*Γράφει ο Δρ Γεώργιος Ζακυνθινόςκαθηγητής Τεχνολογίας, Ασφάλειας και Ανάπτυξης Λειτουργικών Τροφίμων και Υγειοπροστατευτικών Προϊόντων στη Δημόσια Υγεία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Η ύπαρξη του κρόκου στην Ελλάδα αναφέρεται από τον Όμηρο και τα άνθη του στολίζουν ως διάκοσμος τοιχοποιίας του μινωικού και κυκλαδικού πολιτισμού, όπως στις τοιχογραφίες που αποκαλύφθηκαν στον οικισμό του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης. Στο προϊστορικό ακρωτήρι, η κροκοσυλλογή ήταν θρησκευτικης σημασίας γιορτή, αφού ο κρόκος προσφέρεται στην θεά της γονιμότητας.
Ιεροτελεστία που μας την εξήγησε αιώνες αργότερα ο Ιπποκράτης, συνταγογραφόντας την ζαφορά για την θεραπεία της γυναικείας υπογονιμότητας.
Ακόμη κατά τη μυθολογία ο Κρόκος ήταν φίλος του Ερμή. Καθώς έπαιζαν μια μέρα πετώντας το δίσκο ο ένας στον άλλο, ο Ερμής κατά λάθος χτύπησε τον Κρόκο στο κεφάλι και τον σκότωσε. Τρεις σταγόνες από το αίμα του άτυχου νέου έπεσαν στο κέντρο ενός λουλουδιού το οποίο αργότερα πήρε το όνομά του, οι δε τρεις σταγόνες απαντούν στα τρία μεγαλόσχημα στίγματα του άνθους του που αποτελούν και το αξιολογότερο τμήμα του άνθους από πλευράς χρήσης στην λαϊκή θεραπευτική αλλά και στην μαγειρική.
Το Φυτό
Ο Κρόκος είναι ένα διαδεδομένο φυτό της Μεσογειακής λεκάνης το όνομά του είναι Crocus sativus δηλαδή ό κρόκος ο ήμερος. Είναι βολβώδες φυτό αναπαράγεται με βολβούς και όχι με σπόρους και ανήκει στην Οικογένεια των Ιριδίων. Τα λουλούδια κρόκων είναι πολύ εντυπωσιακά και όμορφα. Ο κρόκος καλλιεργείται για τις πολύτιμες χρωστικές του που χρησιμεύουν τόσο στην μαγειρική ως καρύκευμα όσο και στην παραδοσιακή ιατρική. Επιστημονικές έρευνες τα τελευταία χρόνια το παρουσιάζουν ως ένα σημαντικό φυτό λόγω της φυτο- χημικής σύνθεσης των στιγμάτων του άνθους του, τα οποία είναι εντυπωσιακά μεγάλα (25-30 χιλ) και εξέχουν του άνθους στην περίοδο της πλήρους άνθησης.
Τα εντυπωσιακά στίγματα είναι και το πιθανότερο αγρονομικό χαρακτηριστικό όπου κάποια φυτά κρόκου από ενδημικά και αυτοφυή επιλέχθηκαν και εξελίχθηκαν σε καλλιεργούμενα. Το σαφράν που αποκαλούμε το φυτό αν και βασικά αναφερόμαστε διεθνώς στο προϊόν σαφράν (τα στίγματα του άνθους) είναι το ακριβότερο καρύκευμα, λόγω του κόστους της συγκομιδής του. Περισσότερα από 150.000 λουλούδια και 400 ώρες της εργασίας παράγουν μόνο 650γρ σαφράν.
Photo: iStock
Τα συστατικά του
Τα ισχυρότερα συστατικά του σαφράν είναι τα καροτινοειδή και οι μονοτερπενικές αλδεϋδες. Οι χημικές μελέτες για τον κρόκο το ήμερο έχουν αναφέρει την ύπαρξη συστατικών όπως η κροκίνη ,η κροκετίνη, η σαφρανάλη και η πικροκροκίνη. Μεταξύ των αναφερόμενων συστατικών του εκχυλίσματος του σαφραν, η κροκετίνη είναι η πλέον δραστική και υπεύθυνη για την δράση του κρόκου ως αντιοεξειδωτικού αλλά και για άλλες ευεργετικές δράσεις.
Αναφερόμενοι αναλυτικότερα τα συστατικά του μπορούμε να αναφέρουμε ότι 100γρ σαφράν περιέχουν 65 γρ υδατάνθρακες 5,9 ολικά λιπαρά, μηδενική χοληστερίνη, 3,9 γρ ίνες και13,4 γρ αζωτούχες ουσίες-πρωτεΐνες. Σημαντική στη σύνθεση των διάφορων συστατικών του κρόκου είναι και η περιεκτικότητά του σε βιταμίνες αφού περιέχει φολικό οξύ, νιασίνη, πυριδοξίνη, ριβοφλαβίνη, βιταμίνη Α και C. Επίσης σημαντική είναι και η περιεκτικότητα σε μέταλλα.
Photo: iStock
Η ευεργετική του δράση
Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα το σαφράν φαίνεται να λειτουργεί ως αντιοξειδωτικό λόγω των περιεχόμενων καροτινοειδών, όπως η κροκίνη, η κροκετίνη αλλά και η ζεαξανθίνη το λυκοπένιο και τα α,β-καροτένια.
Επίσης αποτελεί ενισχυτικό της νοητικής λειτουργίας. Υπάρχουν αναφορές για βελτίωση της νοητικής λειτουργίας από την χρήση του κρόκου σε ζωικά πρότυπα και ιδιαίτερα για την δραστικότητα της κροκίνης και της κροκετίνης σε περιπτώσεις απώλειας νευρώνων. Η απώλεια των νευρώνων είναι μια εκφυλιστική διαδικασία συνέπεια του οξειδωτικού στρες που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες και ο τρόπος ζωής και διατροφής με την πάροδο του χρόνου.
Η απώλεια νευρώνων σε ευδιάκριτες περιοχές του εγκεφάλου συνδέεται συχνά με την απώλεια μνήμης και την δυσλειτουργία των γνωστικών λειτουργιών. Τέτοιες διαταραχές συνέπεια του οξειδωτικού στρες έχουν αποδοθεί και στην γεροντική άνοια. Η άνοια είναι μία διανοητική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την απώλεια διανοητικής δυνατότητας που περιλαμβάνει μια αμετάβλητη εξασθένιση της μνήμης. Η πιο κοινή αιτία άνοιας είναι η ασθένεια Alzheimers (AD), η οποία συνδέεται με απώλεια νευρώνων. Το σαφράν έχει χρησιμοποιηθεί από διάφορους ερευνητές στην περίπτωση και της νόσου Αλτσχάιμερ και μάλιστα και από Έλληνες ερευνητές οι οποίοι καταλήγουν στο ότι τα φυτοχημικά του κρόκου έχουν αντιοξειδωτικές, αντιαμυλοειδικές, AChE ανασταλτικές και ενισχυτικές ως προς τη μνήμη ιδιότητες.
Υπάρχουν επίσης αποτελέσματα για την χρήση του:
• ως αντιυπερτασικό. Εργασίες Ισπανών ερευνητών αναφέρουν ότι μειώνει την αρτηριακή πίεση με μια εφαρμογή 400mg ημερησίως
• ως αντικαταθλιπτικό. Μελέτες βρήκαν το σαφράν να είναι αποτελεσματικότερο από το ψευδοφάρμακο και τουλάχιστον ισοδύναμο με τις θεραπευτικές δόσεις των
αντικαταθλιπτικών imipramine και fluoxetine χρησιμοποιώντας την κλίμακα εκτίμησης κατάθλιψης του Χάμιλτον ενώ η διάθεση των ασθενών βελτιώθηκε σημαντικά.
• και αποτρεπτικό απέναντι στους καρκινικούς όγκους. Το σαφράν χρησιμοποιήθηκε σε πειράματα κυτταροσειρών ζωικών μοντέλων και εμφανίστηκε να είναι επιλεκτικά κυτταροτοξικό εμποδίζοντας πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων ενώ τα υγιή κύτταρα μπορούν να παραμένουν βιώσιμα.
Ασφάλεια
Το σαφράν ή κρόκος C. sativus είναι ένα φυτό που εν τω μέσω των αιώνων αποδεικνύει όλο και περισσότερες ευεργετικές δράσεις, χωρίς να παρουσιάζει ιδιαίτερες παρενέργειες. Το σαφράν ή κρόκος κυκλοφορεί σε πολύ μικρές δόσεις σε μορφή καρυκεύματος (γραμμάριων) αλλά και σε συμπληρώματα διατροφής ως εκχύλισμα. Συνίσταται πριν τη συστηματική του λήψη (πέρα από τη γαστριμαγική του χρήση) η συμβουλή από ειδικό υγείας.
O Δρ Γεώργιος Ζακυνθινόςκαθηγητής Τεχνολογίας, Ασφάλειας και Ανάπτυξης Λειτουργικών Τροφίμων και Υγειοπροστατευτικών Προϊόντων στη Δημόσια Υγεία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
