID-19, η οποία συνέβαλε στην παραμέληση των ελέγχων».
Δεν είναι ενιαία ασθένεια
Ο καρκίνος του μαστού δεν είναι μία ενιαία ασθένεια, αλλά έχει ορισμένους χαρακτηριστικούς τύπους. Στο περίπου 70% των περιπτώσεων οι όγκοι του μαστού «τρέφονται» από τις ορμόνες. Αυτοί είναι οι επονομαζόμενοι όγκοι με θετικούς ορμονικούς υποδοχείς (οιστρογόνων ή/και προγεστερόνης).
Σε ένα άλλο 15% των περιπτώσεων, οι όγκοι έχουν υπερέκφραση μίας πρωτεΐνης που λέγεται HER2. Αυτοί λέγονται όγκοι με θετικούς υποδοχείς HER2.
Τέλος, στο λοιπό 15% των περιπτώσεων οι όγκοι λέγονται τριπλά αρνητικοί, διότι δεν έχουν θετικό κανέναν από τους προαναφερθέντες υποδοχείς.
Τα συγκεκριμένα μοριακά χαρακτηριστικά των όγκων είναι μία από τις παραμέτρους που λαμβάνονται υπ’ όψιν κατά την επιλογή της θεραπείας σε κάθε ασθενή ξεχωριστά. Άλλες παράμετροι είναι το στάδιο της νόσου και ο ρυθμός πολλαπλασιασμού των καρκινικών κυττάρων. Ρόλο παίζει επίσης το αν πρόκειται για νέα νόσο ή υποτροπή.
Συνολικά, «η θεραπευτική απόφαση λαμβάνεται με τη χρήση σύνθετων αλγορίθμων», τονίζει ο κ. Αρδαβάνης. «Τα εκάστοτε θεραπευτικά «πρωτόκολλα» έχουν τον ρόλο πυξίδας. Η εξατομίκευση (ή προσωποποίηση) της θεραπείας είναι πλέον ο κανόνας για το βέλτιστο όφελος της ασθενούς».
Η πρόοδος στο πέρασμα του χρόνου
Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται ο καρκίνος του μαστού άλλαξε σταδιακά με την πάροδο του χρόνου. Υπάρχουν, όμως, μερικά επιτεύγματα που ξεχωρίζουν. Πριν από περίπου τέσσερις δεκαετίες, λ.χ.:
- Υπήρξε μετάβαση από την ακρωτηριαστική ριζική μαστεκτομή στις συντηρητικές επεμβάσεις και
- Έγινε η συσχέτιση με τις ορμόνες του γυναικείου φύλου (τα οιστρογόνα)
Η πρώτη «επανάσταση» στην αντιμετώπισή του έγινε με την εισαγωγή της ταμοξιφαίνης, εξηγεί ο κ. Αρδαβάνης. Ήταν η πρώτη θεραπεία για τους όγκους του μαστού με θετικούς υποδοχείς οιστρογόνων. Άρχισε να χορηγείται τη δεκαετία του ’70.
Ακολούθησε η δεύτερη «επανάσταση», αυτή της κυτταροτοξικής χημειοθεραπείας (ιδιαίτερα ο τριπλός συνδυασμός CMF και οι ανθρακυκλίνες). Τέλος, πριν από δύο δεκαετίες υπήρξε η τρίτη «επανάσταση», με την τραστουζουμάμπη. Ήταν το πρώτο φάρμακο για τον HER2 θετικό καρκίνο του μαστού.
Έκτοτε οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές, ακόμα και για τους τριπλά αρνητικούς όγκους που είναι αρκετά δύσκολοι στην αντιμετώπισή τους. Πρόσφατα άρχισε να εφαρμόζεται ανοσοθεραπεία γι’ αυτούς. Ο ανοσοθεραπευτικός παράγοντας ατεζολιζουμάμπη, λ.χ., έχει ένδειξη σε συνδυασμό με τη nab-paclitaxel στην τριπλά αρνητική νόσο. Για την ίδια μορφή αναδύεται και ένα υποσχόμενο νέο κυτταροτοξικό φάρμακο, συζευγμένο με μονοκλωνικό αντίσωμα (ADC), το sacituzumab/govitecan.
Θεραπεία και στο σπίτι
Εξαιρετικά σημαντική είναι και η πρόοδος στον HER2 θετικό καρκίνο του μαστού. Ήδη οι προχωρημένες μορφές του έχουν μετατραπεί σε χρονία νόσο στην πλειονότητα των ασθενών. Αντίστοιχα, ο πρώιμος HER2 θετικός καρκίνος του μαστού είναι κατά κανόνα ιάσιμος, τονίζει ο κ. Αρδαβάνης.
«Η προσθήκη περτουζουμάμπης στην τραστουζουμάμπη βελτίωσε σημαντικά τα αποτελέσματα, τόσο στην πρώιμη όσο και την προχωρημένη νόσο», εξηγεί. «Νεότερα κυτταροτοξικά συζευγμένα με μονοκλωνικά αντισώματα, όπως το trastuzumab/emtansine και το trastuzumab/deruxtecan, έχουν διευρύνει τη θεραπευτική μας φαρέτρα. Επιπλέον, η στόχευση του ενδοκυττάριου τμήματος του HER2 υποδοχέα (anti-HER2 ΤΚΙ) προσφέρει επιπλέον δραστικότητα με το πλεονέκτημα της από του στόματος θεραπείας (lapatinib, neratinib, tucatinib)».
Ο θετικός στον HER2 καρκίνος του μαστού τυπικά έχει μακροχρόνια θεραπεία. Οι νεότερες φαρμακοτεχνικές μορφές, που ελαττώνουν το ψυχοκοινωνικό «φορτίο» της θεραπείας αυτής, «έχουν ιδιαίτερη «προστιθέμενη αξία»», προσθέτει.
«Μία τέτοια καινοτομία είναι το υποδόριο trastuzumab, που κυκλοφορεί από πενταετίας με ευνόητα πλεονεκτήματα, όντας και στην πρωτοπορία του “flat dosing”», συνεχίζει.
Η κυκλοφορία του συνδυασμού trastuzumab/pertuzumab σε μία συσκευασία για υποδόρια χορήγηση, αποτελεί ένα ακόμα μεγάλο βήμα. Και αυτό, διότι μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ευκολία των ασθενών και την εξοικονόμηση πόρων του Συστήματος Υγείας, εκτιμά.
Βασική προϋπόθεση για τα δύο τελευταία «είναι η δυνατότητα τα φάρμακα αυτά, καθώς και άλλα μονοκλωνικά αντισώματα, να μπορούν να χορηγούνται κατ’ οίκον, όπως γίνεται με το πρόγραμμα «Οίκοθεν» του Νοσοκομείου Άγιος Σάββας, που τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας», καταλήγει.
