Εξελιγμένες θεραπείες, νέοι τρόποι πρόληψης και πρωτοποριακές μεταμοσχεύσεις «σημάδεψαν» την χρονιά που φεύγει.
Το 2023 πολλά ιατρικά επιτεύγματα έγιναν πρώτα θέματα στις ειδήσεις. Καθώς η επιστήμη προοδεύει, οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο βρίσκουν τρόπους να βελτιώνουν και να παρατείνουν κάθε χρόνο λίγο ακόμα την ζωή. Μερικά από τα επιτεύγματα που «σημάδεψαν» τη χρονιά που φεύγει είναι τα εξής:
Μεταμόσχευση του πρώτου ολόκληρου ματιού
Επιστήμονες στις ΗΠΑ ανακοίνωσαν τον περασμένο μήνα πως εκτέλεσαν την πρώτη επιτυχημένη μεταμόσχευση ολόκληρου οφθαλμικού βολβού. Ο ασθενής ήταν ένας 46χρονος βετεράνος από το Αρκάνσας. Είχε επιβιώσει από ατύχημα με υψηλής τάσης ηλεκτρικό ρεύμα, το οποίο κατέστρεψε την αριστερή πλευρά του προσώπου του.
Οι γιατροί από το Ιατρικό Κέντρο Langone Health του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU) τον υπέβαλλαν ταυτοχρόνως σε μερική μεταμόσχευση προσώπου. Η διπλή επέμβαση έγινε στις 27 Μαΐου. Διήρκησε 21 ώρες και συμμετείχαν συνολικώς 140 υγειονομικοί.
Αν και δεν υπάρχει βεβαιότητα πως με τη μεταμόσχευση θα ανακτήσει μακροπρόθεσμα την όρασή του στο αριστερό μάτι, οι γιατροί δεν την αποκλείουν κιόλας.
Νέα φάρμακα κατά της παχυσαρκίας
Τα φάρμακα που ανήκουν στους αγωνιστές υποδοχέων της GLP-1 θεωρούνται από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της χρονιάς που φεύγει. Τα φάρμακα αυτά (π.χ. σεμαγλουτίδη, τερζιπατίδη) αναπτύχθηκαν αρχικά ως θεραπεία για τον σακχαρώδη διαβήτη. Ωστόσο προκαλούν σημαντική απώλεια βάρους στους παχύσαρκους ασθενείς (τουλάχιστον 15% του αρχικού σωματικού βάρους σε διάστημα 16 μηνών).
Εφέτος, δύο κλινικές δοκιμές έδειξαν ότι παρέχουν και άλλα οφέλη στην υγεία. Μεταξύ άλλων μειώνουν τα συμπτώματα της καρδιακής ανεπάρκειας και τον κίνδυνο εμφράγματος και εγκεφαλικού στους παχύσαρκους ανθρώπους.
Η πρώτη θεραπεία για τη νόσο Αλτσχάιμερ
Το πρώτο φάρμακο που στοχεύει την υποκείμενη αιτία της νόσου Αλτσχάιμερ εγκρίθηκε στις ΗΠΑ τον περασμένο Ιούλιο. Το φάρμακο λέγεται lecanemab (λεκανεμάμπη) και μελέτες έδειξαν ότι σε ασθενείς με αρχική νόσο μπορεί μετά από 18 μήνες θεραπείας να επιβραδύνει την εξέλιξή της κατά περίπου 30%. Το φάρμακο δρα απομακρύνοντας από τον εγκέφαλο τις πλάκες που δημιουργεί μία πρωτεΐνη (λέγεται β-αμυλοειδές), προκαλώντας φλεγμονή και εμποδίζοντας την επικοινωνία των νευρικών κυττάρων.
Έγκριση της πρώτης θεραπείας με γονιδιακή τροποποίηση με την τεχνολογία CRISPR
Η πρώτη θεραπεία γονιδιακής τροποποίησης με την τεχνολογία CRISPR εγκρίθηκε στις ΗΠΑ νωρίτερα τον Δεκέμβριο. Η θεραπεία ονομάζεται exa-cel (συντομογραφία του exagamglogene autotemcel) και προορίζεται για ασθενείς με δρεπανοκυτταρική αναιμία και β-θαλασσαιμία. Η τεχνολογία CRISPR είναι βραβευμένη με Νόμπελ Ιατρικής. Με τη βοήθειά της γίνονται στοχευμένες αλλαγές στο DNA των ασθενών, ώστε να αντιμετωπιστεί η υποκείμενη αιτία της νόσου. Η θεραπεία έχει επίσης λάβει θετική γνωμοδότηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση από αρμόδια επιτροπή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΜΑ). Εκκρεμεί η οριστική απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Η πρώτη μεταμόσχευση νεφρού χωρίς κίνδυνο απόρριψης
Τα επιτεύγματα του 2023 συμπεριλαμβάνουν επίσης την πρώτη μεταμόσχευση νεφρού χωρίς κίνδυνο απόρριψης. Πραγματοποιήθηκε στη Βρετανία, στο φημισμένο Νοσοκομείο Παίδων της Great Ormond Street (GOSH), στο Λονδίνο.
Λήπτρια ήταν ένα 8χρονο κοριτσάκι και δότρια η μητέρα του. Οι γιατροί «ξαναπρογραμμάτισαν» το ανοσοποιητικό της μικρής πριν τη μεταμόσχευση, για να μην απορρίψει το μόσχευμα. Το κατάφεραν χρησιμοποιώντας βλαστικά κύτταρα από τον μυελό των οστών της μητέρας της. Έτσι, ο οργανισμός της 8χρονης Aditi Shankar δέχθηκε το όργανο της μαμάς της σαν να είναι δικό της και δεν θα παίρνει σε όλη της τη ζωή φάρμακα για να μην απορριφθεί το μόσχευμα.
Το πρώτο εμβόλιο για τον αναπνευστικό συγκυτιακό ιό
Το 2023 εγκρίθηκε επίσης σε Ευρώπη και ΗΠΑ το πρώτο εμβόλιο για τον αναπνευστικό συγκυτιακό ιό (RSV). Ο RSV είναι ένας κοινός αναπνευστικός ιός που συνήθως προκαλεί ήπια συμπτώματα, παρόμοια με εκείνα των εποχιακών ιώσεων. Ωστόσο στους ευάλωτους ανθρώπους μπορεί να προκαλέσει σοβαρή πνευμονία. Το εμβόλιο προφυλάσσει τους ηλικιωμένους από αυτή την εξέλιξη. Στην Ευρώπη, ο ιός RSV προκαλεί ετησίως 250.000 νοσηλείες και 17.000 θανάτους στις ηλικίες άνω των 65 ετών.
Γενετικά τροποποιημένο νεφρό χοίρου επέζησε 61 ημέρες σε ανθρώπινο σώμα
Επιστήμονες από το Ιατρικό Κέντρο Langone Health του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης μεταμόσχευσαν τον Ιούλιο γενετικά τροποποιημένο νεφρό χοίρου σε εγκεφαλικά νεκρό ασθενή. Ο 57χρονος άνδρας πέθανε από όγκο στον εγκέφαλο και τα όργανά του δεν ήταν κατάλληλα για μεταμόσχευση. Οι συγγενείς του συναίνεσαν να χρησιμοποιηθεί το σώμα του για το πείραμα. Η μεταμόσχευση έγινε στις 14 Ιουλίου. Ο νεφρός αφαιρέθηκε στα μέσα Σεπτεμβρίου για να μελετηθεί. Το επίτευγμα φέρνει ένα βήμα πιο κοντά τις μεταμοσχεύσεις οργάνων από ζώα σε ανθρώπους.
Νέο εμβόλιο για την ελονοσία
Στα εφετινά επιτεύγματα συμπεριλαμβάνεται και το δεύτερο εμβόλιο για την ελονοσία, που ενέκρινε τον Οκτώβριο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Η ελονοσία είναι μία νόσος που απειλεί τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό. Σύμφωνα με στοιχεία του ΠΟΥ, κάθε χρόνο νοσούν περισσότερα από 247 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Από τους ασθενείς αυτούς τουλάχιστον 619.000 χάνουν ετησίως τη ζωή τους.
Το νέο εμβόλιο ονομάστηκε R21 και η κύρια διαφορά με το ήδη υπάρχον είναι ότι μπορεί να παραχθεί σε ευρεία κλίμακα. Στην πραγματικότητα υπάρχει δυνατότητα να παραχθούν περισσότερες από 100 εκατομμύρια δόσεις σε έναν χρόνο. Υπάρχει επίσης προοπτική να αυξηθούν σε 200 εκατομμύρια. Με το υπάρχον εμβόλιο έχουν παραχθεί 18 εκατ. δόσεις σε περίπου δύο χρόνια.
Στην τελική ευθεία το πρώτο εμβόλιο mRNA για το μελάνωμα
Η έναρξη της τελικής φάσης των κλινικών δοκιμών με το πρώτο εξατομικευμένο εμβόλιο για το μελάνωμα στο δέρμα, επίσης είναι ένα από τα επιτεύγματα του 2023. Το εμβόλιο παράγεται με την ίδια τεχνολογία με αυτά για τον κορωνοϊό (είναι ένα mRNA εμβόλιο). Είναι γνωστό με την κωδική ονομασία mRNA-4157 (λέγεται και V940). Στην εν λόγω μελέτη έχουν ενταχθεί συνολικώς 1.089 ασθενείς με υψηλού κινδύνου μελάνωμα, από 165 ερευνητικά κέντρα σε τουλάχιστον 25 χώρες. Το ελληνικό σκέλος της μελέτης διεξάγεται σε τέσσερα κέντρα στη χώρα μας (είναι δύο στην Αθήνα και δύο στη Θεσσαλονίκη).
Έγκαιρη διάγνωση για τον καρκίνο του παγκρέατος με την τεχνητή νοημοσύνη
Ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης κατόρθωσε να εντοπίσει με ακρίβεια ασθενείς με αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του παγκρέατος, έως και τρία χρόνια πριν διαγνωστούν. Το εργαλείο «σκανάρει» τους ιατρικούς φακέλους των ασθενών και εντοπίζει χαρακτηριστικά ύποπτα για τον συγκεκριμένο καρκίνο. Ο καρκίνος του παγκρέατος γίνεται ολοένα πιο συχνός. Δυστυχώς στα αρχικά στάδιά του δεν προκαλεί συμπτώματα, με συνέπεια να διαγιγνώσκεται κατά κανόνα σε προχωρημένα. Έτσι έχει φτωχή πρόγνωση στους περισσότερους ασθενείς.
Φωτογραφία: iStock
